Jerzy Ziętek

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Jerzy Ziętek
Jorg
Ilustracja
generał brygady generał brygady
Data i miejsce urodzenia

10 czerwca 1901
Szobiszowice, Królestwo Prus, Cesarstwo Niemieckie

Data i miejsce śmierci

20 listopada 1985
Zabrze, Polska

Przebieg służby
Siły zbrojne

Orzeł LWP.jpg Ludowe Wojsko Polskie

Jednostki

3 Pomorska Dywizja Piechoty

Stanowiska

zastępca dowódcy dywizji

Główne wojny i bitwy

III powstanie śląskie,
II wojna światowa

Odznaczenia
Order Budowniczych Polski Ludowej Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Order Krzyża Grunwaldu III klasy Order Sztandaru Pracy I klasy Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi Srebrny Krzyż Zasługi Śląski Krzyż Powstańczy Brązowy Krzyż Zasługi Medal 30-lecia Polski Ludowej Medal 40-lecia Polski Ludowej Medal 10-lecia Polski Ludowej Medal Rodła Złota Odznaka im. Janka Krasickiego Order Czerwonego Sztandaru (Czechosłowacja) Order Czerwonego Sztandaru
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Jerzy Ziętek
Data i miejsce urodzenia

10 czerwca 1901
Gliwice

Data i miejsce śmierci

20 listopada 1985
Zabrze

Zastępca przewodniczącego Rady Państwa
Okres

od 2 kwietnia 1980
do 6 listopada 1985

Przynależność polityczna

Polska Zjednoczona Partia Robotnicza

Członek Rady Państwa
Okres

od 29 marca 1963
do 6 listopada 1985

Przynależność polityczna

Polska Zjednoczona Partia Robotnicza

Wojewoda katowicki
Okres

od 12 grudnia 1973
do 10 czerwca 1975

Przynależność polityczna

Polska Zjednoczona Partia Robotnicza

Następca

Stanisław Kiermaszek

Przewodniczący Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach
Okres

od 17 kwietnia 1964
do 9 grudnia 1973

Przynależność polityczna

Polska Zjednoczona Partia Robotnicza

Poprzednik

Ryszard Nieszporek

Wojewoda śląski
Okres

od 1 lutego 1945
do 10 marca 1945

Przynależność polityczna

Polska Partia Robotnicza

Następca

Aleksander Zawadzki

Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Jerzy Jan Antoni Ziętek, ps. „Jorg” (ur. 10 czerwca 1901 w Szobiszowicach[1], zm. 20 listopada 1985 w Zabrzu) – polski polityk, urzędnik, samorządowiec, działacz partyjny, państwowy i społeczny oraz wojskowy. Generał brygady Sił Zbrojnych Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Członek Komitetu Centralnego PZPR (1964–1981), przewodniczący prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach (1964–1973), wojewoda śląski (1945), wojewoda katowicki (1973–1975), członek Rady Państwa (1963–1985, w tym od 1980 zastępca przewodniczącego). Poseł na Sejm III kadencji w II RP, na Sejm Ustawodawczy oraz na Sejm PRL II, III, IV, V, VI, VII i VIII kadencji. Prezes Związku Weteranów Powstań Śląskich, wiceprezes Rady Naczelnej Związku Bojowników o Wolność i Demokrację (w latach 1949–1985), członek Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Jedności Narodu[2]. Budowniczy Polski Ludowej.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Młodość i działalność w dwudziestoleciu międzywojennym[edytuj | edytuj kod]

Popiersie Jerzego Ziętka w gmachu Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach
Pomnik generała Jerzego Ziętka w Katowicach, odsłonięty 19 listopada 2005 w parku Powstańców Śląskich

Urodził się w Szobiszowicach pod Gliwicami. Jego rodzicami byli Antoni i Maria z Urbanków[3][4].

W latach 1919–1921 aktywny jako działacz propolski na Górnym Śląsku. Uczestnik powstań śląskich. Biografowie Jerzego Ziętka twierdzą jednak, że w I i II powstaniu nie brał udziału, natomiast w III był łącznikiem, lecz nie był bezpośrednio zaangażowany w walki zbrojne[5]. W 1920 pracował w komisariacie plebiscytowym na powiat gliwicko-toszecki[6]. W tym samym roku został członkiem Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska. Jerzy Ziętek udzielał się też w polskich organizacjach, np. Towarzystwie Gimnastycznym „Sokół”[7].

W 1922 lub 1923 przyjechał do Tarnowskich Gór. Od 1925 pełnił funkcję sekretarza Wydziału Powiatowego w Tarnowskich Górach[8][9]. W czerwcu 1928 został zastępcą naczelnika urzędu stanu cywilnego[10]. 24 stycznia 1929 został nominowany na naczelnika Radzionkowa[11]. W radzie gminy jego lista uzyskała 19 na 25 głosów[11]. W kolejnych wyborach do Rady Gminnej z 27 kwietnia 1930 otrzymała już tylko 1 mandat[12]. W sierpniu tego samego roku został członkiem zarządu powiatowego straży pożarnej w Tarnowskich Górach. 9 lutego 1931 został wybrany na naczelnika Radzionkowa[13]. Poseł na Sejm III kadencji z ramienia Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem w latach 1931–1935.

II wojna światowa[edytuj | edytuj kod]

Po agresji Niemiec na Polskę został ewakuowany wraz z innymi urzędnikami województwa śląskiego na wschód kraju, na tereny po agresji ZSRR na Polskę okupowane przez ZSRR. Zamieszkał we Lwowie, gdzie pracował jako portier. Latem 1940 został deportowany i trafił do obozu pracy w Rybińsku nad Wołgą, gdzie przebywał do jesieni 1941, kiedy to zwolniony został na mocy amnestii po podpisaniu układu Sikorski-Majski. Dotarł na Kaukaz, gdzie pracował m.in. w fabryce octu niedaleko Groznego[14]. W czerwcu 1943 wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR. Został skierowany do szkoły oficerów polityczno-wychowawczych w Riazaniu. Objął stanowisko zastępcy dowódcy 3 Dywizji Piechoty im. Romualda Traugutta[15].

Działalność po II wojnie światowej[edytuj | edytuj kod]

Do Katowic wrócił w styczniu 1945 już w randze podpułkownika[16]. Od lutego do marca 1945 wojewoda śląski. 14 marca tego samego został powołany na stanowisko pierwszego wicewojewody śląskiego, które pełnił do 1950[17]. Jako wicewojewoda śląski powołał latem 1945 komisję, która podjęła się spisu górników przymusowo wywiezionych do ZSRR po zajęciu terenu Górnego Śląska przez Armię Czerwoną. Spis zawierał 9877 nazwisk. Komisja podjęła również działania zmierzające do zwolnienia deportowanych górników i ich powrót do domu. Od lutego 1945 członek Polskiej Partii Robotniczej[3], od 1948 w Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. W okresie stalinizmu został usunięty z PZPR w efekcie kontrowersji, jakie budziła sanacyjna przeszłość i próby tworzenia władz administracyjnych na kadrach powstańców śląskich. Był inwigilowany przez MBP ze względu na przeszłość polityczną w II Rzeczypospolitej i kontrowersyjne decyzje kadrowe. Jego pozycja ustabilizowała się dopiero po październiku 1956. Po objęciu kierownictwa Milicji Obywatelskiej w Katowicach Franciszek Szlachcic przekazał teczki ze zgromadzonymi przeciwko Ziętkowi materiałami Edwardowi Gierkowi, który nakazał je spalić w całości przy świadkach. Ponownie w szeregi PZPR Jerzy Ziętek wrócił w latach 60.[18].

Poseł na Sejm Ustawodawczy (jako przedstawiciel kolejno PPR i PZPR) oraz na Sejm PRL II, III, IV, V, VI, VII i VIII kadencji (1957–1985) z ramienia PZPR. W latach 1961–1969 przewodniczący sejmowej Komisji Budownictwa i Gospodarki Komunalnej. 2 kwietnia 1980 otwierał VIII kadencję Sejmu jako marszałek senior[19]. Od 1949 do 1985 był wiceprezesem Rady Naczelnej Związku Bojowników o Wolność i Demokrację. W latach 1950–1964 zastępca przewodniczącego, w latach 1964–1973 przewodniczący Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach, w latach 1973–1975 wojewoda katowicki. W latach 1963–1980 członek Rady Państwa, a w latach 1980–1985 zastępca przewodniczącego Rady Państwa[19]. Prezes Związku Weteranów Powstań Śląskich. 5 maja 1971, w 50. rocznicę wybuchu powstań śląskich, awansowany został do stopnia generała brygady Wojska Polskiego[20].

10 czerwca 1975 odszedł na emeryturę pod naciskiem Zdzisława Grudnia, I sekretarza katowickiego KW PZPR i swojego osobistego wroga[21]. Zmarł w Zabrzu[22]. Został pochowany 23 listopada 1985 na cmentarzu przy ul. Francuskiej w Katowicach u boku żony[23]. Dzień pogrzebu Jerzego Ziętka był dniem żałoby w województwie katowickim. W jego pogrzebie wziął udział m.in. Prezes Rady Ministrów prof. Zbigniew Messner oraz członek Biura Politycznego KC PZPR Kazimierz Barcikowski, który pożegnał zmarłego w imieniu kierownictwa partyjno-państwowego Polski. Tłumy mieszkańców województwa wzięły udział w pogrzebie[23].

Życie prywatne[edytuj | edytuj kod]

Miał synów Mariana[24] i Zbigniewa oraz córki Salomeę[25] i Bożenę. Jego najmłodszy wnuk – Jerzy – w latach 2007–2015 był posłem na Sejm.

Ocena i upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

Jerzy Ziętek odwiedzający zajezdnię tramwajową (1959)

Jerzy Ziętek był lubiany przez wielu współpracowników i społeczeństwo za to, że się nie wyróżniał, a z ludźmi rozmawiał po śląsku. W województwie docenia się jego wkład w rozwój oraz inicjację budowy wielu obiektów do dziś służących mieszkańcom. Z kolei jego krytycy zarzucają mu koniunkturalizm oraz łamanie ówczesnych przepisów[16]. Był jedynym przedstawicielem generacji powstańczej, który osiągnął znaczniejszą pozycję w kręgu władzy komunistycznej i ostatnim wojewodą mającym za sobą przedwojenną, niekomunistyczną działalność polityczną[18]. Kontynuując dzieło przedwojennego wojewody Michała Grażyńskiego, powołał do życia Uniwersytet Śląski w Katowicach, zainicjował budowę Wojewódzkiego Parku Kultury i Wypoczynku na granicy miast Katowic, Chorzowa i Siemianowic Śląskich, kompleksu sanatoryjno-uzdrowiskowego Zawodzie w Ustroniu, Górnośląskiego Centrum Rehabilitacji „Repty” w Tarnowskich Górach, doprowadził do wybudowania hali Spodek i innych. Pod koniec życia, mieszkając w Ustroniu, posiadał stałego spowiednika, którym był franciszkanin z klasztoru w Panewnikach o. Damian Szojda OFM[26].

W 1978 reżyser filmowy i dokumentalista górnośląski Antoni Halor stworzył portret filmowy wojewody gen. Jerzego Ziętka w wielokrotnie nagradzanym filmie dokumentalnym Człowiek z laską czyli portret człowieka praktycznego[27].

19 listopada 2005 w parku przy Rondzie gen. Jerzego Ziętka nastąpiło uroczyste odsłonięcie pomnika generała. Powstał on dzięki Społecznemu Komitetowi Budowy Pomnika Generała Jerzego Ziętka w Katowicach. Dzień później przypadła 20. rocznica jego śmierci[28].

Jest patronem Śląskiej Wyższej Szkoły Zarządzania[29]. W 2015 został wybrany w plebiscycie Katowiczaninem 150-lecia[30].

W filmie Gwiazdy (2017) w reżyserii Jana Kidawy-Błońskiego w postać Ziętka wcielił się aktor Marian Dziędziel. Nazwisko wojewody Ziętka pojawia się także w piosence Kazika Staszewskiego pt. Mars napada[31].

Odznaczenia[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Ludzie: Jerzy Ziętek, wyborcza.pl, 21 lipca 2004 [dostęp 2023-03-11].
  2. ↑ „Trybuna Robotnicza”, nr 4 (4350), 7 stycznia 1958, s. 2.
  3. ↑ a b Informacje w BIP IPN. [dostęp 2019-11-04].
  4. ↑ Walczak 1996 ↓, s. 43.
  5. ↑ Walczak 1996 ↓, s. 54–55.
  6. ↑ Walczak 1996 ↓, s. 51.
  7. ↑ Mateusz Nitychoruk, Światło i cień – gen. Jerzy Ziętek i dekomunizacja katowickiego pomnika, histmag.org, 29 lipca 2018 [dostęp 2019-11-05].
  8. ↑ a b M.P. z 1928 r. nr 16, poz. 22
  9. ↑ Walczak 1996 ↓, s. 59.
  10. ↑ Walczak 1996 ↓, s. 66.
  11. ↑ a b Walczak 1996 ↓, s. 67.
  12. ↑ Walczak 1996 ↓, s. 71.
  13. ↑ Walczak 1996 ↓, s. 74.
  14. ↑ Bogusław Tracz, Romans Ziętka z komunizmem, silesion.pl, 25 lipca 2017 [dostęp 2021-12-25] [zarchiwizowane z adresu 2017-09-08].
  15. ↑ Profil na stronie Biblioteki Sejmowej. [dostęp 2019-03-26].
  16. ↑ a b Józef Krzyk. Człowiek z pomnika. „Ale Historia. Gazeta Wyborcza”. 36 (190), s. 14–15, 7 września 2015. 
  17. ↑ Walczak 1996 ↓, s. 147.
  18. ↑ a b Jan F. Lewandowski, Pytania o Ziętka, „Śląsk”, Rok I (2), grudzień 1995, s. 4–7.
  19. ↑ a b Walczak 1996 ↓, s. 509.
  20. ↑ Walczak 1996 ↓, s. 468.
  21. ↑ Walczak 1996 ↓, s. 504.
  22. ↑ Walczak 1996 ↓, s. 520.
  23. ↑ a b Walczak 1996 ↓, s. 521.
  24. ↑ Marian Ziętek, nekrologi.wyborcza.pl, 18 marca 2015 [dostęp 2018-12-26].
  25. ↑ Salomea Polak, nekrologi.wyborcza.pl, 9 grudnia 2015 [dostęp 2018-12-26].
  26. ↑ Anna Musialik, Grzegorz Płonka, Droga, radio.katowice.pl, 12 września 2011.
  27. ↑ Człowiek z laską czyli portret człowieka praktycznego, filmpolski.pl [dostęp 2019-11-05].
  28. ↑ Ziętek doczekał się w Katowicach pomnika, wyborcza.pl, 9 listopada 2013 [dostęp 2019-11-05].
  29. ↑ Śląska Wyższa Szkoła Zarządzania im. gen. Jerzego Ziętka w Katowicach, swsz.katowice.pl [dostęp 2019-03-25].
  30. ↑ Jerzy Ziętek katowiczaninem 150-lecia, wyborcza.pl, 11 grudnia 2015 [dostęp 2019-11-05].
  31. ↑ Mars napada, bibliotekapiosenki.pl [dostęp 2021-04-21].
  32. ↑ M.P. z 1947 r. nr 1, poz. 1.
  33. ↑ M.P. z 1953 r. nr 93, poz. 1281.
  34. ↑ M.P. z 1946 r. nr 30, poz. 58.
  35. ↑ Walczak 1996 ↓, s. 173.
  36. ↑ Uroczystość nadania medali „Rodła”. „Nowiny”. Nr 279, s. 1, 30 listopada–1 grudnia 1985. 
  37. ↑ Nadzwyczajna sesja Sejmu [w:] „Trybuna Robotnicza”, nr 172, 22 lipca 1966, s. 1.
  38. ↑ Spotkanie kierownictwa KW PZPR ze studentami [w:] „Trybuna Robotnicza”, nr 15, 18–19 stycznia 1964, s. 1–2.
  39. ↑ Wizyta Prezydenta Francji w Polsce [w:] „Trybuna Robotnicza”, nr 213, 7 września 1967, s. 1–2.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Członkowie Rady Państwa PRL

Coat of arms of Poland (1955-1980).svg

Coat of arms of Poland (1955-1980).svg

Rada Państwa VIII kadencji Sejmu (1980–1985)
Przewodniczący
Zastępcy przewodniczącego
Sekretarz
Członkowie
  • kursywa – członkowie, pełniący funkcję do końca kadencji
Rada Państwa VII kadencji Sejmu (1976–1980)
Przewodniczący
Zastępcy przewodniczącego
Sekretarz
Członkowie
  • kursywa – członkowie odwołani przed końcem kadencji
Rada Państwa VI kadencji Sejmu (1972–1976)
Przewodniczący
Zastępcy przewodniczącego
Sekretarz
Członkowie
  • kursywa – członkowie odwołani przed końcem kadencji
Rada Państwa V kadencji Sejmu (1969–1972)
Przewodniczący
Zastępcy przewodniczącego
Sekretarz
Członkowie
  • kursywa – członkowie odwołani przed końcem kadencji
Rada Państwa IV kadencji Sejmu (1965–1969)
Przewodniczący
Zastępcy przewodniczącego
Sekretarz
Członkowie
  • kursywa – członkowie odwołani przed końcem kadencji
Rada Państwa III kadencji Sejmu (1961–1965)
Przewodniczący
Zastępcy przewodniczącego
Sekretarz
Członkowie
  • kursywa – członkowie odwołani przed końcem kadencji
Marszałkowie seniorzy Sejmu i Senatu
II Rzeczpospolita Polska
Sejm Ustawodawczy II RP
Sejm II RP
Senat II RP
Sejm Śląski II RP
Polska Rzeczpospolita Ludowa
Sejm Ustawodawczy PRL
Sejm PRL
Senat PRL
III Rzeczpospolita Polska
Sejm III RP
Senat III RP
  1. ↑ Bolesław Limanowski z PPS nie mógł prowadzić pierwszych obrad, do czasu wyboru prezydium obrady prowadził Maksymilian Thullie (ChD)
  2. ↑ posiedzenie otworzył nie najstarszy wiekiem poseł, a płk Stanisław Skwarczyński (OZN)
  3. ↑ w zastępstwie najstarszego wiekiem Stefana Giebla z ChD
  4. ↑ Barbara Borys-Damięcka (PO) nie mogła prowadzić obrad, do czasu wyboru marszałka Senatu obrady poprowadził Michał Seweryński (PiS)
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jerzy_Ziętek&oldid=69927770”