Kościół Opatrzności Bożej w Bielsku-Białej
 nr rej. - A/827/2021 z 9 czerwca 2021 (woj. śląskie)[1] - 136/60 z 26 lutego 1960 (woj. katowickie)[2] | |||||||||||||||
| kościół | |||||||||||||||
 Kościół Opatrzności Bożej w Bielsku-Białej | |||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Miejscowość | |||||||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||||||
| Kościół | |||||||||||||||
| Parafia | |||||||||||||||
| Wezwanie | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| |||||||||||||||
Położenie na mapie Bielska-Białej  | |||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||||
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |||||||||||||||
 49°49′17,2″N 19°03′22,0″E/49,821444 19,056111
| |||||||||||||||
Kościół Opatrzności Bożej w Bielsku-Białej – zabytkowy kościół katolicki w Bielsku-Białej, znajdujący się w dzielnicy Biała Krakowska, przy pl. Opatrzności Bożej. Jest kościołem parafialnym (parafia Opatrzności Bożej) i należy do diecezji bielsko-żywieckiej (Dekanat Bielsko-Biała I – Centrum). Powstał w stylu późnobarokowym w latach 1760–1769 i był w XIX w. dwukrotnie przebudowywany.
Historia
[edytuj | edytuj kod]W 1708 r. pierwszy burmistrz Białej i najbogatszy wówczas kupiec, handlujący płótnem – Baltazar Damek – ufundował w tym miejscu kaplicę otoczoną do 1790 cmentarzem[3], pod wezwaniem Opatrzności Bożej i bractwo Opatrzności Bożej, któremu długo przewodniczył. Powstała ona w miejscu krzyża, który Damek postawił po tym, jak cudem uniknął śmierci z rąk szwedzkiego żołnierza.
Obecny kościół powstał w latach 1760–1769 według projektu Jana Józefa Polaczka przez Gotfryda Bergera i Jana Fiebera. Świątynię ufundował starosta lipnicki hr. Alojzy Fryderyk Brühl – syn Henryka von Brühla dla bialskiej placówki zakonu jezuitów, przeprowadzających w tym czasie misje nawracania miejscowych ewangelików na katolicyzm[4]. Do 1773 r., kiedy zakon skasowano, kościołowi patronował św. Ignacy Loyola, potem nadano mu obecne wezwanie.
Parafia Opatrzności Bożej w Białej została erygowana w 1789 r., a kościół ostatecznie poświęcony w 1792 r.
Pierwotnie kościół składał się z kwadratowej nawy z dwoma małymi wieżami. W XIX w. był dwukrotnie przebudowywany. W latach 1849–1850 dobudowano drugą część nawy, galerie boczne i prezbiterium. Obecny wygląd świątynia uzyskała dopiero w latach 1886–1887 według projektu Emanuela Rosta. Wtedy podwyższono wieże, poszerzono chór muzyczny i zmieniono wygląd fasady, przydając jej zegar wieżowy. Tak przebudowany kościół konsekrował w 1889 r. biskup krakowski Albin Dunajewski.
Po tej przebudowie jedyną poważniejszą zmianą w wyglądzie było dobudowanie w 1894 r. ogrójca od strony północnej. Do końca XIX wieku msze święte odbywały się w języku niemieckim. Na początku XX wieku a zwłaszcza po roku 1916 i ewakuowaniu administracji centralnej ze Lwowa – po agresji Rosji na Galicję – do Białej, dochodziło do gorszących obie strony walk o napisy, msze i uroczystości[3]. Po roku 1918 kościół zdominowany został przez katolików-Polaków.
Architektura i wnętrza
[edytuj | edytuj kod]Kościół reprezentuje styl późnobarokowy z wyraźnymi wpływami XIX-wiecznego neobaroku austriackiego.
Wyposażenie świątyni pochodzi z II poł. XVIII w.. Najsłynniejsze jego elementy to rokokowa ambona w kształcie łodzi św. Piotra, płynącej pod znakiem krzyża, z Jonaszem w pysku ryby oraz chrzcielnica ze sceną chrztu Jezusa w rzece Jordan i postacią Boga Ojca w otoczeniu aniołów.
Drewniany, neobarokowy ołtarz główny powstał w II połowie XIX wieku. Znajduje się w nim obraz „Cudowne rozmnożenie chleba”.
Kościół posiada cztery posągi ołtarzowe śś. Jana Chrzciciela, Pawła, Piotra i Zachariasza, cztery ołtarze boczne z posągami świętych z 1889 r., cztery obrazy świętych na galeriach bocznych oraz witraże z postaciami apostołów z lat 1894-1897.
Autorem stacji drogi krzyżowej (z 1869 r.) jest, mieszkający w Białej słowacki malarz – Peter Michal Bohúň. Część rzeźb świętych pochodzi z pracowni Ferdynanda Stuflessera w Tyrolu.
W organy kościół został wyposażony w 1887 r. przez firmę braci Rieger z Karniowa. Organy następnie zostały przebudowane przez pracowników słynnego organmistrza, Dominika Biernackiego. Zyskały trakturę elektropneumatyczną. Dysponują 40 głosami o mieszanym brzmieniu romantycznym i barokowym rozdzielonymi na 3 klawiatury ręczne i nożną. Instrument posiada prospekt dwuwieżowy z centralnym pozytywem, który jednak nie jest obudowany. Nad chórem znajduje się zegar kościelny.
Ponadto są tu dwa konfesjonały neobarokowe z 1888 r. i neoromańskie ołtarze na galeriach bocznych z 1909 r., a na fasadzie zegar wieżowy z 1888 r.
Na elewacji południowej znajdują się cztery tablice: poświęcona papieżowi Janowi Pawłowi II, żołnierzom Września, AK i NOW, Orlętom Lwowskim oraz upamiętniająca zamordowanych przez NKWD bielszczan z obozów w Kozielsku, Ostaszkowie i Starobielsku.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Wykaz wpisanych obiektów do rejestru zabytków województwa śląskiego w okresie od 1 stycznia 1999 r. do 2 lipca 2021 r. (pol.) wkz.katowice.pl [dostęp 2021-07-03]
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024.
- ↑ a b Jerzy Polak. Przewodnik po Bielsku-Białej. str. 99
- ↑ Jerzy Polak. Przewodnik po Bielsku-Białej. str. 98
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Jerzy Polak: Przewodnik po Bielsku-Białej. Bielsko-Biała: Towarzystwo Miłośników Ziemi Bielsko-Bialskiej, 2000. ISBN 83-902079-0-7.
- Jacek Kachel, Jacek Trzeciak: ABC Bielska-Białej. Bielsko-Biała: Urząd Miejski w Bielsku-Białej, 2007.