Namułek pospolity

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Namułek pospolity
Lithoglyphus naticoides
(C. Pfeiffer, 1828)[1]
Ilustracja
Namułek pospolity zagrzebujący się w piasku.
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

mięczaki

Gromada

ślimaki

Rząd

Megagastropoda

(bez rangi) Caenogastropoda
(bez rangi) Hypsogastropoda
(bez rangi) Littorinimorpha
Nadrodzina

Rissoidea

Rodzina

Lithoglyphidae

Rodzaj

Lithoglyphus

Gatunek

namułek pospolity

Synonimy

Paludina naticoides Pfeiffer, 1828

Multimedia w Wikimedia Commons

Namułek pospolity (Lithoglyphus naticoides) – mały ślimak słodkowodny z podgromady przodoskrzelnych, gatunek typowy dla rodzaju Lithoglyphus i rodziny Lithoglyphidae[2], pochodzący z regionu ponto-kaspijskiego, obecnie rozprzestrzeniający się w Polsce i na świecie.

Etymologia nazwy[edytuj | edytuj kod]

Epitet gatunkowy (‘naticoides’ łac. – ‘podobny do ślimaka naszyjki’), wskazuje na podobieństwo muszli i wieczka tego gatunku do muszli ślimaków z rodziny Naticidae.

Cechy morfologiczne[edytuj | edytuj kod]

Rysunek muszli namułka pospolitego – widok od strony ujścia muszli.
Rysunek muszli namułka pospolitego – widok od tylnej strony muszli.

Muszla kulisto-stożkowata o niskiej (ok. ¼ wysokości muszli), zaostrzonej skrętce. Liczba skrętów 4,5-5, ostatni silnie rozdęty (3/4 wysokości muszli), szew mocno wcięty[3]. Dołka osiowego brak. Ostatni skręt często wytwarza krawędź na wysokości szwu, poniżej którego jest przypłaszczony. Otwór muszli duży, jajowaty; kolumienkowy brzeg otworu z wyraźną, silnie zgrubiałą wargą, ma ostry brzeg zewnętrzny. W budowie muszli wyraźnie zaznaczony jest dymorfizm płciowy - u samców zewnętrzna krawędź otworu muszli jest wyciągnięta ku przodowi, a u samic – prosta[3]. Samice są nieznacznie większe od samców. Muszla grubościenna, nierównomiernie prążkowana z matowym połyskiem, o barwie zielonkawożółtej lub jasnobrunatnej, zamykana błoniastym wieczkiem. Wysokość muszli: 7-11 mm, szerokość 6-10 mm[4][5][6]. Głowa wyciągnięta w ryjek, czułki nitkowate, osadzone u nasady głowy, oczy na małych wypustkach u ich podstawy. Ciało ciemnej barwy, w okolicach oczu lekko pomarańczowe plamki. Środkowa płytka raduli szeroka i niska, krawędź tnąca trójkątna, ząbek środkowy dłuższy niż piłkowanie na jego bokach. Stopa szeroka, z dwoma płatami bocznymi skierowanymi nieco ku tyłowi[3].

Występowanie[edytuj | edytuj kod]

W Pliocenie występował od zachodniej Europy po zachodniej Syberii, w wyniku zlodowaceń jego obszar występowania skurczył się do regionu ponto-kaspijskiego (głównie rzek w zlewisku Morza Czarnego, zlewni Dniepru, Dunaju od ujścia do Ratyzbony, zlewni Morza Azowskiego)[7][8].

Ekspansja[edytuj | edytuj kod]

Ekspansję gatunku umożliwiło połączenie kanałami rzek zlewiska Morza Czarnego ze zlewiskami Morza Bałtyckiego i Północnego, co nastąpiło w XIX i na początku XX wieku. Od tego czasu ślimak kolonizuje wody Europy Wschodniej[9] [10], Środkowej[11][12] i Zachodniej[13][14] oraz Azji[9][15]. Ekspansja nie jest raczej wynikiem aktywnej dyspersji, a biernego zawlekania na kadłubach statków i łodzi, w zbiornikach balastowych, sieciach, jako przyłów[7][16].

Ekspansja w Polsce[edytuj | edytuj kod]

Namułek pospolity po raz pierwszy na ziemiach polskich został zaobserwowany w 1873 r. w Bugu i w 1912 r. w rzece Prypeć w dawnym powiecie mozyrskim na Polesiu[17].

Jego występowanie stwierdzono w dużych i średnich rzekach nizinnych: Wiśle[18], Bugu[19][20], Warcie[21], Odrze[18], Noteci[18], Narwi[18] oraz jeziorach i zalewach: Zalewie Wiślanym[22], Zalewie Zegrzyńskim[23][18], jez. Dąbie[18], jez. Mikołajskim[24], jez. Tałty, jez. Seksty[18].

Ostatnio obserwuje się ustępowanie tego gatunku z poprzednio rozpoznanych stanowisk, co może wynikać z zanieczyszczenia wód[8][25]. Całkowitą liczebność namułka pospolitego w Polsce oszacowano na ponad 1 milion osobników[26].

Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]

Zajmowane siedliska[edytuj | edytuj kod]

Występuje głównie w dużych i średniej wielkości wolno płynących rzekach w ich środkowym i dolnym biegu, kanałach, jeziorach, zbiornikach zaporowych[6][3][27]. Preferuje środowiska o umiarkowanej prędkości przepływu. Wymaga wody dobrze natlenionej, lekko alkalicznej (pH 7,5-8,0), znosi lekkie zanieczyszczenie[3] oraz niewielkie zasolenie, do 3‰[6]. Zasiedla różne typy podłoża: miejsca o dnie mulistym, piaszczystym, gliniastym, ale także kamienne[3][6]. Unika dna porośniętego przez rośliny oraz miejsc o wodzie stagnującej[3]. Najliczniej występuje na niewielkich głębokościach (0,2-1,2 m), choć w jeziorach bywa głębiej (do 5,5 m)[24][18]. Występuje skupiskowo, miejscami bardzo licznie - średnio osiąga zgęszczenia ok. 1000 os./m2, maksymalnie do 3300 -8000 osobników/m2[28][29]

Odżywianie[edytuj | edytuj kod]

Zdrapywacz i zbieracz. Odżywia się detrytusem, zjada również peryfitonowe glony, okrzemki i zielenice. Żeruje na powierzchni osadów dennych oraz ryjąc w ich głębi[3][6].

Rozmnażanie[edytuj | edytuj kod]

Długość życia namułka pospolitego wynosi 3-4 lata, maksymalnie do 5 lat[6]. Rozród po osiągnięciu drugiego roku życia, odbywa się od kwietnia do czerwca. Półkuliste, żółtawe kapsuły jajowe o średnicy ok. 1 mm, składane są na twardych podłożach, w tym na muszlach innych mięczaków[6][3][30].

Interakcje międzygatunkowe[edytuj | edytuj kod]

Często atakowany przez pasożyty – w niektórych populacjach zapasożyconych bywa 30% osobników[3]. Przedstawiciele tego gatunku są żywicielami cerkarii ok. 20 gatunków pasożytów[31][32][33].

Znaczenie[edytuj | edytuj kod]

Brak danych o tym, by z ekspansją namułka pospolitego wiązały się negatywne konsekwencje dla rodzimych ekosystemów.

Ciekawostki[edytuj | edytuj kod]

  • muszle tego gatunku były wykorzystywane jako ozdoba w czasach neolitu – naszyjniki wykonane z nich zostały znalezione w pochówkach w Austrii[34].
  • jedyny ślimak w faunie Polski z wyraźnie zaznaczonym dymorfizmem płciowym[3].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Pfeiffer C. (1828). Naturgeschichte deutscher Land- und Süsswasser-Mollusken. Vol. 3 (1828): 84 pp. + 8 tables. Weimar. (Landes-Industrie-Comptoir). str. 45.
  2. ↑ "Species in genus Lithoglyphus"
  3. ↑ a b c d e f g h i j k Piechocki A. 1979. Mięczaki (Mollusca), Ślimaki (Gastropoda) W: Fauna słodkowodna Polski 7. PWN, Warszawa; 1–189
  4. ↑ Žadin W.I. 1952. Molljuski presnych i solonowatych wodSSSR. Izd. ANSSSR, Moskwa, Leningrad: 1-374.
  5. ↑ Krause H. 1949. Untersuchungen zur Anatomie und Ökologie von Lithoglyphus naticoides (C. Pfeiffer). Archiv für Molluskenkunde 78 (4/6): 103-148.
  6. ↑ a b c d e f g Glöer P. (2002). Die Süßwassergastropoden Nord- und Mitteleuropas. Die Tierwelt Deutschlands, ConchBooks, Hackenheim, 326 pp., ISBN 3-925919-60-0.
  7. ↑ a b Nowak E. 1971. The range expansion of animals and its causes (as demonstrated by 28 presently spreading species from Europe). Zeszyty Naukowe IE PAN 3: 1-255.
  8. ↑ a b "Species summary for Lithoglyphus naticoides"
  9. ↑ a b V.A. Yakovlev, N. Sh Akhmetzyanova, A.V. Yakovleva, Distributional patterns and size-weight parameters of Lithoglyphus naticoides (Gastropoda: Hydrobiidae) in the upper reach of the Kuibyshev Reservoir, „Russian Journal of Biological Invasions”, 1 (4), 2010, s. 313–322, DOI: 10.1134/S2075111710040090, ISSN 2075-1117 (ang.).
  10. ↑ Sergey E. Mastitsky, Vera M. Samoilenko, The gravel snail, Lithoglyphus naticoides (Gastropoda: Hydrobiidae), a new Ponto-Caspian species in Lake Lukomskoe (Belarus), „Aquatic Invasions”, 1 (3), 2006, s. 161–170, DOI: 10.3391/ai.2006.1.3.11 [dostęp 2017-05-11].
  11. ↑ Horsák M., Juřičková L., Beran L., Čejka T. & Dvořák L. (2010). "Komentovaný seznam měkkýšů zjištěných ve volné přírodě České a Slovenské republiky. Annotated list of mollusc species recorded outdoors in the Czech and Slovak Republics". Malacologica Bohemoslovaca, Suppl. 1: 1-37. PDF.
  12. ↑ "Red List of the molluscs (Mollusca) of the Czech Republic".
  13. ↑ Glöer P. & Meier-Brook C. (2003). Süsswassermollusken. DJN, pp. 134, page 107, ISBN 3-923376-02-2
  14. ↑ J. Mouthon, Lithoglyphus naticoides (Pfeiffer) (Gastropoda: Prosobranchia): distribution in France, population dynamics and life cycle in the Saône river at Lyon (France), „Annales de Limnologie - International Journal of Limnology”, 43 (1), 2007, s. 53–59, DOI: 10.1051/limn/2007027, ISSN 0003-4088 (ang.).
  15. ↑ Yildirim M. Z., Koca S. B. & Kebapçi U. (2006). "Supplement to the Prosobranchia (Mollusca: Gastropoda) Fauna of Fresh and Brackish Waters of Turkey". Turkish Journal of Zoology 30: 197-204. PDF.
  16. ↑ Bij de Vaate A., Jazdzewski K., Ketelaars H.A.M., Gollash S., Van der Velde G. 2002. Geographical patterns in range extension of Ponto-Caspian macroinvertebrate species in Europe. Canadian Journal of Fisheries and Aquatic Sciences 59 (7): 1159-1174.
  17. ↑ Poliński W. 1917. Materyały do fauny malakozoologicznej Królestwa Polskiego, Litwy i Polesia. Prace Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, III Wydział nauk mat. i przyr., 27: 1-130.
  18. ↑ a b c d e f g h Kołodziejczyk A. 2008, Gatunki obce w faunie Polski: Namułek pospolity. IOP PAN, Kraków
  19. ↑ Jurkiewicz-Karnkowska E. 1989. Occurrence of mollucsc in the littoral zone of the Zegrzyński Reservoir and pre-mouth and mouth zones of supplying rivers. Ekologia Polska 37(3-4): 319-336.
  20. ↑ Grużewski M. 2000. The occurrence of molluscs in the Zegrzyński Reservoir in the years 1986-1987. Acta Universitatis Lodzensis Folia Limnologica 7: 143-161.
  21. ↑ Urbański J. 1938. Beiträge zur Kenntnis der Molluskenfauna der Wojewodschaft Poznań. II. Fragmenta Faunistica Musei Zoologici Polonici 3 (22): 439-484.
  22. ↑ Klimowicz H. 1958. Mięczaki Zalewu Wiślanego i zależność ich rozmieszczenia od zasolenia. Polskie Archiwum Hydrobiologii 5: 53-123.
  23. ↑ Jurkiewicz-Karnkowska E. 1998. Long-term changes in mollusc communities in shallow biotopes of a lowland reservoir (Zegrzynski reservoir, central Poland). Polish Journal of Ecology 46 (1): 43-63.
  24. ↑ a b Kołodziejczyk A. 2001. Nowe stanowisko Lithoglyphus naticoides (C. Pfeiffer, 1828) (Gastropoda, Hydrobiidae) w Polsce. Przegląd Zoologiczny 45: 79-81.
  25. ↑ Kołodziejczyk A. 2004. Namułek pospolity, Lithoglyphus naticoides (C. Pfeiffer, 1828) (Gastropoda: Prosobranchia) - ginący gatunek inwazyjny w Polsce. Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody 23 (2): 261-270.
  26. ↑ Piechocki A. 2004. Lithoglyphus naticoides (C. Pfeiffer, 1828). Namułek pospolity. W: Głowaciński Z., Nowacki J. (red.) Polska czerwona księga zwierząt. Bezkręgowce. IOP PAN i AR im. Cieszkowskiego, Kraków: 318-319.
  27. ↑ Urbański J. 1957. Krajowe ślimaki i małże. PZWS, Warszawa, str.276.
  28. ↑ Krause H. 1949. "Untersuchungen zur Anatomie und Ökoelogie von Lithoglyphus naticoides (C. Pfeiffer)". Arch. Moll. 78: 103-148.
  29. ↑ Biserova L.I. 1990. Occurrence and distribution of Lithoglyphus naticoides (Gastropoda, Lithoglyphidae) in the Volga Delta. Gidrobiologicheskiy Zhurnal 26: 98-100.
  30. ↑ G.V. Berezkina, The morphology of egg capsules and syncapsules in freshwater Pectinibranchia (Mollusca: Gastropoda), „Inland Water Biology”, 3 (1), 2010, s. 27–37, DOI: 10.1134/S1995082910010049, ISSN 1995-0829 (ang.).
  31. ↑ A.E. Zhokhov, N.M. Molodozhnikova, M.N. Pugacheva, Dispersal of invading trematodes Nicolla skrjabini (Iwanitzky, 1928) and Plagioporus skrjabini Kowal, 1951 (Trematoda: Opecoelidae) in the Volga, „Russian Journal of Ecology”, 37 (5), 2006, s. 363–365, DOI: 10.1134/S1067413606050110, ISSN 1067-4136 (ang.).
  32. ↑ A.V. Tyutin, Yu V. Slynko, The first finding of the Black Sea snail Lithoglyphus naticoides (Gastropoda) and its associated species-specific trematoda in the Upper Volga basin, „Russian Journal of Biological Invasions”, 1 (1), 2010, s. 45–49, DOI: 10.1134/S2075111710010091, ISSN 2075-1117 (ang.).
  33. ↑ Klaus Odening, Der Entwicklungszyklus von Apophallus muehlingi (Trematoda: Opisthorchiida: Heterophyidae) in Berlin, „Zeitschrift für Parasitenkunde”, 33 (3), 1970, s. 194–210, DOI: 10.1007/BF00259490, ISSN 0044-3255 (niem.).
  34. ↑ Harzhauser M., Lenneis E., & Neugebauer-Maresch C. (2007). "Freshwater gastropods as Neolithic adornment: size selectiveness and perforation morphology as a result of grinding techniques". Annalen des Naturhistorischen Museums in Wien 109A 73-85. PDF

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Namułek_pospolity&oldid=73153068”