Oblouk

Łuk w Ostrawie-Porubie
Oblouk
Porubský oblouk
	; Łuk od strony południowej (brama)
Państwo	Czechy
Miejscowość	Poruba (Ostrawa)
Adres	U oblouku; 708 00 Ostrava-Poruba
Typ budynku	budynek wielofunkcyjny
Styl architektoniczny	socrealizm
Architekt	Vladimír Meduna; Evžen Šteflíček; Stavoprojekt Ostrava
Rozpoczęcie budowy	1952
Ukończenie budowy	1955
	Położenie na mapie Ostrawy Łuk w Ostrawie-Porubie
	Położenie na mapie Czech Łuk w Ostrawie-Porubie
	Położenie na mapie kraju morawsko-śląskiego Łuk w Ostrawie-Porubie
	49°49′22,52″N 18°10′25,98″E/49,822922 18,173883
	Multimedia w Wikimedia Commons

Oblouk (z cz. Łuk) – zespół wielofunkcyjnych (domy mieszkalne i pawilony handlowe) budynków w Porubie, dzielnicy Ostrawy (do 1957 osobne miasto).

Jego nazwa wzięła się od planu łuku na którym oparto bryłę całego budynku, jak i kształtu bramy pełniącej rolę wjazdu do całej dzielnicy.

Ze względu na swój rozmiar i elementy wykończenia (między innymi płaskorzeźby i sgraffiti), budynek jest charakterystycznym przykładem architektury socrealistycznej powojennych Czech. W 2008 został wpisany do rejestru pamiątek kulturowych Republiki Czeskiej^[1].

Historia[edytuj | edytuj kod]

W 1951 komunistyczne władze Czechosłowacji zatwierdziły plan budowy tzw. „Nowej Ostrawy” (cz. Nová Ostrava) na znacjonalizowanych posiadłościach rodziny Wilczków w okolicach rzeki Porubka. Według naczelnego architekta Vladimíra Meduny, nowe socjalistyczne miasto w swoich założeniach i kształcie miało przypominać podobne projekty w Związku Radzieckim (Magnitogorsk, Nowokuźnieck)^[2].

W projektach urbanistów nową dzielnicę miał otwierać reprezentacyjny budynek z przypominającą antyczny łuk triumfalny bramą. Na początku lat 50. monumentalne, często nierealistyczne projekty (naśladujące proporcje w budownictwie stalinizmu) były przeskalowywane w dół; ostatecznie zdecydowano się na budowę kilkukondygnacyjnego zespołu budynków mieszkalnych z łukiem nad ulicą otwierającą wjazd do tzw. pierwszego (najstarszego) okręgu późniejszej Poruby.

Właściwa budowa według projektu Vladimíra Meduny i Evžena Šteflíčka rozpoczęła się w 1952. Pierwsi lokatorzy (głównie pracownicy kopalni OKD) zaczęli się wprowadzać do niego pod koniec roku 1954, jednak właściwe prace trwały jeszcze w kolejnym roku. Zrezygnowano z obecnego w projekcie obszernego placu i fontanny przed budynkiem, gdyż funkcję łącznika między „starą” a nową Ostrawą zaczęła pełnić ówczesna aleja Klementa Gottwalda (dziś 28. října), a reprezentacyjną aleją Poruby została Hlavní třída^[3].

Po rozpadzie Czechosłowacji i stopniowej deindustrializacji dzielnicy porubski łuk był uważany za relikt komunizmu i długo zaniedbywany. We wrześniu 2022 zakończył się gruntowny remont budowli; kosztem 109 milionów koron czeskich wyremontowano skupowane przez władze dzielnicy mieszkania i piwnice, wymieniono dach oraz odświeżono fasadę budynku (w tym płaskorzeźby i 114 oryginalnych sgraffiti)^[4].

Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]

Relief na szczycie budynku

Oblouk to budynek na planie łuku o długości około 250 metrów^[5], wysoki na sześć kondygnacji. Od strony południowej na parterze znajdują się pawilony handlowe, resztę budowli (podzielonej na 12 modułów) zajmuje łącznie 225 lokali mieszkalnych^[3].

Kolumny i sgraffiti wewnątrz łuku

Styl zewnętrznej fasady budynku łączy cechy socrealizmu i klasycyzmu. Jedną z inspiracji architektów miał być układ Placu Pałacowego w Sankt-Petersburgu z barokowym Pałacem Zimowym i gmachem Sztabu Głównego^[6]. Ściany wokół okien na poddaszu i wnętrze głównego łuku od wewnątrz pokrywają sgraffiti (według sprawozdań z remontu jest ich 114), zaś cały budynek jest zwieńczony płaskorzeźbą przedstawiającą powrót robotników z pracy do domu (obok sylwetki w ubraniu roboczym widoczne są postaci rodziny z psem i rower).

Detale budynku zawierają elementy klasyczne (kolumny wewnątrz przejścia i pilastry na zewnątrz okien) i pochodzące ze stylu narodowego czeskiego renesansu. Krytyk architektury europejskiego komunizmu Owen Hatherley we wzorach sgraffiti i głębokich gzymsach porubskiej budowli dopatruje się nawiązań do praskiego pałacu Schwarzenbergów^[7]. Wzory z renesansowych budynków w Pradze miały być masowo kopiowane i prefabrykowane, żeby ozdabiać nowe budowle w najstarszej części Poruby^[6].

Oblouk i cała najstarsza zabudowa Poruby są świadectwem założeń architektów wczesnego socrealizmu. Budynki miały być użyteczne, jednak możliwie monumentalne i z zewnątrz misternie wykończone z licznymi nawiązaniami do klasycyzmu, a w tym przypadku dodatkowo z elementami lokalnych nurtów w architekturze i sztuce. Podobnie jak w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, odwilż i dojście do władzy Nikity Chruszczowa skutkowały odejściem od nadmiaru zewnętrznych detali (uznanych za „kosmopolityzm”) i powstawaniem mniejszych budynków o prostszej formie, nierzadko wykonanych z gorszych materiałów^[8]. Mieszkania powstające w nowszych częściach Poruby w dalszych latach również były mniejsze niż te wydzielone wewnątrz porubskiego łuku^[2].

Galeria[edytuj | edytuj kod]

Północna strona budynku
Pawilony handlowe
Lewa wieża budynku
Oblouk nocą
Nad tunelem

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Dolní oblast Vítkovice – zrewitalizowana była huta w Witkowicach
Hlavní třída – reprezentacyjna arteria Poruby, odpowiednik Alei Róż w Nowej Hucie
Hotel International Prague – przykład architektury socrealistycznej w Pradze

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Národní památkový ústav: Soubor obytných domů zvaný "Oblouk". Památkový Katalog. [dostęp 2023-03-09]. (cz.).
↑ ^a ^b Eva Špačková. Vize socialistického města na příkladu Nové Ostravy. „Architektúra & urbanizmus”, s. 19-38, styczeń 2016. Ústav stavebníctva a architektúry SAV. ISSN 0044-8680. (cz.).
↑ ^a ^b Daniel Michalík: Bytový dům Oblouk jako brána do Nové Ostravy. Ondřej Jakubec (red.). Brno: Wydział Filozoficzny Uniwersytetu Masaryka (praca dyplomowa), 2010. [dostęp 2023-03-09].
↑ ČT24 — Česká televize: Chlouba Poruby je v novém kabátě. Budovu s věžičkou se ale opravit nepodařilo. 15 września 2022. [dostęp 2023-03-09]. (cz.).
↑ Porubský Oblouk je po opravě, rekonstrukce připravila i připomínku současné doby. archiweb.cz, 15 września 2022. [dostęp 2023-03-09]. (cz.).
↑ ^a ^b Kimberly E.K.E. Zarecor Kimberly E.K.E., Manufacturing a Socialist Modernity. Housing in Czechoslovakia, 1945-1960, University of Pittsburgh Press, 2011, s. 159-172 .
↑ OwenO. Hatherley OwenO., Landscapes of Communism: a History Through Buildings, The New Press, 2016, ISBN 978-1-62097-189-5, OCLC 948037913 [dostęp 2023-03-09] .
↑ AndrzejA. Skalimowski AndrzejA., Sigalin: towarzysz odbudowy, Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2018, ISBN 978-83-8049-779-5, OCLC 1129015723 [dostęp 2023-03-09] .

[1] Národní památkový ústav: Soubor obytných domů zvaný "Oblouk". Památkový Katalog. [dostęp 2023-03-09]. (cz.).

[au-2] Eva Špačková. Vize socialistického města na příkladu Nové Ostravy. „Architektúra & urbanizmus”, s. 19-38, styczeń 2016. Ústav stavebníctva a architektúry SAV. ISSN 0044-8680. (cz.).

[michalik-3] Daniel Michalík: Bytový dům Oblouk jako brána do Nové Ostravy. Ondřej Jakubec (red.). Brno: Wydział Filozoficzny Uniwersytetu Masaryka (praca dyplomowa), 2010. [dostęp 2023-03-09].

[4] ČT24 — Česká televize: Chlouba Poruby je v novém kabátě. Budovu s věžičkou se ale opravit nepodařilo. 15 września 2022. [dostęp 2023-03-09]. (cz.).

[5] Porubský Oblouk je po opravě, rekonstrukce připravila i připomínku současné doby. archiweb.cz, 15 września 2022. [dostęp 2023-03-09]. (cz.).

[zarecor-6] Kimberly E.K.E. Zarecor Kimberly E.K.E., Manufacturing a Socialist Modernity. Housing in Czechoslovakia, 1945-1960, University of Pittsburgh Press, 2011, s. 159-172 .

[7] OwenO. Hatherley OwenO., Landscapes of Communism: a History Through Buildings, The New Press, 2016, ISBN 978-1-62097-189-5, OCLC 948037913 [dostęp 2023-03-09] .

[8] AndrzejA. Skalimowski AndrzejA., Sigalin: towarzysz odbudowy, Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2018, ISBN 978-83-8049-779-5, OCLC 1129015723 [dostęp 2023-03-09] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]