Uistiti biała
| Mico leucippe[1] | |||
| Thomas, 1922 | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
uistiti biała | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
| |||
Uistiti biała[3] (Mico leucippe) – gatunek ssaka naczelnego z rodziny pazurkowcowatych (Callitrichidae). Niewielkich rozmiarów, o białym, kremowym bądź złotym futrze ze szkarłatnoróżową głową i nagimi uszami. Zamieszkuje południowy zachód stanu Pará w Brazylii, zasiedlając lasy Amazonii. Żyje w grupach rodzinnych, w których tylko jedna samica zachodzi w ciążę, wydając na świat bliźnięta. Pomimo degradacji siedlisk nie zagraża jej wyginięcie.
Budowa[edytuj | edytuj kod]
Długość głowy i tułowia wynosi około 20 cm, długość ogona 30 cm; masa ciała około 330 g[4].
Zwierzę przywodzi na myśl uistiti srebrzystą[2]. Głowa uistiti białej jest kremowa[5]. Twarzy nie porastają włosy, barwy jest szkarłatnoróżowej, takoż i nagie uszy (pozwalają one odróżnić gatunek od uistiti biało-złotej). Tułów ma kolor kremowobiały[4] bądź kremowy[5], kończąc się kremowym[4] bądź złotym ogonem[5]. IUCN koloru ciała zwierzęcia nie określa jako kremowy, tylko biały[2]. Barwa narządów płciowych jest zbliżona do koloru twarzy[4]. Przedramiona są złoto-kremowe[5], na rękach może pojawiać się barwa bladopomarańczowa bądź złota[4] (kreatorzy Mico munduruku piszą o złotej[5]). Bladopomarańczowe bądź złote są stopy[4].
Występują 2 zęby trzonowe. Uistiti przystosowane są do drążenia w korze celem dostania się do wydzielin roślin. Palce kończą się pazurami poza paluchem[2].
Genetyka[edytuj | edytuj kod]
Niektóre dane, związane z polifiletyzmem na drzewach filogenetycznych, wskazują na introgresję z Mico munduruku i uistiti parańską[5].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Gatunek opisany został jako Mico leucippe przez Oldfielda Thomasa w 1922 roku, z Brazylii, z Pimentalu u ujścia Rio Jamanxim na prawym brzegu Rio Tapajós[4][6]. Jednakże pół wieku później Hershkovitz uznał go za podgatunek uistiti srebrzystej w rodzaju uistiti (Callithrix). Obecnie jednak uistiti biała dalej figuruje jako odrębny gatunek, umieszczany w rodzaju Mico[4].
Kreatorzy Mico munduruku zaprezentowali następujący kladogram[5] (uproszczono):
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Uistiti biała i uistiti parańska są w nim parafiletyczne, wynik ten wynikać może z przeszłej introgresji[5].
Tryb życia[edytuj | edytuj kod]
Pazurkowcowate żyją w grupach liczących od 4 do 15 osobników. Grupa taka zajmuje obszar od 10 do 40 ha, jego powierzchnia zależy od dostępności pokarmu i roślinności. W grupie tylko jedna samica przystępuje do rozrodu. Po ciąży matka rodzi bliźnięta. Długość pokolenia trwa 6 lat[2].
Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]
Uistiti biała jest endemitem Brazylii. Dawniejsze źródła podawały, że występuje na południe od Rio Cupari, sięgając prawego brzegu Rio São Benedito na południu, na wschód od Rio Tapajós[4]. Nowsze podają, że zamieszkuje południowy zachód stanu Pará, na wschód od Rio Tapajós, ale też w Jacaréacanga na prawym brzegu Rio São Benedito, wzdłuż drogi Santarém-Cuiabá na południe od Rio Jamanxim, sięgając na wschodzie Rio Curuá, jednak zapewne nie na jej wschodnim brzegu, gdzie żyje uistiti parańska[2]. Populacja z międzyrzecza Tapajós–Jamanxim należy raczej do Mico munduruku[5]. Zasięg występowania wynosi 20 000 km², z czego obszar zajmowany 2000 km²[2].
Ekologia[edytuj | edytuj kod]
Siedliskiem uistiti białej są nizinne lasy deszczowe[4]. Preferuje lasy wtórne i skraje lasów[2]. Zagęszczenie wynosi od 1,9 do 3,81 grupy na km² i między 6,89 a 8,44 osobnika na km² w sześciu zbadanych lokalizacjach. Istnieją obserwacje wskazujące na największą liczebność gatunku w zdegradowanych bądź wtórnych lasach[2].
Pazurkowcowate żywią się owocami, kwiatami, nektarem, gumami i sokami roślinnymi, lateksem, płazami bezogonowymi, jaszczurkami, owadami, pająkami, ślimakami[2].
Zagrożenia i ochrona[edytuj | edytuj kod]
W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) gatunek ten został zaliczony do kategorii LC (gatunek najmniejszej troski). Uistiti białą uwzględniono po raz pierwszy w 1982 roku, jeszcze jako podgatunek uistiti srebrzystej. Przypisano jej status V, narażonej na wyginięcie, co powtarzano w kolejnych latach 1986, 1988, 1990. W 1994 roku podwyższono go na E, zagrożony wyginięciem, by w 1996 powrócić do narażenia, po raz pierwszy jako odrębny gatunek, jeszcze w rodzaju Callithrix. Ten sam status przyznano w 2000 roku. W 2003 roku dostrzeżono brak wystarczających danych. W 2008 roku powrócono do statusu gatunku narażonego. Ostatnią ocenę przeprowadzono w 2020 roku i opublikowano w 2021 roku[2].
IUCN zauważa ograniczony zasięg występowania gatunku oraz postępującą degradację jego siedliska, gdzie wycina się lasy, buduje drogi, tamy, kolej. Zwraca jednak uwagę na pewną tolerancję zmienionych warunków. Uistiti biała nie jest ofiarą intensywnych polowań, a handel jako zwierzęciem domowym jest ograniczony. Pomimo tego całkowita liczebność maleje[2].
Gatunek obejmuje Załącznik II CITES. Zamieszkuje on tereny chronione, IUCN wymienia: Tapajós National Forest, Itaituba II National Forest, Trairão National Forest, Park Narodowy Jamanxim, Jamanxim National Forest, Area of Environmental Protection, Mundurukus Indigenous Lands[2].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Mico leucippe, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Ravetta i inni, Golden-white Bare-ear Marmoset, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2023-11-25] (ang.).
- ↑ W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 36. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j A.B. Rylands, R.A. Mittermeier, Family Callitrichidae (Marmosets and Tamarins), [w:] R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, D.E. Wilson, Handbook of the Mammals of the World, t. 3. Primates, Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 9, ISBN 978-84-96553-89-7 (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i Costa-Araújo R i inni, The Munduruku marmoset: a new monkey species from southern Amazonia, „PeerJ”, 7, 2019, e7019 (ang.).
- ↑ O. Thomas, On the systematic arrangement of the Marmosets, „The Annals and magazine of natural history; zoology, botany, and geology”, seria 9, t. 9 (50), 1922, s. 199 (ang.).