Uistiti parańska

Uistiti parańska
	Mico emiliae
	Thomas, 1922
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	naczelne
Podrząd	wyższe naczelne
Nadrodzina	małpy szerokonose
Rodzina	pazurkowcowate
Rodzaj	Mico
Gatunek	uistiti parańska
Synonimy
	Hapale emiliae Thomas, 1920; Callithrix emiliae (Thomas, 1920);
	Hapale emiliae Thomas, 1920; Callithrix emiliae (Thomas, 1920);
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Uistiti parańska^[3] (Mico emiliae) – gatunek ssaka naczelnego z rodziny pazurkowcowatych (Callitrichidae). Wyglądem przypomina uistiti czarnoogonową. Zamieszkuje brazylijską Amazonię. Tryb życia poznano słabo. Nie jest zagrożona wyginięciem.

Budowa[edytuj | edytuj kod]

Długość głowy i tułowia wynosi około 19,9^[4]-21,6 cm^[2], długość ogona 30,8^[4]-34,1 cm^[2]. Długość czaszki 4,5-4,6 cm, w tym mózgoczaszki 2,56-2,69 cm. Długość żuchwy 2,95-2,97 cm. Długość ucha 2,6 cm^[5]. Masa ciała 335 g^[2].

Z wyglądu uistiti parańską porównuje się do uistiti czarnoogonowej. Odróżnić je można po słabo pigmentowanym różowym pysku uistiti parańskiej oraz braku charakterystycznej dla drugiego gatunku jasnej pręgi na udach. Ciemię zdobi czarniawa plama, odróżniając się od białych brwi, policzków czy brody. Dużych uszu nie zdobią kępki włosów, ale rzadkie, cienkie brązowe włosy. Górna część grzbietu jest srebrnoszara, przechodząc w pomarańczowobrązowy zad. Brzuszna strona ciała jest srebrnoszara bądź bladoszara. Ogon zaczyna się brązem, by dalej przejść w czerń. Srebrnoszare są też ramiona. Zewnętrzna część ud jest pomarańczowobrązowa. Wewnętrzne części kończyn są białawe^[4]

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Gatunek opisano jako Hapale emiliae, czego dokonał Oldfield Thomas w 1920. Jako miejsce typowe podał Maloca, górną Rio Curua, górną Rio Iriri, Rio Xingu w stanie Pará w Brazylii. Później jednak Hershkovitz uznał ją nie za osobny gatunek, ale ciemną formę uistiti srebrzystej^[4]. Następnie Vivo opisywał tą ciemną formę z Rondonia. Rylands et al. uznali ją znowu za osobny gatunek, kierujuąc się rozłącznym zasięgiem występowania z uistiti srebrzystą, dodatkowo przedzielonym terenami zasiedlanymi przez uistiti czarnoogonową. Kolejni badacze wskazywali jednak, że uistiti z Rondonia niekoniecznie odpowiada tej opisanej przez Thomasa, a raczej należy do Mico nigriceps, wskazywali na rozdzielenie populacji innych gatunków przez Rio Tapajós. W końcu formę z Rondonia opisano jako Mico rondoni. Uistiti parańska bywała też umieszczana w rodzaju Callithrix^[2] (uistiti^[3]), często z podrodzajem Callithrix (Mico)^[2].

Kreatorzy Mico munduruku zaprezentowali następujący kladogram^[6] (uproszczono):

Callithrix jacchus

Cebuella niveiventris

Calibella humilis

Mico humeralifer, Mico mauesi

Mico saterei

Mico marcai, Mico melanurus

	Mico emiliae, Mico leucippe

Uistiti parańska i uistiti biała (Mico leucippe) są w nim parafiletyczne, wynik ten wynikać może z przeszłej introgresji^[6].

Podgatunków się nie wyróżnia^[4].

Tryb życia[edytuj | edytuj kod]

Nie ma szczegółowych danych dotyczących rozrodu uistiti parańskiej^[4]. Inne pazurkowcowate żyją w grupach rodzinnych, w których rozmnaża się pojedyncza samica, która zwykle wydaje na świat bliźnięta, występuje opieka współdzielona^[7].

Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]

Uistiti parańska jest endemitem Brazylii. Żyje w Amazonii^[4] podobnie jak inni przedstawiciele rodzaju Mico, w odróżnieniu od zamieszkujących bardziej na wschodzie Callithrix^[7]. Żyje w stanach Pará i przyległym Mato Grosso^[2]. Na północ od zasięgu uistiti parańskiej płynie Rio Iriri^[4], za którą rozciągają się tereny zajmowane przez uistiti srebrzystą^[2], na południu zaś Rio Peixoto de Azevedo, zasięg nie sięga jednak źródeł Paragwaju^[4] (tam żyje uistiti czarnoogonowa), jako najdalszy punkt osiągając teren Claudia^[2]. Na zachodzie ogranicza go górna Rio Teles Pires^[4]. W Jacareacanga obszary uistiti parańskiej i białej dzieli rzeka São Benedito. IUCN szacuje całkowity zasięg występowania na 20000 km², z czego gatunek zamieszkuje rzeczywiście ponad jedną dziesiątą tej powierzchni^[2].

Ekologia[edytuj | edytuj kod]

Jako siedlisko podaje IUCN nie tylko lasy, ale też sawanny (dokładniej chodzi o kępy lasy wśród sawanny cerrado)^[2]. Handbook of the Mammals of the World nie podaje zaś żadnych sawann, a wyłącznie nizinne lasy deszczowe, pierwotne i wtórne^[4]. Zasiedla także lasy w bezpośrednim pobliżu siedzib człowieka^[2].

Pazurkowcowate żywią się owocami, kwiatami, nektarem, gumami i sokami roślinnymi, lateksem, bezogonowymi, jaszczurkami, owadami, pająkami, ślimakami^[2]. Tak i uistiti parańska spożywa niewielkie owoce, nektar, gumy i niewielką zdobycz^[4].

Zagrożenia i ochrona[edytuj | edytuj kod]

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) został zaliczony do kategorii LC (gatunek najmniejszej troski). IUCN dokonało oceny po raz pierwszy w 2003, zaliczając gatunek do kategorii LC. 5 lat później wyrażono jednak wątpliwość wynikającą z braku wystarczających danych (DD), by w 2018 wrócić do LC. Uzasadnia się to szerokim zasięgiem występowania. Trend populacyjny jest nieznany^[2]. Niemniej gatunek lokalnie występuje pospolicie^[4]. Niekorzystny wpływ wywiera na niej niszczenie środowiska, w tym wyręb lasów z przekształcaniem ich w plantacje soi, ale też pastwiska czy inne uprawy. Buduje się też drogi i tamy. Raczej nie poluje się na nie, aczkolwiek niekiedy służą jako zwierzęta domowe^[2].

Gatunek obejmuje Załącznik II CITES. Zamieszkuje on tereny chronione^[2], jak Park Stanowy Cristallino^[4], Kuruáya Indigenous Land, stacja ekologiczna Serra do Cachimbo (a może i Terra do Meio), Sinop Urban Park^[2].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ ^a ^b Mico emiliae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q Canale i inni, Mico emiliae, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2023-11-25] (ang.).
↑ ^a ^b W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 36. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ A.B.A.B. Rylands A.B.A.B., R.A.R.A. Mittermeier R.A.R.A., Family Callitrichidae (Marmosets and Tamarins), [w:] R.A.R.A. Mittermeier, A.B.A.B. Rylands, D.E.D.E. Wilson, Handbook of the Mammals of the World, t. 3. Primates, Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 9, ISBN 978-84-96553-89-7 (ang.).
↑ Ferrari i inni, Rondon’s marmoset, Mico rondoni sp. n., from southwestern Brazilian Amazonia, „International Journal of Primatology”, 31, Springer, 2010, s. 693-714 [dostęp 2023-12-28] (ang.).
↑ ^a ^b Costa-AraújoC.A. R Costa-AraújoC.A. i inni, The Munduruku marmoset: a new monkey species from southern Amazonia, „PeerJ”, 7, 2019, e7019 (ang.).
↑ ^a ^b A.B. Rylands & R.A.A.B.R.& R.A. Mittermeier A.B. Rylands & R.A.A.B.R.& R.A., Family Callitrichidae (Marmosets and Tamarins), [w:] R.A.R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E.A.B.R.& D.E. Wilson, Handbook of the Mammals of the World, t. 3. Primates, Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 262-, ISBN 978-84-96553-89-7 (ang.).

[itis-1] Mico emiliae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[iucn-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q Canale i inni, Mico emiliae, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2023-11-25] (ang.).

[Cichocki&inni-3] W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 36. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[HMW-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ A.B.A.B. Rylands A.B.A.B., R.A.R.A. Mittermeier R.A.R.A., Family Callitrichidae (Marmosets and Tamarins), [w:] R.A.R.A. Mittermeier, A.B.A.B. Rylands, D.E.D.E. Wilson, Handbook of the Mammals of the World, t. 3. Primates, Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 9, ISBN 978-84-96553-89-7 (ang.).

[Mico_rondoni-5] Ferrari i inni, Rondon’s marmoset, Mico rondoni sp. n., from southwestern Brazilian Amazonia, „International Journal of Primatology”, 31, Springer, 2010, s. 693-714 [dostęp 2023-12-28] (ang.).

[Mico_munduruku-6] Costa-AraújoC.A. R Costa-AraújoC.A. i inni, The Munduruku marmoset: a new monkey species from southern Amazonia, „PeerJ”, 7, 2019, e7019 (ang.).

[HMWf-7] A.B. Rylands & R.A.A.B.R.& R.A. Mittermeier A.B. Rylands & R.A.A.B.R.& R.A., Family Callitrichidae (Marmosets and Tamarins), [w:] R.A.R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E.A.B.R.& D.E. Wilson, Handbook of the Mammals of the World, t. 3. Primates, Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 262-, ISBN 978-84-96553-89-7 (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]