Mała Hagia Sophia

Mała Hagia Sophia
	; Mała Hagia Sophia
Państwo	Turcja
Miejscowość	Stambuł
Wyznanie	islam
Rodzaj	meczet
	Historia
Data budowy	VI w.
	Położenie na mapie Turcji Mała Hagia Sophia
	Położenie na mapie Stambułu Mała Hagia Sophia
	41°00′10″N 28°58′19″E/41,002778 28,971944
	Multimedia w Wikimedia Commons

Kościół św. Sergiusza i Bakchusa – widok od strony zachodniej

Mała Hagia Sophia^[1], dawniej: Mała Hagia Sofia^[2], Kościół Świętych Sergiusza i Bakchusa^[3] (tr. Küçük Ayasofya Camii, starogr.: Eκκλησία τῶν Άγίων Σεργίου καί Βάκχου ὲν τοῖς Ὸρμίσδου) – kościół wybudowany w Konstantynopolu za panowania cesarza Justyniana I. W pierwszej połowie XVI wieku zamieniony w meczet, jego turecka nazwa dosłownie znaczy "mała Hagia Sofia".

Ten bizantyjski budynek, wybudowany na planie centralnym, wzniesiono w VI wieku. Według niektórych był to model dla, wzniesionego nieco później, kościoła Mądrości Bożej – głównej świątyni Cesarstwa Bizantyjskiego. Jest to jeden z najważniejszych wczesnobizantyjskich budynków w dzisiejszym Stambule.

Lokalizacja

Kościół wybudowano w samym sercu dawnego Konstantynopola, niedaleko Propontydy. Położony był on tuż przy pałacu cesarskim, odrobinę na południe od hipodromu. Obecnie dzielnica ta nosi nazwę Eminönü.

Historia

Legenda

Według późniejszej legendy, za panowania cesarza Justyna I, jego siostrzeniec Justynian został oskarżony o spiskowanie przeciwko cesarzowi, a następnie skazany na śmierć. Jednakże we śnie ukazali się cesarzowi dwaj święci: św. Sergiusz i św. Bakchus, zapewniając go o niewinności Justyniana. W rezultacie przyszły cesarz został uwolniony i przywrócony do godności cezara. Z wdzięczności Justynian ślubował, że gdy zostanie cesarzem poświęci tym dwóm świętym kościół.

Budowa

Budowa kościoła rozpoczęła się w roku 527 i trwała do roku 536. Decyzja o jego powstaniu była jedną z pierwszych jakie podjął Justynian I^[4]. Świątynia ta powstała niewiele wcześniej od słynnego kościoła Mądrości Bożej, który wzniesiono między rokiem 532, a 537. Była ona położona na granicy pierwszej i trzeciej dzielnicy (łac. regio) Konstantynopola^[5]. Kościół wybudowano pomiędzy tzw. pałacem Hormizdasa (mieszkał tam Justynian zanim wstąpił na tron), a kościołem świętych: Piotra i Pawła. W owym czasie oba kościoły dzieliły wspólny narteks, atrium i propyleje. Nowy kościół stał się centrum tego kompleksu, którego część dotrwała do naszych czasów, leżąc na południe od północnej ściany jednego z pozostałych dwóch gmachów. Kościół ten był jednym z najważniejszych budynków sakralnych Konstantynopola. Niedługo po jego ukończeniu w jego okolicy powstał klasztor pod tym samym wezwaniem.

Ze względu na duże zewnętrzne podobieństwo do Kościoła Mądrości Bożej, uważa się, iż budynek ten został zaprojektowany przez tych samych architektów: Izydora z Miletu i Antemiusza z Tralles, a jego konstrukcja była swoistą "próbą generalną" przed budową "Wielkiego Kościoła". Jednakże pod względem architektonicznym kościół Sergiusza i Bakchusa bardzo się od niego różni. Z tego też względu opinia jakoby był on miniaturą Kościoła Mądrości Bożej poddana została szerokiej krytyce^[4].

Dalsze dzieje

W latach 536–537 pobliski pałac Hormizdasa przekształcił się w monofizycki klasztor. Uciekając przed prześladowaniami wyznawcy tej sekty, pochodzący ze wschodnich prowincji cesarstwa, znajdowali tu schronienie, które zapewniała im cesarzowa Teodora^[6].

Aż do 1453 roku kościół ten był nieprzerwanie elementem klasztoru. W roku 551 Papież Wigiliusz, który kilka lat wcześniej został wezwany do Konstantynopola przez Justyniana, znalazł w kościele azyl przed cesarskimi żołnierzami, którzy chcieli go schwytać. Zdarzenie to wywołało później w mieście zamieszki^[6]. W okresie Ikonoklazmu klasztor Sergiusza i Bakchusa stał się jednym z centrów tego ruchu w Konstantynopolu. Między innymi propagator tego ruchu Jan Grammatikos, późniejszy Ekumeniczny Patriarcha Jan VII Gramatyk, był tutaj od ok. 815-837 igumenem i w tym czasie przesłuchiwał i reedukował w kościele przeciwników tej doktryny (m.in Platona z Sakudion, Teodora Studytę, Teofana Wyznawcę, etc). W kościele znajdowały się relikwie jego patronów – głowy świętych Sergiusza i Bakchusa. Świątynia została odnowiona za panowania cesarza Bazylego I ok. roku 867.^[7]

Po Upadku Konstantynopola w roku 1453, kościół pozostawał w pierwotnym użyciu aż do panowania Bejzyda II. Wtedy to właśnie (pomiędzy rokiem 1506 a 1513) został on zamieniony w meczet przez Hüseyin Ağa, zwierzchnika Czarnych Eunuchów, którzy byli odźwiernym Bramy Błogości (osm. Bab-ı-Saadet) w pałacu Topkapı. Dodano wtedy do istniejącej konstrukcji portyk oraz medresę^[8].

W roku 1740 wielki wezyr Hacı Ahmet Pasza odnowił świątynię i dobudował do niej Abdest. Zniszczenia spowodowane przez trzęsienia ziemi z lat 1648 i 1763 zostały usunięte w 1831, za panowania sułtana Mahmuda II. W 1762 dobudowano minaret. Został on zniszczony w 1940. Odbudowano go ponownie w 1956.^[8]

W ostatnich latach dokonano gruntownego remontu świątyni. Zakończył się on we wrześniu 2006.

Architektura

Zewnętrze

Apsyda kościoła. Widoczny również dodany później minbar

Zewnętrzne mury świątyni wykonano według typowej dla tego okresu techniki, wykorzystującej cegły zanurzone w grubej warstwie zaprawy. Ściany wzmocnione są łańcuchami, wykonanymi z małych kamiennych bloków.

Budynek, którego centralny plan był świadomie odwzorowany w bazylice San Vitale w Rawennie, ma kształt ośmioboku wpisanego w nieregularny czworokąt. Jest on zwieńczony kopułą stojącą na ośmiu wielokątnych kolumnach.

Narteks położony jest po zachodniej stronie, naprzeciw Antechoiru^[9]. Wiele rozwiązań z tego kościoła zastosowano później w Kościele Mądrości Bożej^[10].

Z przodu świątyni znajduje się portyk, który zastąpił znajdujące się tu wcześniej atrium.

Wnętrze

Mała Hagia Sophia

Wewnątrz kościoła znajduje się dwukondygnacyjna perystaza, która biegnie po północnej, zachodniej i południowej stronie świątyni. Pokryta jest ona inskrypcją dedykowaną cesarzowi Justynianowi I, jego żonie Teodorze, oraz Świętemu Sergiuszowi, patronowi rzymskiej armii. Z nieznanych przyczyn inskrypcja nie wymienia Świętego Bakchusa. Niższa kondygnacja składa się z 16 kolumn, natomiast wyższa ma ich 18. Na wielu z kapiteli tych kolumn wciąż są wyryte monogramy Justyniana i Teodory.

Niestety nic nie dochowało się z oryginalnego wyposażenia kościoła. Według źródeł był on wewnątrz pokryty mozaikami oraz różnokolorowym marmurem. Po zamianie na meczet okna i wejście zostało zmodyfikowane, podniesiono poziom podłogi, a ściany pokryto tynkiem^[10].

Otoczenie

Niedaleko budynku znajduje się mały cmentarz, na którym spoczywa między innymi Hüseyin Ağa, odpowiedzialny za przekształcenie kościoła w meczet.

Przypisy

↑ Polski egzonim przyjęty na 122. posiedzeniu KSNG.
↑ Polski egzonim przyjęty na 111. posiedzeniu KSNG. Następnie zmieniony na 122. posiedzeniu.
↑ Polski egzonim uchwalony na 109. posiedzeniu KSNG. Następnie zmieniony na 111. posiedzeniu.
↑ ^a ^b Freely, Blue Guide Istanbul, pp. 137
↑ Müller-Wiener, 177
↑ ^a ^b Müller-Wiener, 178, Podobnie Cyryl Mango: [w:] Oxford Dictionary of Byzantium. New York: Oxford University Press, Inc., 1991. ISBN 0-19-504652-8.
↑ Cyryl Mango: [w:] Oxford Dictionary of Byzantium. New York: Oxford University Press, Inc., 1991. ISBN 0-19-504652-8.
↑ ^a ^b Müller-Wiener, 182
↑ Antechoir jest częścią kościoła znajdującą się naprzeciw chóru kapłańskiego, często zarezerwowanego wyłącznie dla duchowieństwa.
↑ ^a ^b Mathews, 242

Bibliografia

Alexander Van Millingen: Byzantine Churches of Constantinople. London: MacMillan & Co, 1912.
Thomas F. Mathews: The Byzantine Churches of Istanbul: A Photographic Survey. University Park: Pennsylvania State University Press, 1976. ISBN 0-271-01210-2.
Cyril A. Mango. The church of Saints Sergius and Bacchus at Constantinople and the alleged tradition of octagonal palatine churches. Jahrbuch der österreichischen Byzantinistik. Vienna. ASIN B0007C8NDW
Wolfgang Müller-Wiener: Bildlexikon Zur Topographie Istanbuls: Byzantion, Konstantinupolis, Istanbul bis zum Beginn d. 17 Jh. Tübingen: Wasmuth, 1977. ISBN 978-3-8030-1022-3.
John Freely: Blue Guide Istanbul. W. W. Norton & Company, 2000. ISBN 0-393-32014-6.
Richard Krautheimer: Architettura paleocristiana e bizantina. Turin: Einaudi, 1986. ISBN 88-06-59261-0.

Linki zewnętrzne

Rekonstrukcja kościoła www.byzantium1200.com

[1] Polski egzonim przyjęty na 122. posiedzeniu KSNG.

[2] Polski egzonim przyjęty na 111. posiedzeniu KSNG. Następnie zmieniony na 122. posiedzeniu.

[3] Polski egzonim uchwalony na 109. posiedzeniu KSNG. Następnie zmieniony na 111. posiedzeniu.

[autonazwa1-4] Freely, Blue Guide Istanbul, pp. 137

[5] Müller-Wiener, 177

[mw178-6] Müller-Wiener, 178, Podobnie Cyryl Mango: [w:] Oxford Dictionary of Byzantium. New York: Oxford University Press, Inc., 1991. ISBN 0-19-504652-8.

[7] Cyryl Mango: [w:] Oxford Dictionary of Byzantium. New York: Oxford University Press, Inc., 1991. ISBN 0-19-504652-8.

[mw182-8] Müller-Wiener, 182

[9] Antechoir jest częścią kościoła znajdującą się naprzeciw chóru kapłańskiego, często zarezerwowanego wyłącznie dla duchowieństwa.

[ma242-10] Mathews, 242

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]