Katarzyna Jagiellonka
Miniatura Katarzyny Jagiellonki, warsztat Lucasa Cranacha Młodszego (1555) | |
Królowa Szwecji | |
Okres | |
---|---|
Jako żona | |
Koronacja | |
Poprzedniczka | |
Następczyni | |
Dane biograficzne | |
Dynastia | |
Data urodzenia | |
Data śmierci | |
Miejsce spoczynku | |
Ojciec | |
Matka | |
Rodzeństwo | |
Mąż | |
Dzieci |
Katarzyna Jagiellonka (szw. Katarina Jagellonica, fin. Katariina Jagellonica, ur. 1 listopada 1526 w Krakowie, zm. 16 września 1583 w Sztokholmie) – królewna polska i księżniczka litewska, księżna Finlandii w latach 1562–1583 i królowa Szwecji w latach 1568–1583 jako pierwsza żona Jana III Wazy. Najmłodsza córka króla Polski Zygmunta I Starego i Bony Sforzy.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]W dzieciństwie zaniedbywana przez rodziców, zwłaszcza przez matkę, która całą uwagę poświęcała swojej pierworodnej córce Izabeli oraz jedynemu synowi Zygmuntowi Augustowi[1].
Wychowywała się wraz z dwiema siostrami – Zofią i Anną. Trzy królewny odebrały dobre wykształcenie, jednak było ono znacznie niższe od tego, które z inicjatywy Bony otrzymała Izabela[1].
W związku z małżeństwem brata Zygmunta II Augusta z Barbarą Radziwiłłówną zawartym w 1547, jego pobytem w Wilnie i śmiercią ojca w 1548, Katarzyna przeniosła się wraz z matką i siostrami Anną i Zofią z Krakowa na Mazowsze, gdzie Bona otrzymała oprawę wdowią[2].
Od 1556 r. Katarzyna mieszkała tylko z Anną, po wyjściu za mąż Zofii oraz wyjeździe matki do Bari.
W 1560 r. owdowiały car Rosji Iwan Groźny poprosił o rękę Katarzyny, ale Zygmunt August nie wydał na to małżeństwo zgody[1].
W 1562 r. do Wilna przybyli fińscy posłowie aby zaproponować małżeństwo Katarzyny z Janem Wazą. Sytuacja wywołała zdezorientowanie u króla Zygmunta Augusta, ponieważ zwyczaj wymagał, aby królewny wydawać za mąż według starszeństwa, natomiast starsza o 3 lata od Katarzyny Anna pozostawała panną[1]. Anna niechcąca pozbawiać siostry szansy na małżeństwo, oświadczyła, że zrzeka się swojej kolejki na rzecz Katarzyny[1]. Król przychylił się do prośby Anny i wydał zgodę na ślub Katarzyny.
W wieku 36 lat, 4 października 1562 w Wilnie poślubiła księcia Finlandii Jana, późniejszego króla Szwecji Jana III[3]. Zamieszkała wraz z mężem w Turku, gdzie prowadziła własny dwór. Król Szwecji Eryk XIV, podejrzewając Jana o spiskowanie z Rzecząpospolitą, 12 sierpnia 1563 zdobył Turku i uwięził parę książęcą w zamku Gripsholm, niedaleko Sztokholmu[4]. Tam 20 czerwca 1566 Katarzyna urodziła syna Zygmunta, nazwanego na cześć Zygmunta Starego.
Eryk XIV planował zamach na życie nowo narodzonego Zygmunta, w związku z tym Katarzynie udało się przekonać męża, aby odsunąć jego brata od rządów[1]. Udało się to we wrześniu 1568 r. i Jan objął tron Szwecji.
Koronacja pary królewskiej odbyła się 10 lipca 1569 w uppsalskiej katedrze. Próbowała zachować wpływy katolicyzmu w Szwecji. Pod jej wpływem Jan III wydał przepisy liturgiczne dla kościoła luterańskiego. Jej gusta artystyczne miały wpływ na wznoszenie wielu szwedzkich budowli renesansowych, wzorowanych na dziełach polskiego renesansu.
W 1575 r. Anna Jagiellonka, która ciągle pozostała niezamężna, została wybrana na królową Polski.
Katarzyna zmarła w 1583 r. Jan ożenił się powtórnie 2 lata później z Gunillą Bielke. Katarzyna została pochowana wraz z mężem w katedrze w Uppsali[5].
W 1587 r. dzięki wsparciu Anny Jagiellonki królem Polski został jedyny syn Katarzyny, Zygmunt III Waza.
W 1570 Marcin Kromer napisał, cieszące się popularnością u współczesnych dzieło Historia prawdziwa o przygodzie żałosnej książęcia Finlandzkiego Jana i królewny Katarzyny[6].
Dzieci Katarzyny i Jana III
[edytuj | edytuj kod]Obraz | Imię | Data urodzenia | Data śmierci | Małżeństwa |
---|---|---|---|---|
Izabella | 1564 | 1566 | ||
Zygmunt | 1566 | 1632 | 1. Anna Habsburżanka 2. Konstancja Habsburżanka | |
Anna | 1568 | 1625 |
Galeria
[edytuj | edytuj kod]-
Portret Katarzyny Jagiellonki z 1555 r. autorstwa Marcina Ostrowskiego (?)
-
Katarzyna Jagiellonka z mężem i z synem Zygmuntem na zamku Gripsholm, obraz Józefa Simmlera, XIX w.
-
Medale z wizerunkiem Jana III Wazy i Katarzyny Jagiellonki
-
Nagrobek Katarzyny Jagiellonki w katedrze w Uppsali
-
Jan Styfi, Portret Katarzyny Jagiellonki
-
Franciszek Streitt, Katarzyna Jagiellonka
Drzewo genealogiczne
[edytuj | edytuj kod]Kazimierz IV Jagiellończyk ur. 30 XI 1427 zm. 7 VI 1492 |
Elżbieta Rakuszanka ur. 1436 zm. 30 VIII 1505 |
Gian Galeazzo Sforza ur. 20 VI 1469 zm. 21 X 1494 |
Izabela Aragońska ur. 2 X 1470 zm. 1 II 1524 | ||||||||||
Zygmunt I Stary ur. 1 I 1467 zm. 1 IV 1548 |
Bona Sforza ur. 2 II 1494 zm. 19 XI 1557 |
||||||||||||
Jan III Waza ur. 21 XII 1537 zm. 17 XI 1592 OO 4 X 1562 |
Katarzyna Jagiellonka ur. 1 XI 1526 zm. 16 IX 1583 |
||||||||
Izabella ur. 1564 zm. 1566 |
Zygmunt III Waza ur. 20 VI 1566 zm. 30 IV 1632 |
Anna ur. 17 V 1568 zm. 26 II 1625 |
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f Kamil Janicki , Damy złotego wieku, 2014, s. 331, 389 .
- ↑ J. Besala, Barbara Radziwiłłówna i Zygmunt August, Warszawa 2007, s. 115–116.
- ↑ Z. Wdowiszewski, Genealogia Jagiellonów i Domu Wazów w Polsce, Kraków 2005, s. 162.
- ↑ M. Spórna, P. Wierzbicki, Słownik władców Polski i pretendentów do tronu polskiego, Kraków 2003, s. 216.
- ↑ Z. Wdowiszewski, Genealogia Jagiellonów i Domu Wazów w Polsce, Kraków 2005, s. 163.
- ↑ M. Spórna, P. Wierzbicki, Słownik władców Polski i pretendentów do tronu polskiego, Kraków 2003, s. 217.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Jerzy Besala, Barbara Radziwiłłówna i Zygmunt August, Warszawa: Świat Książki, 2007, s. 115–116, ISBN 978-83-7391-715-6, OCLC 189424018 .
- Spórna M., Wierzbicki P., Słownik władców Polski i pretendentów do tronu polskiego, Zielona Sowa, Kraków 2003, ISBN 83-7389-189-7, s. 215–216.
- Wdowiszewski Z., Genealogia Jagiellonów i Domu Wazów w Polsce, Avalon, Kraków 2005, ISBN 83-918497-2-4, s. 161–163.