Krzyżówka hawajska

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Krzyżówka hawajska
Anas wyvilliana[1]
P.L. Sclater, 1878
Ilustracja
Para krzyżówek hawajskich
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

blaszkodziobe

Rodzina

kaczkowate

Podrodzina

kaczki

Plemię

Anatini

Rodzaj

Anas

Gatunek

krzyżówka hawajska

Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Krzyżówka hawajska (Anas wyvilliana) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny kaczkowatych (Anatidae). Endemiczna dla Wysp Hawajskich krzyżówka hawajska występuje na pięciu wyspach archipelagu, ale jej zasięg zmniejszył się znacząco w stosunku do historycznego. Jest uznawana za gatunek narażony na wyginięcie.

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Gatunek został opisany naukowo przez Philipa Sclatera w 1878 roku[3]. Epitet gatunkowy upamiętnia szkockiego przyrodnika Charlesa Wyville Thomsona[4]. W języku hawajskim ptak ten nosi nazwę koloa maloi („rodzima kaczka”) lub po prostu koloa[1][5]. W literaturze polskiej gatunek znany jest pod nazwą: krzyżówka hawajska[6].

Należy do kaczek właściwych, do tego samego kladu co krzyżówka (Anas platyrhynchos), lecz wyróżnia się pod względem behawioralnym i genetycznym. Dawniej sądzono, że krzyżówka hawajska i krzyżówka białooka (A. laysanensis) pochodzą od migrujących kontynentalnych krzyżówek, które trafiły na archipelag hawajski, ale badania genetyczne wskazują, że ten drugi gatunek jest dużo dalej spokrewniony z krzyżówką niż krzyżówka hawajska. Analizy filogenetyczne oparte o badania DNA mitochondrialnego wskazują, że krzyżówki białookie i krzyżówki wywodzą się od wspólnych przodków, pochodzących z regionu Azji Wschodniej i wysp Pacyfiku[7], natomiast analizy DNA jądrowego sugerują, że krzyżówka hawajska wywodzi się od mieszańców krzyżówki i krzyżówki białookiej[8]. Krzyżowanie miało miejsce na przełomie plejstocenu i holocenu[9].

Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Krzyżówka hawajska jest ptakiem wielkości europejskiej ogorzałki, długość ciała wynosi od 44 do 51 cm[9]. Pozostałe wymiary: długość skrzydła ♂ 233,2 ± 10,3 mm, ♀ 220,8 ± 6,8 mm, długość ogona ♂ 78,9 ± 5,9 mm, ♀ 74,4 ± 4,4 mm, długość widocznej górnej krawędzi dzioba (culmen) ♂ 46,3 ± 1,6 mm, ♀ 43,8 ± 1,7 mm, długość skoku ♂ 41,7 ± 1,7 mm, ♀ 39,9 ± 1,1 mm[10]. Masa ciała dorosłej kaczki to 568–628 g[9]. Dorosłe są generalnie podobne do samicy krzyżówki (A. platyrhynchos), choć mniejsze. Upierzenie u obu płci jest ciemnobrązowe, pióra są w dwóch kontrastujących odcieniach brązu tworzących cętkowany wzór. Samce występują w dwóch odmianach barwnych: jaśniejsze mają wyraźne zielone plamki na szczycie głowy i karku, a ciemniejsze samce są bardziej podobne do samic. Samice mają czerwonawą pierś. Dziób jest płaski, u samców oliwkowozielony, a u samic pomarańczowy; u obu płci występują na nim ciemne plamy o różnorodnym kształcie i wielkości. Nogi i płetwy są pomarańczowe. Obie płcie mają na skrzydle opalizujące lusterko, szmaragdowozielone do purpurowo-niebieskiego. Samice kontynentalnych krzyżówek różnią się od krzyżówek hawajskich zwykle białymi, a nie płowożółtymi piórami ogona i niebiesko-purpurowym lusterkiem[2].

Krzyżówki hawajskie tworzą hybrydy z krzyżówką (A. platyrhynchos × A. wyvilliana). Takie mieszańce mogą mieć mieszankę cech obu gatunków; zwykle są większe niż ptaki czystej krwi[2].

Występowanie[edytuj | edytuj kod]

Krzyżówka hawajska jest hawajskim endemitem. W przeszłości zamieszkiwały one wszystkie główne wyspy archipelagu oprócz Lānaʻi i Kahoʻolawe, które są dla nich zbyt suche; w XIX wieku były pospolite i polowano na nie dla sportu. Na początku XX wieku ornitolodzy zaczęli zwracać uwagę, że ptaki te stają się coraz rzadsze. Do 1962 roku przetrwały jedynie na Kauaʻi i Niʻihau[11]. W tym samym roku World Wildlife Fund i stan Hawaje rozpoczęły program ochrony i reintrodukcji tych ptaków. Do 1979 roku na wyspach Oʻahu i Hawaiʻi wypuszczono 350 krzyżówek hawajskich. W 2002 roku biolodzy szacowali, że na Kaua‘i i Ni‘ihau żyje około 2000 kaczek tego gatunku, a ok. 200 na Hawaiʻi[5]. W 1997 roku 5 do 11 osobników widziano na Maui (ptaki reintrodukowano tam w 1989 roku). Czystej krwi krzyżówki hawajskie stanowią pewien odsetek z 300 podobnych ptaków żyjących na Oʻahu i 50 żyjących na Maui; większość jednak to mieszańce krzyżówki i krzyżówki hawajskiej (A. platyrhynchos × A. wyvilliana). Hybrydyzacja stanowi zasadniczy problem w ocenie zasięgu tego gatunku[2].

Krzyżówka hawajska zamieszkuje tereny podmokłe, w tym stawy, przybrzeżne jeziora, okresowo zalewane łąki, sztuczne zbiorniki i okazjonalnie podmokłe lasy, nawet do wysokości 3300 m n.p.m. Preferuje mokradła o powierzchni większej niż 0,23 hektara, położone dalej niż 600 m od siedzib ludzkich. W ramach Wetlands Reserve Program odtwarzano lub przystosowywano tereny podmokłe specjalnie dla tego gatunku; stwierdzono, że krzyżówki hawajskie są spotykane w takich miejscach dwukrotnie częściej niż na stawach na obszarach rolniczych[2].

Pożywienie[edytuj | edytuj kod]

Krzyżówka hawajska jest wszystkożerna, jada bezkręgowce i pokarm roślinny[2]. Zjada glony, ryż, trawy, nasiona i liście roślin wodnych, a z bezkręgowców dżdżownice, owady takie jak ważki[9] i mięczaki[5].

Tryb życia i zachowanie[edytuj | edytuj kod]

Ptaki te są generalnie osiadłe, chociaż stwierdzono przeloty między wyspami Kaua‘i i Ni‘ihau[9]. Kaczki te są ostrożne, podróżują w parach[5]. Głos krzyżówki hawajskiej jest podobny do głosu krzyżówki, ale miększy i rzadziej słyszany[2].

Rozród[edytuj | edytuj kod]

Ptaki te mogą zacząć rozród mając rok[5]. Szczyt sezonu lęgowego przypada między marcem a czerwcem, ale mogą wyprowadzać lęgi przez cały rok[2]. Samica składa od 2 do 10 jaj w zamaskowanym gnieździe umieszczonym na ziemi, które jest wysłane puchem i piórami. Inkubacja jaj trwa 30 dni. Lęgom zagrażają mangusty, koty, dzikie świnie i psy. Pisklęta mogą pożreć także żaby ryczące i duże okoniokształtne[5]. Nowe pokolenie rodzi się średnio co 6,9 roku[2].

Status, zagrożenie i ochrona[edytuj | edytuj kod]

Współcześnie krzyżówka hawajska jest uznawana za gatunek narażony wyginięciem[2]. Historycznie głównymi przyczynami spadku jej liczebności była utrata i degradacja środowiska oraz drapieżnictwo ze strony szczurów, psów i kotów, a także ludzkie polowania. Mokradła zarastały inwazyjne gatunki obcych roślin, populację krzyżówek zmniejszały choroby, a czasem również skażenie środowiska. Współcześnie gatunek jest objęty ochroną[5].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Anas wyvilliana, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ a b c d e f g h i j BirdLife International, Anas wyvilliana, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2023, wersja 2023-1, DOI: 10.2305/IUCN.UK.2016-3.RLTS.T22680199A92848719.en [dostęp 2023-12-12] (ang.).
  3. ↑ P.L. Sclater. Reports on the Collections of Birds made during the Voyage of HMS ‘Challenger.’—No. VIII. On the Birds of the Sandwich Islands. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 46 (1), s. 346-351, 1878. Blackwell Publishing Ltd.. (ang.). 
  4. ↑ wyvilliana, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2021-12-27] (ang.).
  5. ↑ a b c d e f g Hawaiian Duck / Anas wyvilliana. [w:] Endangered Species in the Pacific Islands [on-line]. U.S. Fish and Wildlife Service, 2012-09-20. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-10-24)]. (ang.).
  6. ↑ Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Anatini Leach, 1820 (wersja: 2020-01-10). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-07-26].
  7. ↑ Johnson, Kevin P., Sorenson, Michael D.. Phylogeny and biogeography of dabbling ducks (genus Anas): a comparison of molecular and morphological evidence. „The Auk”. 116 (3), s. 792–805, 1999. DOI: 10.2307/4089339. 
  8. ↑ P. Lavretsky, A. Engilis, J.M. Eadie, J.L. Peters. Genetic admixture supports an ancient hybrid origin of the endangered Hawaiian duck. „Journal of evolutionary biology”. 28 (5), s. 1005-1015, 2015. DOI: 10.1111/jeb.12637. (ang.). 
  9. ↑ a b c d e J. del Hoyo, N. Collar, G.M. Kirwan: Hawaiian Duck (Anas wyvilliana). W: J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie, E. de Juana (red.): Handbook of the Birds of the World Alive. Barcelona: Lynx Edicions, 2017. [dostęp 2017-03-07]. (ang.).
  10. ↑ Bradley C. Livezey. Comparative morphometries of Anas ducks, with particular reference to the Hawaiian Duck Anas wyvilliana, Laysan Duck A. laysanensis, and Eaton’s Pintail A. eatoni. „Wildfowl”. 44 (44), s. 75-100, 1993. 
  11. ↑ Andrew Engilis Jr., Kimberly J. Uyehara, Jon G. Giffin: Hawaiian Duck (Anas wyvilliana). W: The Birds of North America. Poole, A. i Gill, F. (red.). Wyd. 242. Filadelfia, PA & Waszyngton, DC: Academy of Natural Sciences & American Ornithologists' Union, 2002. DOI: 10.2173/bna.694. [dostęp 2017-03-06].

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Krzyżówka_hawajska&oldid=72100766”