Szlachar
| ||
| Mergus serrator[1] | ||
| Linnaeus, 1758 | ||
 Samiec w szacie godowej | ||
 Samica | ||
| Systematyka | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | zwierzęta | |
| Typ | strunowce | |
| Podtyp | kręgowce | |
| Gromada | ptaki | |
| Podgromada | Neornithes | |
| Infragromada | ptaki neognatyczne | |
| Rząd | blaszkodziobe | |
| Rodzina | kaczkowate | |
| Podrodzina | kaczki | |
| Plemię | Mergini | |
| Rodzaj | Mergus | |
| Gatunek | szlachar | |
| Synonimy | ||
| ||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | ||
 | ||
| Zasięg występowania | ||
 w sezonie lęgowym przeloty zimowiska | ||
Szlachar[4], tracz długodzioby[2], długodziób[5] (Mergus serrator) – gatunek średniego lub dużego ptaka wodnego z rodziny kaczkowatych (Anatidae), zamieszkujący Eurazję (pas od Wysp Brytyjskich, przez Beneluks, Europę Środkową i Wschodnią, południową Syberię po Mandżurię i północną Japonię) oraz Amerykę Północną po Wielkie Jeziora Północnoamerykańskie na południu, a także Grenlandię i Islandię.
Niektóre populacje są osiadłe lub koczujące. Północne populacje wędrowne, przeloty w marcu–maju i październiku–grudniu. Zimuje na brzegach Morza Śródziemnego, europejskich brzegach Atlantyku, Morza Północnego, Bałtyku, pacyficznych wybrzeżach Azji oraz wschodnim i zachodnim wybrzeżu Ameryki Północnej.
W Polsce do niedawna skrajnie nielicznie gnieździł się na Kaszubach, Pomorzu i na Mazurach[6][7]. Ostatni potwierdzony lęg (według stanu na 2015) odnotowano w 2003 roku[8]. W trakcie przelotów pojawia się w całym kraju, liczniej na wybrzeżu[6]. Również zimuje na wybrzeżu, głównie w dwóch rejonach: na Zatoce Pomorskiej i wzdłuż zachodniego wybrzeża oraz na Zatoce Gdańskiej[7].
Mimo rozległego zasięgu występowania nie wyróżnia się podgatunków[9][10].
Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]
- Wygląd zewnętrzny
- Zarówno samiec, jak i samica mają na głowie rozdwojony, postrzępiony czub. Samiec znacznie większy, w upierzeniu godowym ma głowę i górę szyi czarne z metalicznym połyskiem, a dół szyi biały z czarną linią wzdłuż kręgosłupa. Pierś rdzawa z ciemnymi, podłużnymi pręgami, za kolorem rdzawym czarny pas z białymi plamami w kształcie łzy, łączący się z czarnym grzbietem. Brzuch biały, boki, ogon i nadogonie szare. Dziób i nogi krwistoczerwone. Samica ma głowę i szyję rdzawą, podgardle i przód szyi białe o rozmytych brzegach, reszta ciała szara z ciemnym deseniem. Żółtoczerwony dziób. Skrzydła od spodu białe, z białym lusterkiem z wierzchu. W locie na białych skrzydłach widać dwa czarne pasy. Samiec w okresie spoczynkowym i młodociane podobne do samicy, choć jej grzbiet jest ciemniejszy. Czubki młodych są krótkie. Na przodzie szyi widnieje wąski, jasny kołnierzyk.
- Samica podobna do nurogęsi, ale brązowa głowa nie jest u szlachara wyraźnie odgraniczona od szyi, a jej przód nie jest czystobiały.
- Rozmiary
- długość ciała 52–58 cm, rozpiętość skrzydeł 67–86 cm[9]
- Masa ciała
- samiec 947–1350 g, samica 900–1100 g[9]
Środowisko[edytuj | edytuj kod]
Czyste wody, zarówno stojące jak i bieżące, w strefie tundry, tajgi i lasów mieszanych, a także morskie wybrzeża, wysepki i fiordy. Wytrzymują ostre mrozy na rzekach o wartkim prądzie, które zimą nie zamarzają.
Pożywienie[edytuj | edytuj kod]
Wyłącznie zwierzęta, głównie drobne ryby słodkowodne i morskie. Pokarm zdobywają nurkując, często w stadzie.
Rozród[edytuj | edytuj kod]
Okres godowy[edytuj | edytuj kod]
- Toki
- Już pod koniec zimy samce i samice zbliżają się do siebie i wykazują zainteresowanie, ale w pary łączą się dopiero na lęgowiskach od kwietnia do czerwca. W czasie toków kaczor wydaje z szeroko otwartym dziobem dźwięk podobny do „gneng” lub „hue-eng”, a kaczka chrapliwe „rok-rok-rok”. Samiec wykonuje charakterystyczne tzw. załamanie, czyli unosi głowę, a potem zanurza szybko pod wodę pierś i szyję. Jednocześnie unosi tylną część ciała.
- Gniazdo
- Samica na początku maja, 3 tygodnie przed rozpoczęciem składania jaj, zaczyna szukać miejsca na gniazdo – na ziemi, często daleko od wody, w trawie, pod krzewem, rzadziej w trzcinie i innej roślinności nadbrzeżnej. Stanowi je płytka jamka wypełniona suchymi częściami roślin suchych i świeżych, zebranymi z okolicy. W czasie poszukiwań i budowy gniazda kaczor trzyma się w pobliżu na wodzie.
Okres lęgowy[edytuj | edytuj kod]
- Jaja
- W ciągu roku wyprowadza jeden lęg (może znieść jaja ponownie w przypadku utraty lęgu), składając w kwietniu–czerwcu 4 do 14 różowawych lub różowawozielonkawych jaj.
- Wysiadywanie
- Jaja wysiadywane są przez okres 29 do 35 dni przez samicę.
- Pisklęta
- Pisklęta opuszczają gniazdo po 1–3 dniach, po czym matka wodzi je nad wodę. Kaczęta w puchu mają szarobrązowe grzbiety przypominające bardzo młode tracza nurogęsi. Różnią się jednak od nich układem plam na policzkach i kształtem dzioba. Młode usamodzielniają się przed pierzeniem, które ma miejsce w wieku 60–65 dni. Po 8–9 tygodniach zdolne są do lotu.
Status, zagrożenia i ochrona[edytuj | edytuj kod]
W Polsce objęty ścisłą ochroną gatunkową, wymaga ochrony czynnej[11]. W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody został zaliczony do kategorii LC (najmniejszej troski)[3].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Mergus serrator, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
- ↑ a b Denis Lepage: Szlachar (Mergus serrator) Linnaeus, 1758. Avibase. [dostęp 2013-11-26].
- ↑ a b Mergus serrator, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwy polskie za: Paweł Mielczarek, Marek Kuziemko: Plemię: Mergini Rafinesque, 1815 (wersja: 2019-10-12). W: Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2019-11-13].
- ↑ Janusz Strutyński: Polskie nazwy ptaków krajowych. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1972.
- ↑ a b Mergus serrator (Szlachar). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 7: Ptaki (część I). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 194–198. ISBN 83-86564-43-1.
- ↑ a b Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 187–190. ISBN 83-919626-1-X.
- ↑ T. Chodkiewicz i inni. Ocena liczebności populacji ptaków lęgowych w Polsce w latach 2008–2012. „Ornis Polonica”. 56, s. 149–189, 2015.
- ↑ a b c Carboneras, C. & Kirwan, G.M.: Red-breasted Merganser (Mergus serrator). W: del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2019. [dostęp 2019-11-13].
- ↑ Frank Gill, David Donsker (red.): Screamers, ducks, geese, swans (ang.). IOC World Bird List: Version 9.2. [dostęp 2019-11-13].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183)
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
- Klaus Richarz: Ptaki – Przewodnik. Warszawa: MUZA, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Mergus serrator (Szlachar). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 7: Ptaki (część I). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 194–198. ISBN 83-86564-43-1.