Kazimierz Fajans

Kazimierz Fajans

Data i miejsce urodzenia	27 maja 1887 Warszawa
Data i miejsce śmierci	18 maja 1975 Ann Arbor
Zawód, zajęcie	fizykochemik
Narodowość	żydowsko-polska
Tytuł naukowy	profesor
Alma Mater	Uniwersytet Lipski Uniwersytet Heidelberski
Małżeństwo	Salomea Kapłan

Kazimierz Fajans lub Kasimir Fajans (ur. 27 maja 1887 w Warszawie, zm. 18 maja 1975 w Ann Arbor) – polski fizykochemik działający w Polsce, Niemczech i Stanach Zjednoczonych, współtwórca nauki o promieniotwórczości, trzykrotny kandydat do Nagrody Nobla.

Życiorys

Kazimierz Fajans urodził się w zasłużonej dla Polski zasymilowanej rodzinie żydowskiej. Był synem Hermana i Wandy Wolberg (1867–1907).

W 1904 ukończył szkołę średnią w Warszawie, następnie studiował chemię w Niemczech, początkowo na Uniwersytecie Lipskim, a następnie w Heidelbergu i w Zurychu. W 1909 uzyskał doktorat za badania nad syntezą stereoselektywną związków chiralnych. W latach 1910–1911 odbył roczny staż w Manchesterze, w Anglii, w laboratorium Ernesta Rutherforda, gdzie zajmował się badaniem promieniotwórczości. Odkrył wówczas dwutorowy rozpad (α i β) jednego z izotopów bizmutu (zjawisko rozgałęziania się szeregów promieniotwórczych). Wyznaczył okresy połowicznego zaniku niektórych radionuklidów. Następnie wrócił do Niemiec i objął stanowisko asystenta, a później docenta na Politechnice w Karlsruhe.

W 1912 odkrył, niezależnie od Fredericka Soddy'ego, prawo przesunięć promieniotwórczych (reguła Soddy'ego-Fajansa), które pozwoliło ustalić położenie w układzie okresowym wszystkich znanych pierwiastków promieniotwórczych i przyczyniło się do poznania izotopów pierwiastków. Wraz ze swoim doktorantem, Osvaldem H. Göhringiem, odkrył pierwiastek o liczbie atomowej 91 – brevium – któremu nadana została później nazwa „protaktyn”. Na podstawie analizy szeregów promieniotwórczych odkrył istnienie izotopów trwałych (niepromieniotwórczych). W wyniku badań adsorpcji jonów pierwiastków promieniotwórczych sformułował ogólne reguły strącania substancji z roztworów.

W 1917 objął katedrę chemii fizycznej na Uniwersytecie Ludwika i Maksymiliana w Monachium, a od 1932 kierował Instytutem Chemii Fizycznej, który powstał dzięki dotacji Fundacji Rockefellera. Zajmował się wówczas budową cząsteczek i kryształów, odkrywając różne zależności termochemiczne i refraktometryczne dla substancji krystalicznych. Jego metoda oceny charakteru jonowo-kowalencyjnego wiązania chemicznego znana jest obecnie jako reguły Fajansa. W 1935 opuścił nazistowskie Niemcy w związku z eskalacją prześladowań (m.in. pozbawieniem go stanowiska profesora). W tym czasie, ze względu na kampanię antysemicką, nie doszło do objęcia przez niego katedry chemii nieorganicznej na Uniwersytecie Lwowskim po śmierci Stanisława Tołłoczki. Na krótko zatrzymał się w Cambridge w Anglii, a następnie wyjechał do Stanów Zjednoczonych, do Ann Arbor, gdzie w 1936 objął katedrę na Uniwersytecie Michigan, z którym był związany do końca życia. Badania reakcji jądrowych przy użyciu cyklotronu doprowadziły go do odkrycia nowych izotopów ołowiu i renu.

W wyniku dalszych badań budowy cząsteczek opracował kwantykułową teorię wiązania chemicznego, która jednak nie zyskała akceptacji środowiska naukowego. W wieku 70 lat przeszedł na emeryturę, ale pozostał aktywny zawodowo. Był członkiem Polskiego Instytutu Naukowego w Ameryce oraz wielu towarzystw i akademii naukowych.

Był żonaty z Salomeą Kapłan, z którą miał dwóch synów: Edgara (1911–1990) i Stefana (1918–2014).

Bibliografia

• Józef Hurwic. Kazimierz Fajans. „Orbital”. 6/97, s. 340–341, 1997. 
• Kazimierz Fajans i badania reakcji jądrowych. W: Przyroda – zeszyty toruńskie. UMK.brak strony w książce
• Fajans, Kazimierz (1887-1975). Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, 2010-01-28. [dostęp 2013-12-21].
• Kazimierz Reychman: Szkice genealogiczne, Serja I. Warszawa: Hoesick F., 1936, s. 61–67.