Przejdź do zawartości

Pałłada (1899)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Pałłada (1901))
Ten artykuł dotyczy Pałłada (1901). Zobacz też: Pałłada (ujednoznacznienie).
Pałłada (Паллада)
Ilustracja
"Pałłada"
Historia
Stocznia

Galernyj Ostrowok, Petersburg Rosja

Początek budowy

lipiec 1896

Położenie stępki

23 maja?/4 czerwca 1897

Wodowanie

14?/26 sierpnia 1899

 Rosyjska Carska MW
Nazwa

Pałłada

Wejście do służby

1901

 Dai-Nippon Teikoku Kaigun
Nazwa

Tsugaru

Wejście do służby

1905

Dane taktyczno-techniczne
Wyporność

normalna - 6722 t

Długość

126,8 m

Szerokość

16,76 m

Zanurzenie

6,4 m

Napęd
24 kotły parowe, 3 maszyny parowe potrójnego rozprężania o mocy 11 610 KM, 3 śruby
Prędkość

19,7 węzła

Zasięg

4000 Mm przy prędkości 10 w.

Uzbrojenie
8 dział 152 mm L/45 (8xI)
24 dział 75 mm (24xI)
8 dział 37 mm (8xI)
2 działa 63,5 mm desantowe
3 wt 381 mm, 35 min
Opancerzenie
pokład 38–63 mm
Załoga

570 ludzi

Multimedia w Wikimedia Commons

Pałłada (ros. Паллада) – rosyjski krążownik pancernopokładowy z początku XX wieku, biorący udział w wojnie rosyjsko-japońskiej. Zatopiony w 1904 w Port Artur, służył po podniesieniu jako japoński okręt szkolny Tsugaru. Nazwę "Pałłada" (Pallas Atena) nosiły też inne okręty.

Historia

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Krążowniki pancernopokładowe typu Diana.
Daty w kalendarzu juliańskim (starego stylu), po ukośniku w gregoriańskim

W drugiej połowie lat 90. XIX wieku Rosja dostrzegła potrzebę budowy serii nowoczesnych krążowników, z uwagi na zagrożenie ze strony intensywnie rozbudowującej się Cesarskiej Marynarki Niemiec[1]. Projekt powstał w 1895 roku w rosyjskiej stoczni Bałtijskij Zawod(inne języki) w Petersburgu[1]. Budowa trzech krążowników typu Diana została przewidziana w ramach programu rozbudowy floty z 1895 roku, następnie włączonego do programu budowy okrętów na potrzeby Dalekiego Wschodu[2]. W klasyfikacji rosyjskiej stanowiły krążowniki I rangi, a od września 1907 roku po prostu: krążowniki (ros. kriejsier)[3]. 18 listopada 1895 roku Ministerstwo Morskie zdecydowało zlecić budowę dwóch pierwszych okrętów: państwowej stoczni Galernyj Ostrowok w Petersburgu, a później zamówiono jeszcze trzeci[4]. 17 kwietnia 1896 roku car Mikołaj II nadał pierwszej parze nazwy: „Pałłada” i „Diana”[5]. Nazwa „Pałłada” pochodziła od imienia bogini z mitologii greckiej Pallas (Ateny)[5]. Za główny okręt typu była uznawana budowana jako pierwsza „Pałłada”, ale oficjalnie był on nazwany typem Diana[a].

Po pracach przygotowawczych, stępkę pod budowę położono na pochylni faktycznie w lipcu 1896 roku[6]. „Pałłada” była budowana w dużej kamiennej pochylni stoczni Galernyj Ostrowok[4]. Jej budową kierował starszy budowniczy okrętów (odpowiednik pułkownika) P. Andriuszenko, a na późniejszym etapie młodszy budowniczy okrętów A. Mustafin, kierujący już budową „Diany”[6]. Przed etapem prób zastąpił go z kolei N. Titow[7]. Oficjalne uroczyste położenie stępki z udziałem generał-admirała Aleksego, połączone z przytwierdzeniem okolicznościowej srebrnej deski, miało jednak miejsce na wszystkich trzech okrętach dopiero 23 maja?/4 czerwca 1897 roku, gdy budowa była zaawansowana[6]. „Pałładę” zwodowano jako pierwszą 14?/26 sierpnia 1899 roku; w obecności cara Mikołaja II[8].

Wyposażanie okrętu trwało długo, co spowodowane było w głównej mierze przez złą organizację robót i opóźnienia poddostawców, a także stoczni w montażu już przygotowanych elementów (jak np. maszyna sterowa)[9]. Działa kalibru 75 mm wyprodukowane pierwotnie dla „Pałłady” trafiły z wyjątkiem dwóch ostatecznie na pancernik „Pierieswiet”, stąd należało wyprodukować kolejne[7]. Planowano rozpocząć próby bez kompletnego wyposażenia w kwietniu, a następnie wrześniu 1900 roku, lecz okręt nie nadawał się do wyjścia w morze w tym czasie[7]. Prace zostały dodatkowo zakłócone przez pożar drewnianej pochylni z krążownikiem „Witiaź” w stoczni Galernyj Ostrowok 31 maja 1901 roku – stojąca obok „Pałłada” była zagrożona, lecz zdołano ją odholować[10]. Próby morskie(inne języki) „Pałłady” rozpoczęto w końcu 19 września 1901 roku[10]. Pomimo, że krążownik nie osiągnął prędkości projektowej 20 węzłów (podobnie jak pozostałe okręty typu), lecz marynarka przyjęła go bez poprawek pod tym względem w obliczu wzrastającego napięcia w stosunkach z Japonią[7]. Jeszcze w tym roku przeprowadzono próby uzbrojenia i marynarka odebrała okręt, po czym odstawiono go na zimowanie w Libawie[7][b].

Opis

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Krążowniki pancernopokładowe typu Diana.

Opis ogólny

[edytuj | edytuj kod]

Projektowa wyporność normalna okrętów typu Diana wynosiła 6731 ton[11]. Długość całkowita wszystkich okrętów typu wynosiła 126,8 m, a na linii wodnej 123,75 m[11]. Szerokość maksymalna wynosiła 16,76 m, a zanurzenie projektowe 6,4 m[11].

Załoga liczyła początkowo etatowo 570 osób, w tym 20 oficerów[11]. Oficerowie tradycyjnie mieli kajuty na pokładzie bateryjnym na rufie[11]. Znajdowała się tam też kajuta dowódcy (na lewej burcie) oraz apartament i gabinet admiralski (na prawej burcie), a na samej rufie salon dowódcy[11]. Marynarze mieli kubryki na pokładzie bateryjnym i spali w hamakach[11].

Uzbrojenie

[edytuj | edytuj kod]

Stan początkowy

[edytuj | edytuj kod]
Działo 152 mm bez maski na bliźniaczej „Dianie”

Uzbrojenie główne okrętów typu Diana pierwotnie stanowiło osiem dział kalibru 152,4 mm systemu Canet(inne języki) o długości lufy L/45 (45 kalibrów), w tym po jednym na pokładzie dziobowym i rufowym, a po trzy na pokładzie górnym na każdej z burt[12]. Kąt podniesienia luf wynosił od -6° do +15°, a maksymalna donośność 9800 m[12]. Zapas amunicji wynosił 1414 nabojów (około 176 na lufę)[13]. Działa strzelały pociskami o masie 41,4 kg, a szybkostrzelność wynosiła do 5 strzałów na minutę[13]. Artyleria na „Pałładzie” nie miała masek ochronnych[14].

Uzbrojenie pomocnicze, przeznaczone do zwalczania torpedowców, stanowiły 24 działa kalibru 75 mm L/50 systemu Canet, na pojedynczych podstawach Mellera, z tego 12 w stanowiskach w burtach na pokładzie bateryjnym, a 12 na pokładzie górnym na śródokręciu, za nadburciem (ogółem 12 na każdej burcie)[12]. Kąt podniesienia luf wynosił od -10° do +20°, a maksymalna donośność 7000 m[12]. Strzelały pociskami przeciwpancernymi o masie 4,9 kg, a zapas amunicji scalonej obejmował 6240 nabojów (260 na lufę)[13]. Szybkostrzelność wynosiła do 10 strzałów na minutę[13]. Dodatkowo początkowo uzbrojenie uzupełniało osiem armat kalibru 37 mm Hotchkiss L/22,8, po dwie na mostku dziobowym i rufowym i cztery na marsie bojowym[12]. Miały donośność 2778 m, a ich maksymalna szybkostrzelność wynosiła do 30 strzałów na minutę[15]. Typowe dla rosyjskich okrętów I rangi uzbrojenie stanowiły wreszcie dwie armaty kalibru 63,5 mm Baranowskiego na lawetach kołowych dla oddziałów desantowych[16]. Do działek kalibru 37 mm zabierano 3600 nabojów, a do armat desantowych 1440[13].

Okręty typu Diana miały początkowo trzy stałe wyrzutnie torpedowe kalibru 381 mm, z tego jedną nadwodną, umieszczoną w stewie dziobowej, i dwie podwodne strzelające na każdą z burt[13]. Zapas wynosił osiem torped, w tym dwie dla wyrzutni dziobowej[17]. Ponadto okręty zabierały w komorze minowej wewnątrz kadłuba 35 min, które mogły być stawiane z łodzi okrętowych[13]. Kutry krążowników mogły także być uzbrojone w miotacze niesamobieżnych torped kalibru 254 mm, wyrzucanych ładunkiem prochowym, których na okręcie przewożono sześć[17].

Zmiany uzbrojenia

[edytuj | edytuj kod]

Już podczas wojny rosyjsko-japońskiej, na przełomie kwietnia i maja 1904 roku z okrętu zdjęto dwa działa kalibru 152 mm (drugą parę, z najmniejszym kątem ostrzału), cztery działa 75 mm, wszystkie osiem działek 37 mm i armaty desantowe 63,5 mm – na potrzeby frontu lądowego[18]. Z uwagi na szybką utratę okrętu, „Pałłada” nie przechodziła późniejszych zmian uzbrojenia jak inne rosyjskie okręty tego typu.

Opancerzenie

[edytuj | edytuj kod]
Uproszczony schemat opancerzenia okrętów typu Diana

Opancerzenie krążowników typu Diana stanowił typowy dla krążowników pancernopokładowych wewnętrzny pokład pancerny w rejonie linii wodnej, w formie skorupy z bocznymi skosami, pokryty płytami ze stosunkowo miękkiej niklowej stali(inne języki)[19]. Grubość pancerza wynosiła w środkowej płaskiej części 38 mm, na skosach bocznych 63,5 mm, a w ich najniższej części bezpośrednio przylegającej do burt 50,8 mm[20]. Dodatkowo stalowy pokład miał grubość 12,7 mm, zwiększając efektywną grubość opancerzenia[20].

Poszczególne elementy konstrukcji były ponadto opancerzone pancerzem pionowym ze stali chromoniklowej[19]. Najgrubszy pancerz ścian grubości 152 mm miała wieża dowodzenia(inne języki), przy tym z tyłu miała otwarte wejście osłonięte taką samą płytą[16]. Wieża początkowo miała szczelinę obserwacyjną wysokości 304,8 mm[21]. Dach wieży wykonany był z małomagnetycznej stali grubości 51 mm, dla zniwelowania wpływu na kompasy, a szyb komunikacyjny pod nią do centrali pod pokładem pancernym miał grubość ścian 89 mm[16]. Ponadto szyby wind amunicyjnych, dolne części przewodów kominowych i osłony niektórych przewodów miały pancerz grubości 38 mm[19]. Masa pancerza ogółem wynosiła 707 ton (ok. 10% wyporności)[22].

Napęd

[edytuj | edytuj kod]

Okręty typu Diana były napędzane przez trzy trzycylindrowe pionowe maszyny parowe potrójnego rozprężania, o łącznej projektowej mocy indykowanej 11 610 KM[23]. Maszyny dla wszystkich krążowników były wyprodukowane przez Towarzystwo Francusko-Rosyjskich Zakładów[24]. Na próbach siłownia „Pałłady” osiągnęła moc 13 100 KM (największą spóśród okrętów typu)[23]. Parę dla maszyn wytwarzały 24 kotły wodnorurkowe systemu Belleville produkcji Zakładu Bałtyckiego, rozmieszczonych w trzech kotłowniach, po osiem w każdej[25]. Ciśnienie robocze w kotłach wynosiło 17,2 atmosfer[26]. Spaliny odprowadzane były przez trzy wysokie, proste, rozstawione w równych odstępach kominy, dla każdej kotłowni osobny[25]. Maszyny napędzały bezpośrednio trzy trzyłopatowe śruby z brązu o średnicy 4,09 m[26]. Napęd miał umożliwiać osiąganie prędkości maksymalnej 20 węzłów, lecz na próbach „Pałłada” osiągnęła maksymalnie jedynie 19,17 węzła (przy wyporności 6722 tony)[7]. W japońskiej służbie, po remoncie, zlikwidowaniu przegłębienia na dziób, regulacji maszyn i doborze optymalnego skoku śrub, „Pałłada” osiągnęła mimo to prędkość średnią 20 węzłów, a chwilową nawet 21,85 w[7].

Normalny projektowy zapas paliwa – węgla – wynosił 800 ton, a pełny 972 tony, lecz faktycznie maksymalny wynosił na przykładzie „Diany” 1070 ton[26]. Zasięg projektowy wynosił 4000 mil morskich przy prędkości 10 węzłów z pełnym zapasem węgla[26]. Faktyczny zasięg przy takiej prędkości przy częściowym zużyciu siłowni podczas służby bojowej był oceniany (dla „Diany”) w 1904 roku na 2570 mil (dobowe zużycie 110 ton)[27].

Odmienności wyglądu i wyposażenia

[edytuj | edytuj kod]

„Pałłada” jeszcze przed wypłynięciem na Daleki Wschód została wyposażona w radiostację, umieszczoną prawdopodobnie w rufowej pokładówce[28].

Planowano, że okręty zostaną wyposażone w nowoczesne kotwice Halla, zakupione w Wielkiej Brytanii, lecz w celu zapobieżenia opóźnieniom, „Diana” i „Pałłada” otrzymały po trzy starsze kotwice patentowe systemu Martina, produkowane przez Zakłady Iżorskie(inne języki), o masie 4,6 t (odróżniając się tym od „Aurory”)[29]. Wszystkie trzy okręty miały elektryczne napędy maszyny sterowej różnych firm – „Pałłada” miała maszynę produkcji Zakładu Bałtyckiego[30].

Początkowo w 1902 roku okręt miał pokojowy biały schemat malowania, z żółtymi kominami, przewidziany do rejsów zagranicznych[31][32]. Jesienią 1903 roku okręt przemalowano na kolor oliwkowozielony, stosowany w I Eskadrze Oceanu Spokojnego[33].

Służba

[edytuj | edytuj kod]

Służba w Rosji

[edytuj | edytuj kod]

Pierwszym dowódcą okrętu po ukończeniu budowy, od maja 1901 do lutego 1904 roku, był komandor I. Kossowicz[34]. Zimę 1901/1902 okręt spędził w Libawie, gdzie prowadzono prace wykończeniowe i szkolenie załogi. W maju przeszedł do Kronsztadu, przy czym doszło do niewielkiego incydentu międzynarodowego, kiedy niedoświadczona wachta nie odsalutowała po drodze banderze niemieckiego parowca[35]. 17?/30 października „Pałłada” wyszła z Kronsztadu w składzie zespołu kadm. E. Sztakelberga(inne języki), wraz z bliźniaczą „Dianą” i pancernikiem „Retwizan”[36]. 19 października krążowniki odniosły jednak uszkodzenia w sztormie, co spowodowało konieczność napraw w Libawie; okazało się też, że mają słabe własności żeglugowe i zużywają większe niż przewidywano ilości węgla[37]. Zespół, do którego dołączył pancernik „Pobieda” i krążownik „Bogatyr’”(inne języki), wyszedł z Libawy 31 października[37]. Podczas dalszego rejsu „Pałłada” doznała awarii rurociągu parowego, po czym odłączyła się od zespołu w celu napraw w Kilonii i dołączyła do niego w grudniu w Pireusie w Grecji[37]. Krążowniki były tam wizytowane przez królową Olgę z królewiczem Krzysztofem[38]. W zatoce Suda na Krecie zespół odbył ćwiczenia artyleryjskie, przy czym „Pałłada” została uderzona torpedą z głowicą ćwiczebną z „Diany”, bez następstw[38]. Następnie przez Kanał Sueski, odwiedzając Kolombo, Sabang i Singapur, zespół doszedł 8 kwietnia 1903 roku do Nagasaki, po czym „Pałłada” i „Retwizan” dopłynęły 22 kwietnia do docelowej rosyjskiej bazy Port Artur („Diana” dołączyła później)[34]. W maju „Pałłada” pływała z eskadrą, a 16 czerwca została wycofana do zbrojnej rezerwy[34]. Zaczęła znowu kampanię 1 września 1903 roku, biorąc następnie udział w jesiennych manewrach i podlegając przeglądowi przez głównodowodzącego na Dalekim Wschodzie admirała Aleksiejewa, który krytycznie ocenił oba krążowniki typu Diana[34]. Jesienią tego roku okręty zostały przemalowane na ochronny kolor oliwkowozielony[33]. Z powodów oszczędności budżetowych, przewidujących pływanie okrętów Eskadry tylko przez siedem miesięcy w roku, 1 grudnia „Pałłada” ponownie została wycofana do zbrojnej rezerwy[33]. W związku z napięciem w stosunkach z Japonią, już jednak 1 stycznia 1904 roku, krótko przed wybuchem wojny rosyjsko-japońskiej, powróciła do linii[39].

„Pałłada” brała udział w obronie Port Artur, począwszy od ataku torpedowego japońskich niszczycieli na okręty rosyjskie kotwiczące na redzie bazy tuż przed północą 26 stycznia?/8 lutego 1904 roku[39]. Kotwiczyła w zewnętrznej linii, będąc wyznaczona razem z „Retwizanem” do oświetlania redy w nocy reflektorami[39]. Oba stały się przez to dobrze widocznymi celami i „Pałłada” została trafiona torpedą jako jeden z trzech okrętów. Dostrzeżono na niej wprawdzie cztery niszczyciele, lecz nie zdecydowano się na otwarcie ognia z powodu niepewności, czy nie są rosyjskie, wobec zapalonych na wiodącym okręcie świateł rozpoznawczych typowych dla Rosji[40]. Z wystrzelonych torped dwie chybiły, przechodząc za rufą, a trzecia trafiła w lewoburtową zasobnię węglową na śródokręciu, po czym doszło do pożaru komory amunicji 75 mm[40]. Przypuszcza sie, że okręt mógł zostać storpedowany przez niszczyciel „Shinonome” albo „Asagumo”[41], lub według innych autorów, „Kasumi” albo „Akatsuki”[39]. Jeden marynarz zginął od wybuchu, lecz na skutek pożaru zmarło dalszych trzech (według innych źródeł sześciu), a ponad 30 zostało poszkodowanych od trujących produktów spalania[c]. Okręt nabrał niewielkiego przechyłu 4,5°, lecz napływ wody opanowano brezentowym plastrem, po czym osadzono krążownik rufą na mieliźnie przy półwyspie Ogon Tygrysi[40]. W nocy oraz w następującym boju dziennym pod Port Artur 27 stycznia osadzony na mieliźnie okręt wystrzelił do jednostek japońskich 42 pociski kalibru 152 mm, 84 – 75 mm i 20 – 37 mm[d]. Torpeda zniszczyła obszar poszycia i konstrukcji wewnętrznej między wręgami 68 a 75, na powierzchni 35 m², a dziura miała powierzchnię 13 m²[40]. Same kotłownie, oddzielone grodzią wzdłużną, nie zostały jednak uszkodzone[39]. Krążownik następnie zszedł podczas przypływu z mielizny i 9 lutego został dokowany w Port Artur, po ukończeniu remontu krążownika „Nowik”[39][40].

3?/16 kwietnia okręt opuścił dok, a 28 kwietnia, po ukończeniu remontu i prób, powrócił do linii[42]. Krążownik następnie służył głównie do pełnienia dozorów na zewnętrznej redzie Port Artur; wraz z „Dianą” nie był natomiast używany do działań ofensywnych z racji mniejszej od innych prędkości[43]. 17?/30 kwietnia „Pałłada” weszła w skład nowo utworzonego Oddziału Krążowników pod dowództwem kmdra N. Rejzensztajna(inne języki)[e]. Od końca kwietnia z rosyjskich okrętów zdejmowano część artylerii z przeznaczeniem na front lądowy. Z „Pałłady” zdjęto dwa działa kalibru 152 mm, cztery działa 75 mm, wszystkie działka 37 mm i armaty desantowe 63,5 mm[18].

10?/23 czerwca 1904 kontradmirał Wilgelm Witgeft(inne języki) podjął pierwszą próbę przebicia się z flotą do Władywostoku. „Pałłada” opóźniła wyjście zespołu rosyjskiego z powodu konieczności naprawy maszyny sterowej, a później uwolnienia kotwicy od podwodnego kabla telefonicznego, i wyszła na redę dopiero o 10.50[f]. Po napotkaniu japońskich sił głównych wieczorem tego dnia jednakże kontradmirał Witgeft zawrócił do bazy[18]. Powracające okręty były celem nocnych ataków torpedowych niszczycieli, ale nie były one skuteczne[18]. „Pałłada” powróciła do służby dozorowej na redzie, a 26 czerwca?/9 lipca wraz z „Dianą” osłaniała pancernik „Połtawa”(inne języki) ostrzeliwujący pozycje japońskie w Zatoce Tahe[18].

"Pałłada" zatopiona w Port Artur
"Pałłada" i pancernik "Pobieda" (po prawej) zatopione w Port Artur

28 lipca "Pałłada" w składzie zespołu krążowników kadm. Rejzentsztajna wzięła udział w kolejnej próbie przebicia się do Władywostoku, zakończonej bitwą na Morzu Żółtym. Została tylko lekko uszkodzona jednym pociskiem i odłamkami kilku innych, zginęło 4 marynarzy, a 5 zostało rannych. Z powodu małej prędkości maksymalnej, "Pałłada" nie mogła towarzyszyć krążownikom "Askold" i "Nowik" w próbie przełamania blokady, lecz powróciła z siłami głównymi do Port Artur. Marsz z pełną prędkością i tak spowodował uszkodzenie łożyska prawoburtowego wału. Podczas bitwy i odpierania ataków torpedowych po bitwie "Pałłada" wystrzeliła 90 pocisków 152 mm i 180 - 75 mm. Po tej bitwie duże rosyjskie okręty nie wykazywały już aktywności i zostały w większości rozbrojone. Do września 1904 zdjęto z "Pałłady" na pozycje lądowe część dział 75 mm i 152 mm wraz z częścią załogi. Okręt stojący na wewnętrznej redzie uczestniczył też w sierpniu w ostrzeliwaniu japońskich wojsk.

Po uzyskaniu przez Japończyków możliwości ostrzału bazy przez ciężką artylerię, 27 października 1904 "Pałłada" została trafiona po raz pierwszy pociskiem 280 mm z moździerzy oblężniczych. Na skutek dalszego ostrzału, 24 listopada 1904 krążownik osiadł na dnie Zachodniego Basenu, z przechyłem na lewą burtę.

Dowódcy:

  • kmdr (kapitan I rangi) P.W. Kossowicz
  • kmdr por. (kapitan II rangi) P.F. Iwanow (czerwiec 1904)
  • kmdr (kapitan I rangi) W.S. Sarnawskij

Służba w Japonii

[edytuj | edytuj kod]
"Tsugaru"

Po zdobyciu przez Japończyków bazy Port Artur 2 stycznia 1905 (daty nowego stylu), 12 sierpnia 1905 podnieśli oni "Pałładę" z dna. 22 sierpnia okręt został formalnie wcielony do służby japońskiej jako krążownik II klasy "Tsugaru". Po odholowaniu do Sasebo, okręt był remontowany przez następne 5 lat. Wymieniono kotły na japońskie Miyabara, z którymi osiągał prędkość 22,75 węzła (większą, niż na początku służby). Nieco zmieniła się forma nadbudówek i kominów. Uzbrojenie stanowiło 8 dział 152 mm, 22 działa 75 mm, 8 dział 37 mm i 3 wyrzutnie torped 457 mm. Działa rosyjskie wymieniono na analogiczne systemu Armstrong. W maju 1910 po remoncie okręt wszedł do służby, w roli okrętu szkolnego[44], odbywając także zagraniczne rejsy.

1 kwietnia 1920 okręt przeklasyfikowano na stawiacz min. Uzbrojenie główne zmniejszono do 7 dział 152 mm. Zabierał on 300 min. Już jednak 1 kwietnia 1922 roku okręt wycofano ze służby, po czym został zatopiony jako cel dla lotnictwa 27 maja 1924[44].

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Według Skworcow 2016 ↓, s. 5, 11 głównym okrętem była „Pałłada”, lecz typ nazwano od drugiego okrętu typem Diana. „Aurora” na etapie zamówienia była oficjalnie określona jako: „krążownik o wyporności 6630 ton typu Diana” (Skworcow 2016 ↓, s. 12). Typ określany jest jako Diana także według Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 5. Część literatury, zwłaszcza anglojęzycznej, nazywa go mimo to typem Pałłada (np.Conway’s All the world’s fighting ships 1860–1905 1979 ↓, s. 194).
  2. ↑ Konkretna data wejścia do służby nie jest podawana w publikacjach — w ówczesnej marynarce rosyjskiej było to zwieńczenie procesu prób odbiorczych poszczególnych mechanizmów, gdy okręt już pływał z załogą. We wrześniu 1902 okręt ukończył próby i przygotowywał się do wyjścia na Daleki Wschód, a 10 września?/23 września 1902 był wizytowany przez cara i załadowano amunicję bojową (Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 50).
  3. ↑ Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 56 podają z nazwiska czterech zmarłych marynarzy (1 od wybuchu, 1 od poparzeń i 2 od zatrucia) i podają, że zatrutych zostało ponad 30. Skworcow 2016 ↓, s. 116 podaje 1 poległego w wybuchu, 6 zmarłych i 32 zatrutych.
  4. ↑ Tak według Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 56, natomiast Skworcow 2016 ↓, s. 117 w ogóle nie opisuje udziału krążowników w bitwie w dzień (w której brała udział „Diana”) i podaje, że w nocy „Pałłada wystrzeliła 41 pocisków 152 mm, 70 – 75 mm i 20 – 37 mm.
  5. ↑ W jego skład wchodziły: „Bajan”, „Askold”, „Diana”, „Pałłada” i „Nowik” (Skworcow 2016 ↓, s. 117)
  6. ↑ Wyjście zespołu rosyjskiego opóźniło się dalej do godz. 15 z powodu wykrycia japońskiej zagrody minowej, która musiała zostać wytrałowana (Skworcow 2016 ↓, s. 123).

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 7-8.
  2. ↑ Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 17.
  3. ↑ Skworcow 2016 ↓, s. 5, 137.
  4. ↑ a b Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 9, 13.
  5. ↑ a b Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 13.
  6. ↑ a b c Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 15.
  7. ↑ a b c d e f g Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 20-22.
  8. ↑ Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 18.
  9. ↑ Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 20-20.
  10. ↑ a b Skworcow 2016 ↓, s. 21.
  11. ↑ a b c d e f g Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 46.
  12. ↑ a b c d e Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 34-38.
  13. ↑ a b c d e f g Skworcow 2016 ↓, s. 65.
  14. ↑ Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 11-12.
  15. ↑ Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 37-38.
  16. ↑ a b c Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 33-34.
  17. ↑ a b Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 39.
  18. ↑ a b c d e Skworcow 2016 ↓, s. 123.
  19. ↑ a b c Skworcow 2016 ↓, s. 64.
  20. ↑ a b Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 32-33.
  21. ↑ Skworcow 2016 ↓, s. 154.
  22. ↑ Skworcow 2016 ↓, s. 17.
  23. ↑ a b Skworcow 2016 ↓, s. 104.
  24. ↑ Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 14.
  25. ↑ a b Skworcow 2016 ↓, s. 71.
  26. ↑ a b c d Skworcow 2016 ↓, s. 75-76.
  27. ↑ Skworcow 2016 ↓, s. 128.
  28. ↑ Skworcow 2016 ↓, s. 80-83.
  29. ↑ Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 17, 44.
  30. ↑ Skworcow 2016 ↓, s. 15.
  31. ↑ Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 49-50.
  32. ↑ Bałakin 2009 ↓, s. III okładki.
  33. ↑ a b c Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 54.
  34. ↑ a b c d Skworcow 2016 ↓, s. 112.
  35. ↑ Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 48.
  36. ↑ Skworcow 2016 ↓, s. 107-109.
  37. ↑ a b c Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 50-51.
  38. ↑ a b Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 52.
  39. ↑ a b c d e f Skworcow 2016 ↓, s. 115-117.
  40. ↑ a b c d e Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 56.
  41. ↑ Dyskant 1996 ↓, s. 56.
  42. ↑ Skworcow 2016 ↓, s. 118-118.
  43. ↑ Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 60-61.
  44. ↑ a b Hansgeorg Jentschura, Warships of the Imperial Japanese Navy, 1869-1945, Dieter Jung, Peter Mickel, Annapolis: Naval Institute Press, 1977, s. 102, ISBN 0-87021-893-X, OCLC 3273325.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Siergiej Bałakin. Kriejsiera tipa „Diana”: wniesznije razliczija i modiernizacyi. „Morskaja Kampanija”. Nr 2/2009 (23), s. 56-63, marzec 2009. (ros.). 
  • Józef Wiesław Dyskant: Port Artur 1904. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1996. ISBN 83-11-08517X.
  • Wiktor Nowikow, Aleksandr Siergiejew: Bogini Rossijskogo fłota «Awrora», «Diana», «Pałłada». Moskwa: Jauza / Kollekcyja / EKSMO, 2009. ISBN 978-5-699-33382-0. (ros.).
  • Aleksiej Skworcow: Kriejsier «Awrora» i jejo «sisterszypy» «Diana» i «Pałłada». «Fłag podniat′!». Moskwa: Jauza / EKSMO / Gangut, 2016. ISBN 978-5-699-88643-2. (ros.).
  • Maciej Sobański. Bałtyckie boginie. Część I. „Okręty Wojenne”. Nr 6/2009. XVII (98), s. 4-13, listopad – grudzień 2009. Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X. 
  • Maciej Sobański. Bałtyckie boginie. Część II. „Okręty Wojenne”. Nr 1/2010. XVII (99), s. 21-28, styczeń – luty 2010. Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X. 
  • Conway’s All the world’s fighting ships 1860–1905. Robert Gardiner, Roger Chesneau, Eugene Kolesnik (red.). Londyn: Conway Maritime Press, 1979. ISBN 0-85177-133-5. (ang.).
Krążowniki pancernopokładowe typu Diana

Typy japońskich okrętów z okresu I wojny światowej
Drednoty
Krążowniki liniowe
Okręty liniowe
Pancerniki obrony wybrzeża
Krążowniki pancerne
Krążowniki pancernopokładowe
Krążowniki lekkie
Niszczyciele
Torpedowce
Okręty podwodne
Kanonierki
Stawiacze min/Trałowce
Transportowce wodnosamolotów

Japońskie Morskie Siły Samoobrony

  1. ↑ a b c d e f g h ukończone po I wojnie światowej
  2. ↑ a b budowa anulowana/projekt
  3. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t okręt pojedynczy (unikatowy)
  4. ↑ a b c d e f g h i j okręt zdobyczny
  5. ↑ przebudowa
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pałłada_(1899)&oldid=75045700”