Konstytucja Królestwa Polskiego
Nazwa potoczna |
Konstytucja Królestwa Polskiego |
---|---|
Skrót nazwy |
KKP |
Państwo | |
Data wydania |
27 listopada 1815 |
Miejsce publikacji | |
Data wejścia w życie |
27 listopada 1815 |
Rodzaj aktu | |
Przedmiot regulacji | |
Status |
nieobowiązujący |
Zastrzeżenia dotyczące pojęć prawnych |
Konstytucja Królestwa Polskiego, właściwie Ustawa konstytucyjna Królestwa Polskiego – konstytucja Królestwa Polskiego nadana przez cesarza Rosji i króla Polski Aleksandra I, będąca wypełnieniem postanowień kongresu wiedeńskiego. Zaliczana jest do najbardziej liberalnych w pokongresowej Europie. Przy jej redakcji pracował kilkuosobowy zespół, z księciem Adamem Jerzym Czartoryskim na czele. Ostateczny tekst uwzględniał uwagi króla, który 27 listopada 1815 konstytucję podpisał, przez co uzyskała moc prawną[1]. Była to tzw. konstytucja oktrojowana, czyli nadana odgórnie, nie zaś zatwierdzona przez Sejm. Obowiązywała w Królestwie Polskim do 26 lutego 1832, gdy Mikołaj I wprowadził w jej miejsce Statut Organiczny dla Królestwa Polskiego.
Ustawa Konstytucyjna Królestwa Polskiego liczyła 165 artykułów zgrupowanych w 7 tytułach. 13 lutego 1825 król Aleksander I znowelizował Konstytucję dodając Artykuł Dodatkowy wprowadzający tajność obrad Sejmu[2].
Postanowienia konstytucyjne
[edytuj | edytuj kod]Królestwo Polskie było monarchią konstytucyjną, połączoną unią personalną z Cesarstwem Rosyjskim, ze wspólną polityką zagraniczną. Każdorazowy cesarz Rosji stawał się królem Polski.
Odrębne pozostawały:
- parlament
- narodowe wojsko
- aparat państwowy
- prawo i sądownictwo.
Król
[edytuj | edytuj kod]- „Rząd jest w osobie króla. Król sprawuje władzę wykonawczą w całej swojej rozciągłości” (art. 35)
- „osoba królewska jest święta i nietykalna” (art. 36)
- zwoływał zgromadzenia wyborcze oraz mianował marszałków sejmików i zgromadzeń gminnych
- zwoływał, odraczał i rozwiązywał sejmy zwyczajne i nadzwyczajne
- powoływał ministrów, senatorów i wyższych urzędników
- miał prawo sankcji ustaw i uchwał sejmu
- jako jedyny stan sejmujący dysponował inicjatywą ustawodawczą
- dysponował prawem zawieszania ustaw sejmowych
- królowi przysługiwało prawo wypowiadania wojny oraz zawierania umów międzynarodowych
- król powoływał i odwoływał namiestnika
- w wypadku nieobsadzenia urzędu namiestnika, król mógł powołać prezesa Rady Administracyjnej
- sądy wyrokowały w imieniu monarchy.
- przewodniczył Radzie Stanu
- decyzje podejmował w czasie posiedzeń Rady Administracyjnej
- decyzje namiestnika wymagały kontrasygnaty odpowiedniego ministra
- przedstawiał królowi kandydatów na ministrów, kandydatów na senatorów i wyższych urzędników państwowych
- mianował pozostałych urzędników publicznych.
Rada Stanu
[edytuj | edytuj kod]Jako Rząd krajowy od 1826 roku, w składzie 5 ministrów (Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, Sprawiedliwości, Spraw Wewnętrznych i Policji, Wojny, Przychodów i Skarbu) oraz osób powołanych przez króla, była najwyższą władzą wykonawczą i administracyjną w kraju.
W jej skład wchodzili:
- ministrowie (5)
- radcy stanu (zwyczajni i nadzwyczajni)
- sekretarz stanu
- referendarze
- inne osoby powoływane przez króla.
Uprawnienia ZO RS
[edytuj | edytuj kod]- opracowywanie projektów praw sejmowych i aktów królewskich do akceptacji króla
- przekazywanie ostatecznych wersji praw i aktów pod obrady sejmowe
- oddawanie pod sąd urzędników administracyjnych (nominowanych przez króla)
- sądownictwo kompetencyjne
- sądownictwo administracyjne (od 1816 do 1822 r. za pośrednictwem Delegacji Administracyjnej)
- przyjmowanie corocznych sprawozdań z działalności komisji rządowych
- przekazywanie królowi raportów o stanie kraju.
Sejm
[edytuj | edytuj kod]- trzy stany sejmujące, tj. król, Senat i Izba Poselska miały pełnię władzy prawodawczej
- członków Izby Poselskiej wybierano na 6 lat, przy założeniu, że co dwa lata odnawiano 1/3 składu izby
- członkowie parlamentu uzyskali immunitet w sprawach karnych na czas trwania sejmu.
System wyborczy
[edytuj | edytuj kod]System wyborczy był oparty na podziale kraju na:
- 77 powiatów, w których szlachta (posesjonaci) wybierała po jednym pośle
- 51 okręgów gminnych, w których wyborcy nienależący do szlachty wybierali 1 deputowanego.
Prawa wyborcze
[edytuj | edytuj kod]- czynne prawo wyborcze uzyskali mężczyźni po ukończeniu 21 roku życia i mający prawa obywatelskie.
- bierne prawo wyborcze przyznano:
- osobom umiejącym pisać i czytać (cenzus wykształcenia)
- osobom opłacającym znaczny podatek (cenzus majątkowy)
- odebrano prawa wyborcze wojskowym w służbie czynnej.
- sejmy zwyczajne miały zbierać się co 2 lata w Warszawie na 30 dni
- obrady sejmu były jawne (do 1825 r.)
- w rzeczywistości sejm zebrał się cztery razy: 1818, 1820, 1825 i 1830.
Kompetencje Izby Poselskiej
[edytuj | edytuj kod]- samodzielnie uchwalała ustawy w zakresie spraw cywilnych, administracyjnych i sądowniczych
- z woli króla wydawała akty prawne w sprawach podatkowych, systemu monetarnego oraz zaciągu do wojska
- posiadała kompetencje kontrolne nad rządem
- posłowie i deputowani mieli możliwość składania petycji.
Senat
[edytuj | edytuj kod]w składzie:
- 9 biskupów
- wojewodowie i kasztelani
- rosyjscy książęta krwi cesarsko-królewskiej
Kompetencje Senatu
[edytuj | edytuj kod]- równorzędna pozycja z Izbą Poselską w kwestii ustawodawczej
- przeprowadzanie rugów
- kontrola ksiąg obywatelskich
- pełnienie funkcji Sądu Sejmowego.
Przechowywanie dokumentu
[edytuj | edytuj kod]W 1836 r. senat zamówił ozdobną szkatułę celem przechowywania w niej dokumentów: oprawionego w aksamit oryginału konstytucji, napisanej w języku francuskim, jej polskiego tłumaczenia ze stycznia 1822, starszej wersji roboczej dokumentu francuskojęzycznego napisanej 25 V 1815 z naniesionymi osobiście przez cara korektami i uwagami oraz kopie carskiego listu skierowanego do prezesa senatu Królestwa z uwagami nt. polskiego tłumaczenia konstytucji. Szkatułę długości ponad 50 cm i jej ozdoby wykonano w stylu empire z brązu. We wszystkich rogach i na wieku umieszczono figurę jednogłowego, nieukoronowanego orła, na bocznych ściankach szkatuły i wieka znalazły się medaliony, m.in. z portretem Aleksandra I, godłem Rosji, herbami polskimi i rosyjskimi. Ozdoby były złocone. Po klęsce powstania listopadowego władze carskie wywiozły szkatułę wraz z dokumentami z Warszawy do Moskwy i umieściły w zbiorach zbrojowni kremlowskiej, w specjalnej sali prezentującej łupy wojenne Rosji. Znajdowała się tam do upadku caratu. W ramach umowy o zwrocie polskich skarbów kultury zawartej w traktacie ryskim, władze bolszewickie przekazały ją w lutym 1922 Polsce. Przypuszczalnie weszła wraz z zawartością w skład zbiorów Zamku Królewskiego w Warszawie. W czasie kampanii wrześniowej, tak jak i wiele innych ważnych kulturowo zabytków polskich, ewakuowano ją do pałacu Janusza Radziwiłła w Ołyce, gdzie po agresji ZSRR na Polskę skonfiskowali ją funkcjonariusze NKWD i przewieźli do Moskwy. Po pewnym czasie została wpisana na stan tamtejszego Centralnego Państwowego Archiwum Historycznego i w zasobach tej instytucji pozostaje do dziś. Do 1992 fakt jej posiadania utrzymywano w tajemnicy, później była kilkakrotnie eksponowana na wystawach w Rosji[3].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Dziennik Praw Królestwa Polskiego z 1816, Tom I, nr 1, str. 2 – 103
- ↑ Dziennik Praw Królestwa Polskiego z 1825 Tom IX, nr 37, str. 90 – 98
- ↑ Kolmasiak M., 2024: Szkatuła z konstytucją Królestwa Polskiego słowem uzupełnienia z okazji 100-lecia jej rewindykacji. Mówią Wieki, nr 8/2024, s. 41-45
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Oryginalny tekst francuski Konstytucji 1815 na zarchiwizowanej stronie internetowej Archiwum Państwowego Federacji Rosyjskiej. unikdoc.rusarchives.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-02-06)].
- Ustawa Konstytucyjna Królestwa Polskiego z dnia 27-go listopada 1815 roku oraz Statut Organiczny dla Królestwa Polskiego z dnia 26-go lutego 1832 roku Warszawa 1917
- Nadanie Ustawy Konstytucyjnej Królestwa Polskiego. muzhp.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-09-08)]. Rozmowa z prof. Marianem Kallasem
- Udział społeczeństwa w życiu politycznym Królestwa Polskiego w latach 1815 - 1830 (sejmiki i zgromadzenia gminne)