Park Śląski
50°17′09″N 18°58′10″E/50,285833 18,969444 Rzeźba „Żyrafa” w Parku Śląskim | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Powierzchnia |
535 ha |
| Data założenia |
grudzień 1950 |
| Projektant |
Władysław Niemirski[1] zespół: |
Położenie na mapie Chorzowa  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
| 50°17′09″N 18°58′10″E/50,285833 18,969444
| |
| Strona internetowa | |
Park Śląski, do 2012: Wojewódzki Park Kultury i Wypoczynku im. gen. Jerzego Ziętka (WPKiW) – park miejski w Chorzowie, zajmujący powierzchnię około 535 ha[3], jeden z największych w Europie. Nazywany jest zielonymi płucami Górnego Śląska. Stanowi kulturalne centrum konurbacji górnośląskiej[4].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Jednym z głównych inicjatorów powstania Parku był gen. Jerzy Ziętek. Decyzja o budowie tej największej inwestycji ekologicznej na Górnym Śląsku zapadła w 1950 roku na posiedzeniu Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach. Obszar inwestycji obejmował w 75% zdewastowane tereny poprzemysłowe: hałdy, wysypiska odpadów pogórniczych, stare biedaszyby, zapadliska, bagna, a także nieużytki rolnicze o łącznej powierzchni około 640 ha na terytorium Chorzowa i Katowic[1]. Z powodu małej przydatności miejscowych kwaśnych gleb bielicowych na teren obecnego parku przywieziono 3,5 miliona m³ ziemi i pół miliona m³ gleb próchnicznych i torfu[1][5].
Budowę rozpoczęto w lipcu 1951 roku. Była ona realizowana w dużej części poprzez czyny społeczne. Zbierano również datki pieniężne i prowadzono sprzedaż kartoników filatelistycznych z dopłatą na budowę WPKiW[1]. Podstawowym założeniem, jakim kierował się przy projektowaniu Parku zespół architektów kierowany przez prof. Władysława Niemirskiego[6], było podzielenie go na dwie strefy przy wykorzystaniu istniejącego układu topograficznego. Centralną część parku zaprojektowano więc jako teren o charakterze leśnym, poprzecinany siecią dróg, alejek i traktów pieszych mających sprzyjać wyciszeniu, biernemu wypoczynkowi oraz aktywnej rekreacji ruchowej. Pozostała część parku, ok. 13 ha, zaprojektowana została jako tereny o charakterze kulturalno-rekreacyjnym oraz tereny sprzyjające czynnemu wypoczynkowi, gdzie miały zostać wybudowane dodatkowe atrakcje oraz być organizowane festyny[1]. W październiku 1953 roku zostało powołane przedsiębiorstwo państwowe Wojewódzki Park Kultury i Wypoczynku, później nazwany imieniem gen. Jerzego Ziętka[7].
W latach 50. i 60. XX wieku w parku realizowano kolejne inwestycje: stadion, ogród zoologiczny, wesołe miasteczko i planetarium. W 1957 uruchomiono ponad 5-kilometrową trasę kolei wąskotorowej, a w 1967 – kolej linową „Elka”. W 1962 działalność rozpoczął ośrodek PTTK, a rok później ośrodek harcerski, z polem namiotowym i strzelnicą sportową. W 1966 oddane do użytku zostało kąpielisko „Fala”, a w 1968 nastąpiło otwarcie hali wystawowej „Kapelusz”, rosarium oraz, w owym czasie najwyższej na świecie, szklarni wieżowej. Był to najbardziej intensywny okres rozbudowy parku. W 1975 roku utworzono jeszcze Górnośląski Park Etnograficzny, a w 2007 roku powstał Park Linowy „Palenisko”[1].
Na skutek wymiany gruntów podczas budowy os. Tysiąclecia w Katowicach, obecnie Park Śląski w całości znajduje się w granicach administracyjnych Chorzowa. Nie przynależy jednak do żadnej z jego dzielnic, co podkreśla jego regionalny charakter.
16 kwietnia 2012, decyzją władz parku, dotychczas używana nazwa „Wojewódzki Park Kultury i Wypoczynku im. Gen. Jerzego Ziętka” została zmieniona na znacznie krótszą „Park Śląski”[8]. Jest to nazwa marketingowa. Parkiem zarządza spółka akcyjna Wojewódzki Park Kultury i Wypoczynku im. Gen. Jerzego Ziętka w Chorzowie, powstała w 2003 roku z przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego o tej nazwie[9][10]. Początkowo jedynym akcjonariuszem był Skarb Państwa, a od 2008 roku całość akcji spółki ma Województwo Śląskie[10]. W styczniu 2022 roku spółka zmieniła ostatecznie firmę na Park Śląski S.A. w Chorzowie[10].
W 2013 przy al. Klonowej oddano do użytku śmigłowcowe, sanitarne lądowisko Chorzów-Park.
Fauna i flora
[edytuj | edytuj kod]Drzewostan parku, dzięki starannemu planowaniu, obfituje w bogactwo gatunków drzew. Nasadzenie zrealizowano głównie w czynie społecznym. W sumie na terenie parku wysadzono ok. 3,5 miliona sadzonek drzew i krzewów 70 gatunków i odmian. Początkowo teren zadrzewiany był tzw. roślinnością pionierską (gatunki szybko rosnące i odporne na zanieczyszczenia). W późniejszym okresie przeprowadzano dosadzanie gatunków szlachetnych, mających wzbogacić jego docelowy wygląd. Obecnie powierzchnia drzewostanu i terenów zakrzewionych obejmuje ok. 260 ha i jest jedną z największych „kolekcji” drzew i krzewów na terenie Górnego Śląska, obejmującą ponad 350 taksonów. Wiele gatunków posiada nietypowe kształty liści, ciekawe owoce i kwiaty oraz niespotykane pokroje koron.
Do szczególnych miejsc związanych z florą parkową trzeba zaliczyć m.in. rosarium, które jest największym tego typu ogrodem w Polsce. Na jego terenie znajduje się ponad 35 000 róż prawie 300 odmian. Ogród Bylinowy, będący następcą Alpinarium funkcjonującego kiedyś w Parku, zaprojektowany został na przełomie lat 1961 i 1962. W związku z wystawą „Nasza zieleń i kwiaty” na kilku hektarach gruntu w okolicy hotelu PTTK wysadzono 186 gatunków i odmian bylin. Obecnie ogród zajmuje pow. 1,6 ha. Rosną w nim np. funkie, przywrotniki ostroklapowe, irysy i maki wschodnie, krzewy takie jak krzewiuszki różowe, azalie, rododendrony czy dereń kousa, a także trawy, m.in. trawa pampasowa, która może osiągnąć nawet do 2 metrów wysokości[11]. Osobną kategorię stanowią przestrzenne rzeźby kwiatowe zwierząt, czy też kwietniki sezonowe obsadzane corocznie w inne wzory, np. znaki zodiaku, owady, kształty liści, czy też formy geometryczne.
W przypadku fauny, na obszarze parku zaobserwować można około 70 gatunków ptactwa oraz wiele ssaków, z których największymi są dziki, sarny, lisy i zające. Bogata jest również herpeto- i ichtiofauna, występuje tu również wiele gatunków bezkręgowców. Do tego doliczyć trzeba mieszkańców Śląskiego Ogrodu Zoologicznego.
Architektura
[edytuj | edytuj kod]Istniejące obiekty
[edytuj | edytuj kod]- Śląski Ogród Zoologiczny – uruchomiony został w 1954 roku. Znajduje się w nim ponad 2200 zwierząt, przedstawiających 280 gatunków. W roku 1975 zakończono budowę Kotliny Dinozaurów. Znajdują się tam żelbetowe rekonstrukcje szesnastu dinozaurów.
- Legendia Śląskie Wesołe Miasteczko – najstarszy park rozrywki w Polsce. Został otwarty w 1959 roku pod nazwą Śląskie Wesołe Miasteczko. W 2017 roku, w związku z gruntowną renowacją atrakcji i zmianą wystroju, park zmienił nazwę na Legendia Śląskie Wesołe Miasteczko.
- Stadion Śląski – jeden z największych stadionów w Polsce. Po trwającej 9 lat modernizacji został ponownie oddany do użytku 1 października 2017 roku[12]. Stadion pełnił funkcję stadionu narodowego męskiej reprezentacji Polski w piłce nożnej do momentu powstania Stadionu Narodowego w Warszawie.
- Planetarium Śląskie – największe i najstarsze planetarium w Polsce
- Galeria Rzeźby Śląskiej – unikatowa ekspozycja rzeźby plenerowej tworzona od 1963 roku
- Stadion GKS Katowice
- Górnośląski Park Etnograficzny
- kolej parkowa
- Dom Pracy Twórczej „Leśniczówka”
- rosarium – największy ogród różany w Polsce
- ogród japoński (modernizacja 2021)
- ogród bylinowy
- hala wystawowa „Kapelusz”
- ośrodek „Przystań” – ośrodek wodno-rekreacyjny, powierzchnia stawu: 7 ha, kanał: 550 m
- kąpielisko Fala
- siłownia na wolnym powietrzu
- Bulodrom
- ośrodek tenisowy
- Ośrodek harcerski – powierzchnia: 12 ha
- Śląski Park Linowy
- sztuczna plaża
- duża liczba kawiarenek i barów
- kilkanaście odnowionych fontann
- ścieżki rowerowe oraz tory ekstremalne
- ogólnopolski program ścieżek biegowych
- Rzeźba Żyrafy
- kolej linowa „Elka”
- pawilon dyrekcji przy al. Różanej 2 projektu Henryka Buszki i Aleksandra Franty z lat 1964–1967[13]
Dawne
[edytuj | edytuj kod]- szklarnia wieżowa – najwyższa na świecie, znajdowała się w parku do 1983 roku
- Ośrodek Postępu Technicznego
- Międzynarodowe Targi Katowickie
- alpinarium
- 80-metrowa ławka dookoła kanału z planszami do gry w szachy, młynek itp.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f Historia parku [online], Park Śląski [dostęp 2024-12-27].
- ↑ Jan Łukaszkiewicz, Zuzanna Bartman, Beata Fortuna-Antoszkiewicz, Edyta Rosłon-Szeryńska, Ursynowska szkoła architektury krajobrazu – mistrzowie i ich dzieło (cz. 2), „Acta Scientiarum Polonorum. Architectura”, 18 (2), 2019, s. 125–138, DOI: 10.22630/ASPA.2019.18.2.29.
- ↑ Park w liczbach [online], Park Śląski [dostęp 2024-12-27].
- ↑ Krajobraz tworzą ludzie. Chorzów: Wydawnictwo WPKiW S.A., 2010, s. 30. ISBN 978-83-62506-00-2.
- ↑ Krajobraz tworzą ludzie. Chorzów: Wydawnictwo WPKiW S.A., 2010, s. 40–42. ISBN 978-83-62506-00-2.
- ↑ Irena Kontny, Ewa Caban (red.), Dobra kultury współczesnej w województwie śląskim. [T.] 1: Urbanistyka i architektura, Katowice: Instytut im. Wojciecha Korfantego, 2023, s. 84, ISBN 978-83-67490-28-3 (pol.).
- ↑ Odpis z Krajowego Rejestru Sądowego nr 0000055903
- ↑ Witamy w Parku Śląskim [online], Park Śląski [dostęp 2012-10-09].
- ↑ Kontakty [online], Park Śląski [dostęp 2021-09-15].
- ↑ a b c Odpis z Krajowego Rejestru Sądowego nr 0000169333 [data dostępu 24. 05. 2024]
- ↑ Ogród bylinowy [online], Park Śląski [dostęp 2018-04-08].
- ↑ Stadion Śląski [online], Stadion Śląski [dostęp 2017-10-25] [zarchiwizowane z adresu 2017-10-26].
- ↑ Irena Kontny, Ewa Caban (red.), Dobra kultury współczesnej w województwie śląskim. [T.] 1: Urbanistyka i architektura, Katowice: Instytut im. Wojciecha Korfantego, 2023, s. 86, ISBN 978-83-67490-28-3 (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Uchwała nr XI/184/11 Rady Miasta Katowice z dnia 22 czerwca 2011 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego obszaru Osiedla Tysiąclecia w Katowicach, Urząd Miasta Katowice [zarchiwizowane 2017-04-27].
- Magdalena Sekuła, Jakub Nowak: Krajobraz tworzą ludzie. Chorzów: Wydawnictwo WPKiW S.A., 2010. ISBN 978-83-62506-00-2. OCLC 802005957.