Krępieniowate
 Akebia pięciolistkowa | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina |
krępieniowate |
| Nazwa systematyczna | |
| Lardizabalaceae Decne. Arch. Mus. Hist. Nat. 1: 185. 1839 | |
Krępieniowate (Lardizabalaceae Decne.) – rodzina roślin okrytonasiennych. Obejmuje 7–9 rodzajów z 40 gatunkami[2][3]. Należą tu pnącza (tylko do rodzaju Decaisnea należą krzewy) występujące głównie we wschodniej Azji (od Himalajów po Wietnam i Japonię), tylko dwa rodzaje (Boquila i Lardizabala) rosną w Chile[4]. W rodzimej florze Polski brak przedstawicieli tej rodziny; tylko akebia pięciolistkowa bywa uprawiania jako ozdobna. Niewielkie znaczenie użytkowe ma palecznik chiński (owoce jadalne w Chinach), pnącza dostarczające włókien do wyrobu lin oraz wykorzystywane do trucia ryb[5].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Drewniejące pnącza[4], rzadko krzewy (tylko Decaisnea)[5]. Rośliny bez cierni[4].
- Liście
- Skrętoległe[6], ogonkowe[4], zwykle dłoniasto- lub pierzastosieczne i sezonowe (zimozielone tylko u Holboellia)[5]. Przylistków zwykle brak (obecne są tylko u Lardizabala)[4].
- Kwiaty
- Zwykle jednopłciowe, ale kwiaty obu płci obecne są na tej samej roślinie (rośliny jednopienne)[5][4]. Wyrastają pojedynczo lub częściej zebrane w groniaste kwiatostany wyrastające w kątach liści[4]. Oś kwiatowa jest skrócona. Okwiat złożony jest z trójdzielnych, słabo zróżnicowanych okółków, z których dwa zewnętrzne stanowią kielich, a dwa wewnętrzne (których często też brak[4]) – koronę kwiatu[5]. W kwiatach męskich znajduje się 6 pręcików[4]. Ich nitki są zgrubiałe, mięsiste, a pylniki otwierają się podłużną szparą[5]. Słupkowie w kwiatach żeńskich tworzone jest przez trzy, rzadko (np. u akebia) do 15, wolnych słupków powstających z poszczególnych owocolistków. Ich brzegi nie są zrośnięte i pełnią funkcję znamion[5].
- Owoce
- Mięsiste mieszki i jagody zawierające liczne nasiona lub owoce jednonasienne. W nasionach zarodek jest drobny, silnie rozwinięte jest natomiast bielmo[5].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
- Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)
Rodzina zaliczana do rzędu jaskrowców (Ranunculales), kladu dwuliściennych właściwych (eudicots). Stanowi grupę siostrzaną dla rodziny Circaeasteraceae, a wraz z nią tworzą grupę siostrzaną dla kladu obejmującego m.in. rodziny berberysowatych i jaskrowatych[2].
| jaskrowce |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Wyróżnia się dwie podrodziny, przez niektórych autorów podnoszone do rangi odrębnych rodzin (np. system Cronquista z 1981):
- podrodzina Sargentodoxoideae Thorne & Reveal (syn. Sargentodoxaceae Hutchinson)
- Sargentodoxa Rehder & Wilson
- podrodzina Lardizabaloideae Kosteletzky
- Akebia Decne. – akebia
- Archakebia Wu, Chen, Qin
- Boquila Decne.
- Decaisnea Hook.f. & Thomson – palecznik
- Holboellia Wall.
- Lardizabala Ruiz & Pav. – krąpień
- Sinofranchetia (Diels) Hemsl.
- Stauntonia DC.
- Pozycja w systemie Reveala (1999)
W systemie tym taksonowi odpowiadającemu według APweb i APG II rodzinie krąpieniowatych nadana została ranga rzędu (krępieniowce Lardizabales), podzielonego na trzy rodziny (częściowo odpowiadające w APweb randze podrodzin):
- Decaisneaceae (Takht. ex Quin) Loconte in Loconte (według APweb część podrodziny Lardizabaloideae)
- Lardizabalaceae Decne. – krępieniowate
- Sargentodoxaceae Stapf ex Hutch. (według APweb podrodzina Sargentodoxoideae)
Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Ranunculopsida Brongn., podklasa jaskrowe (Ranunculidae Takht. ex Reveal), nadrząd Ranunculanae Takht. ex Reveal, rząd krępieniowce (Lardizabales Loconte in D.W. Taylor & L.J. Hickey), rodzina krępieniowate (Lardizabalaceae Decne.)[7].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
- ↑ a b c d Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-02-09] (ang.).
- ↑ a b Lardizabalaceae. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2011-03-27]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i John W. Thieret, John T. Kartesz, Lardizabalaceae Decaisne, [w:] Flora of North America [online], eFloras.org [dostęp 2024-03-27].
- ↑ a b c d e f g h Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe. 1. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 58. ISBN 83-7079-778-4.
- ↑ Dezhao Chen, Tatemi Shimizu, Lardizabalaceae Decaisne, [w:] Flora of China [online], eFloras.org [dostęp 2024-03-27].
- ↑ Crescent Bloom: Lardizabalaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-06-04]. (ang.).