Parolistowate

Parolistowate
Gwajakowiec lekarski
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Klad	rośliny naczyniowe
Klad	rośliny nasienne
Klasa	okrytonasienne
Klad	różowe
Rząd	parolistowce
Rodzina	parolistowate
Nazwa systematyczna
Zygophyllaceae R.Br. 1814

Parolistowate (Zygophyllaceae R.Br.) – rodzina roślin okrytonasiennych z grupy różowych. Jej przedstawiciele występują głównie na obszarach tropikalnych i subtropikalnych, często na terenach pustynnych i półpustynnych. Do rodziny należą 22–24 rodzaje z 255–325 gatunkami. W Polsce spotykane są w uprawie gatunki z rodzajów parolist i buzdyganek. Duże znaczenie użytkowe ma kolibło egipskie Balanites aegyptiaca i gwajakowiec lekarski Guaiacum officinale, liczne inne gatunki dostarczają drewna, używane są w medycynie lub są jadalne.

Morfologia

Buzdyganek naziemny

Uboczka trójzębna

Pokrój

Do rodziny należą rośliny reprezentujące różne formy życiowe – od jednorocznych, poprzez zielne byliny, półkrzewy, po krzewy i drzewa, w tym osiągające ponad 50 m Balanites.

Liście

Naprzeciwległe, skrętoległe lub skupione w pęczkach. Blaszka jest pierzasto złożona, przy czym składać się może z ponad 10 par listków, ale też ulegać może redukcji do jednej ich pary. Listek szczytowy u niektórych przedstawicieli występuje, u innych go brak. Czasem listki ulegają redukcji, tak że pozostaje tylko listek szczytowy stwarzając pozór liścia pojedynczego. Przylistki różnie wykształcone, w tym także w postaci cierni.

Kwiaty

Wyrastają skupione w wierzchotkowatych kwiatostanach lub pojedynczo albo parami w kątach liści. Są promieniste i zwykle obupłciowe, 4- lub (częściej) 5-krotne. W rodzaju Morkillia osiągają 5 cm średnicy, poza tym jednak zwykle do ok. 1 cm. Działki kielicha wolne lub u nasady zrosłe. Płatki korony wolne, czasem zredukowane (u Seetzenia i niektórych Zygophyllum). Pręcików jest dwa razy więcej niż płatków. słupkowie jest zrosłoowockowe (synkarpiczne) i powstaje z 4–5 owocolistków. Zalążnia bywa silnie podzielona lub oskrzydlona, czasem z parą kolców na poszczególnych owocolistkach. Szyjka słupka pojedyncza lub jest ich 5 (u Seetzenia). U różnych przedstawicieli jest naga lub w różnym stopniu owłosiona.

Owoce

Torebki lub rozłupnie, tylko u Balanites mięsiste pestkowce.

Systematyka

Pozycja systematyczna i podział według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzina siostrzana dla Krameriaceae w obrębie rzędu parolistowców Zygophyllales będącego kladem bazalnym różowych właściwych.

W obrębie rodziny wyróżnia się 5 grup o następujących powiązaniach filogenetycznych:

parolistowate	Morkillioideae Tribuloideae Seetzenioideae Larreoideae Zygophylloideae

• Morkillioideae Rose & J. H. Painter – 3 rodzaje z 4 gatunkami występującymi w Meksyku.
• Tribuloideae D. H. Porter – 6 rodzajów z 63 gatunkami rozpowszechnionymi na całym świecie (np. Tribulus i Kallstroemia)
• Seetzenioideae Sheahan & Chase - takson monotypowy z jednym gatunkiem Seetzenia lanata o zasięgu obejmującym Afrykę i Azję południowo-zachodnią.
• Larreoideae Sheahan & Chase – 7 rodzajów z 30 gatunkami występującymi na obu kontynentach amerykańskich,
• Zygophylloideae – 6 rodzajów ze 180 gatunkami. Przedstawiciele tej podrodziny występują głównie na suchych obszarach Afryki, Azji i południowej Europy, mniej liczni spotykani są na kontynentach amerykańskich.

Wykaz rodzajów

Augea Thunb. Balanites Delile Bulnesia Gay Fagonia L. Guaiacum L. – gwajakowiec Kallstroemia Scop. Kelleronia Schinz Larrea Cav. – uboczka Malacocarpus Fisch. & C.A.Mey. Metharme Phil. ex Engl. Miltianthus Bunge Morkillia Rose & Painter Neoluederitzia Schinz

Pintoa Gay Plectrocarpa Gillies ex Hook. & Arn. Porlieria Ruiz & Pav. Roepera A. H. L. Jussieu Sarcozygium Bunge Seetzenia R.Br. ex Decne. Sericodes Sisyndite E.Mey. ex Sond. Tetraena Maxim. Tribulopis R.Br. Tribulus L. – buzdyganek Viscainoa Greene Zygophyllum L. – parolist

Zaliczany tu jeszcze w latach 90. XX wieku rodzaj poganek Peganum i łużnik Nitraria umieszczany jest w nowszych systemach klasyfikacyjnych w rodzinie łużnikowatych Nitrariaceae stanowiącej jeden z kladów bazalnych mydleńcowców Sapindales.