Narwal jednozębny
| Monodon monoceros[1] | |||||
| Linnaeus, 1758[2] | |||||
| |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Podtyp | |||||
| Gromada | |||||
| Podgromada | |||||
| Infragromada | |||||
| Rząd | |||||
| Podrząd | |||||
| Infrarząd | |||||
| Parvordo | |||||
| Nadrodzina | |||||
| Rodzina | |||||
| Rodzaj |
Monodon | ||||
| Gatunek |
narwal jednozębny | ||||
| |||||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[25] | |||||
 | |||||
| Zasięg występowania | |||||
| |||||
Narwal jednozębny[26], narwal[27] (Monodon monoceros) – gatunek ssaka morskiego z rodziny narwalowatych (Monodontidae).
Taksonomia
[edytuj | edytuj kod]Rodzaj i gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz nadając im odpowiednio nazwy Monodon i Monodon monoceros[2]. Holotyp pochodził z północnych mórz Europy i Ameryki[28][29]. Linneusz swój opis oparł na pracach innych autorów oraz opowieściach wielorybników[29]. Jedyny przedstawiciel rodzaju narwal[26] (Monodon)[28][30][31].
Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten gatunek za monotypowy[31].
Etymologia
[edytuj | edytuj kod]- Monodon: gr. μυνoδους monodous, μυνoδοντος monodontos „jednozębny, o jednym zębie”, od μονος monos „pojedynczy”; οδους odous, οδοντος odontos „ząb”[32].
- Ceratodon: gr. κερας keras, κερατος keratos „róg”; οδους odous, οδοντος odontos „ząb”[33].
- Diodon: gr. δι- di- „podwójny”, od δις dis „dwukrotny”, od δυο duo „dwa”; οδους odous, οδοντος odontos „ząb”[34].
- Narwalus (Narwhal, Narwhalus, Narvallus): szw. narhval „narwal”, od isl. nāhvalr „narwal”[6].
- Oryx: gr. ορυξ orux, ορυγος orugos „antylopa o spiczastych rogach”[11].
- Tachyniches: gr. ταχυς takhus „szybki”; νικηεις nikēeis „zwycięski”[35].
- monoceros: gr. μονος monos „pojedynczy”; κερας keras, κερατος keratos „róg”[36].
Zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]Narwal jednozębny występuje w okołobiegunowych wodach sięgających na północ do 85° szerokości geograficznej północnej w Oceanie Arktycznym i na południe do około 60° szerokości geograficznej północnej w Zatoce Hudsona i Morzu Labradorskim; rzadko spotykany w wodach Syberii, Alaski lub zachodniej części arktycznej Kanady[31].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Długość ciała 370–500 cm; masa ciała 700–1800 kg[30]. Występuje dymorfizm płciowy – dorosłe samce są większe i cięższe od dorosłych samic[30]. Noworodki osiągają długość ciała około 160 cm[30]. Jego cechą charakterystyczną jest pojedynczy, spiralnie skręcony górny lewy kieł[37]. Może dorastać u samców nawet do 300 cm długości[30]. Kły samic są krótsze, bardziej proste i gładkie. Niektóre samce (średnio co pięćsetny) mają dwa kły[37]. Przypuszczalnie funkcją kła jest rozbijanie pokrywy lodowej w celu zaczerpnięcia powietrza (narwal jak wszystkie walenie nie może oddychać pod wodą), jednakże wyniki ostatnich badań naukowych każą przypuszczać, iż o wiele istotniejsza jest funkcja sensoryczna kła – przebiega w nim bowiem ok. 10 mln włókien nerwowych umożliwiających narwalowi odczuwanie zmian temperatury, ciśnienia i stężenia różnych związków chemicznych w otaczającej go wodzie. Ułatwia to narwalom polowanie na ryby (tropienie za pomocą śladów zapachowych) i odczuwanie stopnia zasolenia akwenu, w którym się znajdują[38]. Kieł może też przydawać się jako oręż w okresie godowym. Czasem służy do rytualnych demonstracji siły. Spośród wszystkich waleni narwal posuwa się najdalej na północ. Ich sezonowe wędrówki z północy na południe są określane granicą paku lodowego. Nierzadko spotkać je można na południe od koła polarnego.
Ekologia
[edytuj | edytuj kod]Pokarm: głowonogi, ryby (łososie, śledzie, dorsze, halibuty itp.), skorupiaki
Status zagrożenia i ochrona
[edytuj | edytuj kod]W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii lc (ang. least concern „najmniejszej troski”)[25]. Dla komercyjnego wielorybnictwa polowanie na małe narwale już dawno stało się nieopłacalne, dlatego silnie zredukowane pogłowie szybko się odradza. Obecnie ocenia się ich populację na ok. 80 000 osobników[37]. Jedynie Inuici polują jeszcze na te zwierzęta.
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Nowa nazwa dla Monodon Linnaeus, 1758.
- ↑ Młodszy homonim Diodon Linnaeus, 1758 (Actinopterygii); nowa nazwa dla Monodon Linnaeus, 1758.
- ↑ Nie użyta jako nazwa rodzajowa[6].
- ↑ Nieuzasadniona poprawka Narwalus Lacépède, 1804.
- ↑ a b Niepoprawna późniejsza pisownia Narwalus Lacépède, 1804.
- ↑ Młodszy hominim Oryx de Blainville, 1816
- ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Monodon Linnaeus, 1758.
- ↑ a b c Nowa nazwa dla Monodon monoceros Linnaeus, 1758.
- ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Monodon Narhwal Blumenbach, 1779.
- ↑ a b Kombinacja nazw.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Monodon monoceros, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiæ: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 75. (łac.).
- ↑ M.J. Brisson: Regnum animale in classes IX. distributum, sive, Synopsis methodica : sistens generalem animalium distributionem in classes IX, & duarum primarum classium, quadrupedum scilicet & cetaceorum, particularem divisionem in ordines, sectiones, genera & species: cum brevi cujusque speciei descriptione, citationibus auctorum de iis tractantium, nominibus eis ab ipsis & nationibus impositis, nominibusque vulgaribus. Lugduni Batavorum: Theodorum Haak, 1762, s. 218. (łac.).
- ↑ M.T. Brünnich: Zoologiae fundamenta praelectionibus academicis accommodata. Grunde i dyrelaeren. Hafniae: Apud Frider. Christ. Pelt, 1772, s. 48. (łac.).
- ↑ G.C.Ch. Storr: Prodromus methodi mammalium. Tubingae: Litteris Reissianis, 1780, s. 42. (łac.).
- ↑ a b Palmer 1904 ↓, s. 448.
- ↑ J.J. Walbaum (red.): Petri Artedi sueci genera piscium. In quibus systema totum ichthyologiæ proponitur cum classibus, ordinibus, generum characteribus, specierum differentiis, observationibus plurimis. Redactis speciebus 242 ad genera 52. Cz. 3. Grypeswaldiæ: Impensis A.F. Röse, 1792, s. 579. (łac.).
- ↑ a b de Lacépède 1804 ↓, s. xxxvii, 142.
- ↑ A.M.C. Duméril: Zoologie analytique, ou, Méthode naturelle de classification des animaux: rendue plus facile a l'aide de tableaux synoptiques. Paris: Allais, libraire, 1806, s. 28. (fr.).
- ↑ Fischer von Waldheim 1814 ↓, s. 662.
- ↑ a b Palmer 1904 ↓, s. 485.
- ↑ L. Oken: Lehrbuch der Naturgeschichte. T. 3. Cz. 2. Jena: August Schmid, 1816, s. 672. (niem.).
- ↑ a b J. Brookes: A catalogue of the Anatomical and Zoological Museum of Joshua Brookes. Cz. 16. London: Richard Taylor, 1828, s. 40. (ang.).
- ↑ G.T. Burnett. Illustrations of the Cetetheræ, including the Loripeda, Semipeda, and Pinnipeda, or Loripeds, Semipeds, and Pinnipeds: being the arrangement of the Seals, Dugongs, Whales, and their Allies, indicated in Outline. „Quarterly Journal of Science, Literature and the Arts”. 1830, s. 361, 1830. (ang.).
- ↑ F.E. Schulze. Mammalia Europaea. „Helios - Abhandlungen und Mitteilungen aus dem Gesamtgebiete der Naturwissenschaften”. 14, s. 77, 1897. (niem.).
- ↑ J.F. Blumenbach: Handbuch der Naturgeschichte: mit Kupfern. T. 1. Göttingen: Johann Christian Dieterich, 1779, s. 142. (niem.).
- ↑ H. G. Borowski: Gemeinnüzzige Naturgeschichte des Thierreichs. Cz. 2. Berlin: Gottlieb August Lange, 1781, s. 8. (niem.).
- ↑ J.F. Blumenbach: Handbuch der Naturgeschichte: mit Kupfern. Wyd. 3. T. 1. Göttingen: Johann Christian Dieterich, 1788, s. 144. (niem.).
- ↑ de Lacépède 1804 ↓, s. xxxviii, 159.
- ↑ de Lacépède 1804 ↓, s. xxxviii, 163.
- ↑ P.S. Pallas: Zoographia Rosso-Asiatica: sistens omnium animalium in extenso Imperio Rossico, et adjacentibus maribus observatorum recensionem, domicilia, mores et descriptiones, anatomen atque icones plurimorum. T. 1. Petropoli: Ex Officina caes. Academiae Scientiarum, 1811, s. 295. (łac.).
- ↑ J. Fleming. Description of a Small-headed Narwal, cast ashore in Zetland. „Memoirs of the Wernerian Natural History Society”. 1, s. 146, 1811. (ang.).
- ↑ Fischer von Waldheim 1814 ↓, s. xxii, 665.
- ↑ S.D.W.. The mammals of Britain systematically arranged. „The Analyst”. 4, s. 71, 1836. (ang.).
- ↑ a b L. Lowry, K. Laidre & R. Reeves, Monodon monoceros, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2017, wersja 2022-1 [dostęp 2022-09-08] (ang.).
- ↑ a b Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 189–190. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 211, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
- ↑ a b D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Monodon monoceros. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2022-09-08].
- ↑ a b P. Hershkovitz. Catalog of Living Whales. „Bulletin of the United States National Museum”. 246, s. 113, 1966. (ang.).
- ↑ a b c d e P. Richard: Family Monodontidae (Narwhal and Beluga). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 4: Sea Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2014, s. 406–407. ISBN 978-84-96553-93-4. (ang.).
- ↑ a b c C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 290. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 431.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 170.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 235.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 658.
- ↑ monoceros, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-09-08] (ang.).
- ↑ a b c Jerry Coyne, Ewolucja jest faktem.
- ↑ Badania przeprowadzone w 2005 przez Martina Nweeia z Harvard School of Dental Medicine [1]
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- B.G. de Lacépède: Histoire naturelle des cétacées. Paris: Plassan, 1804, s. i–xliv, 1–329. (fr.).
- J.G. Fischer von Waldheim: Zoognosia tabulis synopticis illustrata: in usum praelectionum Academiae imperialis medico-chirugicae mosquensis edita. Cz. 3. Mosquae: Typis Nicolai S. Vsevolozsky, 1814, s. i–xxiv, 1–732. (łac.).
- T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).