Paprocie
.jpg) Paprotnik kolczysty | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Klasa |
paprocie |
| Nazwa systematyczna | |
| Polypodiopsida Cronquist, Takht. & W.Zimm. Taxon 15: 133. 1966[2] | |
Paprocie, paprociowe (Polypodiopsida Cronquist, Takht. & W.Zimm.) – klasa paprotników. Znanych jest ponad 10,5 tysiąca[2] do ok. 11 tysięcy gatunków paproci[3]. Reprezentują one 11 rzędów z czterech podklas: skrzypowych, nasięźrzałowych, strzelichowych i paprotkowych, przy czym ogromna większość gatunków (ponad 10,3 tys.) należy do ostatniej[2]. W tradycyjnym znaczeniu paprociami nazywano rośliny z trzech ostatnich klas i dlatego wprowadzono dla tej grupy alternatywną nazwę monilofity[4]. Paprocie w szerokim ujęciu stanowią ok. 2% gatunków współczesnych roślin naczyniowych. Najbardziej zróżnicowane są w strefie międzyzwrotnikowej na siedliskach podmokłych oraz na średnich wysokościach na obszarach górskich[3].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Gametofit
[edytuj | edytuj kod]Haploidalne stadium rozwoju rozwijające się z zarodnika i wytwarzające gamety (stąd nazwa), zwane też w tym wypadku przedroślem. Podobnie jak u widłaków i inaczej niż u innych roślin, gametofit jest u paproci pokoleniem wolno żyjącym – albo rozwijającym się na powierzchni i fotosyntezującym, albo (rzadziej) podziemnym i rozwijającym się dzięki grzybom jako myko-heterotrof. Do rozwoju z reguły wymaga siedlisk wilgotnych – ze względu na prostą budowę i brak korzeni łatwo wysycha. Woda jest też konieczna do zapłodnienia – zaopatrzone w wić plemniki powstające w plemniach poruszając się w środowisku wodnym dotrzeć mogą do rodni i dokonać zapłodnienia. W jego rezultacie rozwija się pokolenie diploidalne – sporofit, co też kończy życie gametofitu. U niektórych przedstawicieli gametofit jest długotrwały, zwłaszcza jeśli warunki nie sprzyjają zapłodnieniu (np. u rozpłochowatych i orliczkowatych)[3].
Sporofit
[edytuj | edytuj kod]Pokolenie dominujące, będące rośliną naczyniową, ze zróżnicowanymi organami i tkankami, wytwarzające zarodniki[3]. Są to zazwyczaj rośliny zielne, wyjątkowo drzewiaste. Paprocie nie mają możliwości tworzenia tkanki wtórnej, a tym samym przyrostu na grubość[5]. Zarodniki powstają w zarodniach, które u starszych grup, zwanych paprociami grubozarodniowymi, powstają z grup komórek, a u paproci cienkozarodniowych z pojedynczej komórki[3]. Zarodnie powstają na spodniej stronie liścia (sporofila), często odmiennie wykształconego niż liście płonne. U różnych grup zarodnie tworzą skupienia w formie kupek (sori) lub synangiów (synangium). Paprocie wytwarzają na ogół jednakowe zarodniki (paprocie jednakozarodnikowe) lub zróżnicowane na mikrospory i makrospory (paprocie różnozarodnikowe)[5].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]_011.jpg)
- Pozycja i relacje filogenetyczne paproci według systemu Nitta i in. (2022)[6]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- Pozycja i relacje filogenetyczne paproci według systemu PPG I (2016)[2]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Klasa Polypodiopsida Cronquist, Takht. & W.Zimm. – paprocie
- podklasa Equisetidae Warm. – skrzypowe
- rząd Equisetales DC. ex Bercht. & J. Presl – skrzypowce
- podklasa Ophioglossidae Klinge – nasięźrzałowe
- rząd Psilotales Prantl – psylotowce
- rząd Ophioglossales Link – nasięźrzałowce
- podklasa Marattiidae Klinge – strzelichowe
- rząd Marattiales Link – strzelichowce
- podklasa Polypodiidae Cronquist, Takht. & W.Zimm. – paprotkowe
- rząd Osmundales Martinov – długoszowce
- rząd Hymenophyllales A.B.Frank – rozpłochowce
- rząd Gleicheniales Schimp. – glejcheniowce
- rząd Schizaeales Schimp. – szparnicowce
- rząd Salviniales Link – salwiniowce
- rząd Cyatheales A.B.Frank – olbrzymkowce
- rząd Polypodiales Link – paprotkowce
- Inne systemy klasyfikacyjne
W XX wieku paprocie uważano za jedną z trzech klas żyjących współcześnie paprotników, obok skrzypów i widłaków. Zwykle dzielono je na paprocie grubozarodniowe i cienkozarodniowe. Wśród tych ostatnich wyróżniano paprocie wodne (odpowiadające salwiniowcom). W systemie Englera, jednym z powszechnie przyjmowanych w pierwszej połowie XX w. systemów taksonomicznych, grupy te klasyfikowano następująco[7]:
- klasa Filicales – paprocie
- rząd Filicales leptosporangiatae (paprocie cienkozarodniowe)
- podrząd Eufilicineae
- podrząd Hydropteridineae – paprocie wodne
- rząd Marattiales – strzelichowe
- rząd Ophioglossales (Tuberithallosae) – nasięźrzałowce
- rząd Filicales leptosporangiatae (paprocie cienkozarodniowe)
Podobny podział przyjęto w mającym podobną pozycję systemie Wettsteina, gdzie klasa paproci (Filicinae) dzielona była na dwie podklasy Filicinae eusporangiatae (paprocie grubozarodniowe) z rzędami Marattiales i Ophioglossales oraz Filicinae leptosporangiatae (paprocie cienkozarodniowe) z rzędami Filicales (paprocie jednakozarodnikowe) i Hydropteridales (paprocie wodne, paprocie różnozarodnikowe)[8].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).
- ↑ a b c d e f The Pteridophyte Phylogeny Group. A community-derived classification for extant lycophytes and ferns. „Journal of Systematics and Evolution”. 54 (6), s. 563–603, 2016. DOI: 10.1111/jse.12229.
- ↑ a b c d e Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 22-23. ISBN 978-1842466346.
- ↑ Peter H. Raven, Susan E. Eichhorn, Ray F. Evert, Biologia roślin, t. 1, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2023, s. 425, ISBN 978-83-01-22896-5.
- ↑ a b Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski: Botanika. T. 2. Systematyka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007, s. 265-267. ISBN 978-83-01-13945-2.
- ↑ a b Nitta J.H. i inni, An open and continuously updated fern tree of life, „Frontiers in Plant Science”, 13, 2022, DOI: 10.3389/fpls.2022.909768 [dostęp 2023-08-06].
- ↑ Adolf Engler: Syllabus der Pflanzenfamilien. Wyd. 3. Berlin: Verlag von Gebrüder Borntraeger, 1903, s. 62-67.
- ↑ Richard Wettstein, Handbuch der Systematischen Botanik [pdf], Lipsk-Wiedeń: Franz Deuticke, 1924, s. 325 (niem.).