Naparstnica purpurowa

Naparstnica purpurowa
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	babkowate
Rodzaj	naparstnica
Gatunek	naparstnica purpurowa
	Nazwa systematyczna
	Digitalis purpurea L. 1753; Sp.Pl.2, 1753
	Multimedia w Wikimedia Commons

Naparstnica purpurowa (Digitalis purpurea L.) – gatunek rośliny należący do rodziny babkowatych (według systemów XX-wiecznych do trędownikowatych). Po raz pierwszy została opisana w 1542 r. przez szwajcarskiego botanika Leonharta Fuchsa w jego dziele zatytułowanym New Kreuterbüch^[3], a w XVIII wprowadzono ją do oficjalnej medycyny^[4].

Występowanie

Gatunek atlantycki. Występuje dziko w zachodniej Europie (wraz z Półwyspem Iberyjskim) i środkowej, poza tym w północnej Afryce^[5] (Maroko). Zawleczony do niektórych rejonów Ameryki Północnej i Południowej, do południowej Australii i Nowej Zelandii. We Francji w większej części kraju poza pasem śródziemnomorskim, w Alpach do 1000 m n.p.m., w Pirenejach nawet do 1800 m n.p.m., najpospolitsza w Bretanii i Normandii, rośnie także na Korsyce, gdzie jest również pospolita^[6]. W Niemczech pierwotnie w części zachodniej po góry Harzu i Las Turyński, ale obecnie rośnie dziko w całym kraju^[7]. Spotykany w południowej Skandynawii. W Czechach zdziczały od XIX w., w niektórych rejonach (Jesioniki) pospolity.

Na ziemiach polskich gatunek został rozpowszechniony w XVIII-XIX w. jako roślina ozdobna i samorzutnie rozprzestrzenił się w środowisku^[8]. W polskiej florze ma status kenofita (ergazjofigofit). Występuje na rozproszonych stanowiskach niemal w całym kraju – najliczniejszy jest w południowo-zachodniej jego części, a najrzadziej lub brak go zupełnie w części północno-wschodniej i południowo-wschodniej^[9]. Lokalnie występuje bardzo obficie np. na halach pasterskich na Starym Groniu w Beskidzie Śląskim^[10].

Morfologia

Łodyga: Pojedyncza, gruba wzniesiona łodyga wyrasta z kłącza do 150 cm wysokości. W górnej swojej części jest okryta gęstymi, drobnymi włoskami.
Liście: Przy ziemi posiada różyczkę liści odziomkowych. Także łodyga jest skrętolegle ulistniona. Liście łodygowe są siedzące. Na dolnej stronie liście są delikatnie omszone.^{[potrzebny przypis]} Cały liść ma około 10–40 cm długości i 4–15 cm szerokości. Blaszka jest jajowato lancetowata lub szeroko jajowata. Górna powierzchnia jest zielona a dolna szarawozielona. Szczyt lekko zaostrzony, brzeg nieregularnie karbowany, ząbkowany lub piłkowany. Nasada spływająca (po ogonku). Unerwienie pierzaste, boczne nerwy wystające szczególnie na dolnej powierzchni odchodzą pod kątem około 45° i łączą się blisko brzegu. Drobne nerwy kończą się w każdym ząbku na brzegu blaszki a dolne nerwy zbiegają w dół oskrzydlonego ogonka^[11].

Kwiaty: W górnej części łodygi wyrastają kwiaty tworząc jednostronne grono. Duże, zwieszające się w dół kwiaty, rosnące na gruczołowato omszonych, krótkich szypułkach mają purpurowoczerwony kolor, wewnątrz mają ciemniejsze plamki. Rurkowato dzwonkowa korona kwiatowa jest wewnątrz owłosiona. Pięciodziałkowy kielich kwiatowy jest tylko przy nasadzie nieco zrośnięty. W kwiatku jest jeden słupek z długą i cienką szyjką, oraz 4 pręciki, przy czym dwa są wyższe, a dwa niższe.
Owoc: Torebka o jajowatym kształcie, pękająca wzdłużnie. Znajduje się w niej bardzo dużo drobnych, czarnych nasion.

Biologia i ekologia

Na ogół roślina dwuletnia, niekiedy bylina^[5]. Kwiaty są przedprątne, tzn. że w jednym kwiecie pręciki dojrzewają wcześniej, niż słupek. Jest to zabezpieczenie przed samozapyleniem. Kwiaty zapylane są przez owady^{[potrzebny przypis]}. Naparstnica kwitnie od czerwca do sierpnia^[12].
Siedlisko: rośnie głównie w świetlistych lasach, w wolnych przestrzeniach kosodrzewiny, na porębach leśnych, na obrzeżach lasów, w ziołoroślach górskich. Nie robi jej różnicy, czy podłoże jest wapienne, czy granitowe, wszędzie jednak wymaga do swojego wzrostu żyznej gleby. Hemikryptofit.
Fitosocjologia: gatunek charakterystyczny dla Ass. Digitali-Epilobietum^[13].
Roślina trująca: Składniki chemiczne i działanie toksyczne podobnie jak u naparstnicy zwyczajnej.
Liczba chromosomów 2n= 56^[12].

Zastosowanie

Roślina lecznicza

Naparstnica do medycyny została wprowadzona przez brytyjskiego lekarza Williama Witheringa, który ordynował ją na obrzęki^[4].

Surowiec zielarski: Liść naparstnicy purpurowej (Digitalis purpureae folium) – wysuszony liść o zawartości nie mniej niż 0,3% glikozydów kardenolidowych, w przeliczeniu na digitoksynę^[11].
Działanie: Zawiera saponiny, śluzy i glikozydy o działaniu nasercowym. Najsilniej działającym z nich jest digitoksyna, stosowana w leczeniu nerwic i chorób serca. W Polsce obecnie nie stosuje się tej rośliny w ziołolecznictwie. Zamiast niej jest stosowana naparstnica wełnista, która jest mniej toksyczna.^{[potrzebny przypis]}: Naparstnica jest rośliną trującą. Objawy ostrego i przewlekłego zatrucia to między innymi: nudności, wymioty, ból brzucha, biegunka, ból w klatce piersiowej, duszność, bóle głowy, osłabienie, zmęczenie, splątanie, delirium, psychozy, zaburzenia widzenia. Objawy mogą rozwinąć się w ciągu 48 godzin, a nawet kilku dni od przyjęcia glikozydów nasercowych^[14].

Roślina ozdobna

Ze względu na efektowne kwiaty chętnie jest uprawiana w ogrodach. Nadaje się na kwiaty cięte. Nie ma specjalnych wymagań co do gleby. Wymaga stanowiska słonecznego lub półcienistego. Wysiewa się ją w maju-czerwcu. Sadzonki należy pikować, a jesienią wysadzać na stałe miejsce w rozstawie 30 × 40 cm. Kwitnie w drugim roku.

Zmienność

Tworzy mieszańce z naparstnicą zwyczajną i żółtą.
Wyróżniana jest odmiana Digitalis purpurea var. alba o białych kwiatach.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-10] (ang.).
↑ EE. Ritz EE., WW. Schoner WW., Von Digitalis purpurea zur Krötenhaut, „DMW - Deutsche Medizinische Wochenschrift”, 133 (51/52), 2008, s. 2690–2694, DOI: 10.1055/s-0028-1105877, ISSN 0012-0472 [dostęp 2023-10-09] (niem.).
↑ ^a ^b Marta K.M.K. Grochowalska Marta K.M.K., Naparstnica w mitach, legendach, folklorze i nauce. Relacja etnobotaniczna z Wysp Brytyjskich, „Pharmacopola”, 3 (3–4), 2023, s. 6–15 [dostęp 2023-10-09] .
↑ ^a ^b Alicja Szweykowska, Jerzy (red.) Szweykowski: Słownik botaniczny. Wyd. II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003. ISBN 83-214-1305-6.
↑ Hyma La Hyène: Les plantes dont il faut se méfier, Survival n°5, décembre 2016/janvier 2017, s. 42.
↑ Digitalis purpurea L.. [w:] FloraWeb [on-line]. [dostęp 2020-02-16].
↑ Gatunki obce w Polsce. [dostęp 2020-02-15].
↑ Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Adam Zając, Maria Zając (red.). Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2001, s. 196. ISBN 83-915161-1-3.
↑ MirosławM. Barański MirosławM., Beskid Śląski, Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2007, s. 182–184, ISBN 978-83-89188-71-7 .
↑ ^a ^b Farmakopea Polska X, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276, ISBN 978-83-63724-47-4 .
↑ ^a ^b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ KatarzynaK. Wer KatarzynaK., Dzwony umarłych biją w ogrodzie, „Pharmacopola”, 2 (3), 2 lipca 2022 .

Bibliografia

Jindřich Krejča, Jan Macků: Atlas roślin leczniczych. Warszawa: Zakł. Nar. im. Ossolińskich, 1989. ISBN 83-04-03281-3.
Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.<
Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1988.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-10] (ang.).

[3] EE. Ritz EE., WW. Schoner WW., Von Digitalis purpurea zur Krötenhaut, „DMW - Deutsche Medizinische Wochenschrift”, 133 (51/52), 2008, s. 2690–2694, DOI: 10.1055/s-0028-1105877, ISSN 0012-0472 [dostęp 2023-10-09] (niem.).

[:0-4] Marta K.M.K. Grochowalska Marta K.M.K., Naparstnica w mitach, legendach, folklorze i nauce. Relacja etnobotaniczna z Wysp Brytyjskich, „Pharmacopola”, 3 (3–4), 2023, s. 6–15 [dostęp 2023-10-09] .

[szweykowska-5] Alicja Szweykowska, Jerzy (red.) Szweykowski: Słownik botaniczny. Wyd. II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003. ISBN 83-214-1305-6.

[Hyma_La_Hyène_Les_plantes-6] Hyma La Hyène: Les plantes dont il faut se méfier, Survival n°5, décembre 2016/janvier 2017, s. 42.

[Digitalis_purpurea_L-7] Digitalis purpurea L.. [w:] FloraWeb [on-line]. [dostęp 2020-02-16].

[GOwP-8] Gatunki obce w Polsce. [dostęp 2020-02-15].

[zajac-9] Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Adam Zając, Maria Zając (red.). Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2001, s. 196. ISBN 83-915161-1-3.

[bar-10] MirosławM. Barański MirosławM., Beskid Śląski, Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2007, s. 182–184, ISBN 978-83-89188-71-7 .

[FPX-11] Farmakopea Polska X, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276, ISBN 978-83-63724-47-4 .

[rutkowski-12] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[Matuszkiewicz2006-13] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[Katarzyna_Wer2022-14] KatarzynaK. Wer KatarzynaK., Dzwony umarłych biją w ogrodzie, „Pharmacopola”, 2 (3), 2 lipca 2022 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]