Parolistowate
| ||
 Gwajakowiec lekarski | ||
| Systematyka[1] | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | rośliny | |
| Klad | rośliny naczyniowe | |
| Klad | rośliny nasienne | |
| Klasa | okrytonasienne | |
| Klad | różowe | |
| Rząd | parolistowce | |
| Rodzina | parolistowate | |
| Nazwa systematyczna | ||
| Zygophyllaceae R.Br. 1814 | ||
Parolistowate (Zygophyllaceae R.Br.) – rodzina roślin okrytonasiennych z grupy różowych. Jej przedstawiciele występują głównie na obszarach tropikalnych i subtropikalnych, często na terenach pustynnych i półpustynnych[2]. Do rodziny należą 22[1]–24[2] rodzaje z 255[2]–325 gatunkami[1]. W Polsce spotykane są w uprawie gatunki z rodzajów parolist i buzdyganek. Duże znaczenie użytkowe ma kolibło egipskie Balanites aegyptiaca i gwajakowiec lekarski Guaiacum officinale, liczne inne gatunki dostarczają drewna, używane są w medycynie lub są jadalne[2].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Do rodziny należą rośliny reprezentujące różne formy życiowe – od jednorocznych, poprzez zielne byliny, półkrzewy, po krzewy i drzewa, w tym osiągające ponad 50 m Balanites[2].
- Liście
- Naprzeciwległe, skrętoległe lub skupione w pęczkach. Blaszka jest pierzasto złożona, przy czym składać się może z ponad 10 par listków, ale też ulegać może redukcji do jednej ich pary. Listek szczytowy u niektórych przedstawicieli występuje, u innych go brak. Czasem listki ulegają redukcji, tak że pozostaje tylko listek szczytowy stwarzając pozór liścia pojedynczego. Przylistki różnie wykształcone, w tym także w postaci cierni[2].
- Kwiaty
- Wyrastają skupione w wierzchotkowatych kwiatostanach lub pojedynczo albo parami w kątach liści. Są promieniste i zwykle obupłciowe, 4- lub (częściej) 5-krotne. W rodzaju Morkillia osiągają 5 cm średnicy, poza tym jednak zwykle do ok. 1 cm. Działki kielicha wolne lub u nasady zrosłe. Płatki korony wolne, czasem zredukowane (u Seetzenia i niektórych Zygophyllum). Pręcików jest dwa razy więcej niż płatków. słupkowie jest zrosłoowockowe (synkarpiczne) i powstaje z 4–5 owocolistków. Zalążnia bywa silnie podzielona lub oskrzydlona, czasem z parą kolców na poszczególnych owocolistkach. Szyjka słupka pojedyncza lub jest ich 5 (u Seetzenia). U różnych przedstawicieli jest naga lub w różnym stopniu owłosiona[2].
- Owoce
- Torebki lub rozłupnie, tylko u Balanites mięsiste pestkowce[2].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
- Pozycja systematyczna i podział według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)
Rodzina siostrzana dla Krameriaceae w obrębie rzędu parolistowców Zygophyllales będącego kladem bazalnym różowych właściwych[1].
W obrębie rodziny wyróżnia się 5 grup o następujących powiązaniach filogenetycznych:
| parolistowate |
| ||||||||||||||||||||||||
- Morkillioideae Rose & J. H. Painter – 3 rodzaje z 4 gatunkami występującymi w Meksyku.
- Tribuloideae D. H. Porter – 6 rodzajów z 63 gatunkami rozpowszechnionymi na całym świecie (np. Tribulus i Kallstroemia)
- Seetzenioideae Sheahan & Chase - takson monotypowy z jednym gatunkiem Seetzenia lanata o zasięgu obejmującym Afrykę i Azję południowo-zachodnią.
- Larreoideae Sheahan & Chase – 7 rodzajów z 30 gatunkami występującymi na obu kontynentach amerykańskich,
- Zygophylloideae – 6 rodzajów ze 180 gatunkami. Przedstawiciele tej podrodziny występują głównie na suchych obszarach Afryki, Azji i południowej Europy, mniej liczni spotykani są na kontynentach amerykańskich.
- Balanites Delile – kolibło
- Bulnesia Gay
- Guaiacum Plum. ex L. – gwajakowiec
- Kallstroemia Scop.
- Kelleronia Schinz
- Larrea Cav. – uboczka
- Melocarpum (Engl.) Beier & Thulin
- Metharme Phil. ex Engl.
- Miltianthus Bunge
- Morkillia Rose & J.H.Painter
- Neoluederitzia Schinz
- Pintoa Gay
- Plectrocarpa Gillies ex Hook. & Arn.
- Porlieria Ruiz & Pav.
- Roepera A.Juss.
- Seetzenia R.Br.
- Sericodes A.Gray
- Sisyndite E.Mey. ex Sond.
- Tribulopis R.Br.
- Tribulus L. – buzdyganek
- Viscainoa Greene
- Zygophyllum L. – parolist
Zaliczany tu jeszcze w latach 90. XX wieku[4] rodzaj poganek Peganum i łużnik Nitraria[5] umieszczany jest w nowszych systemach klasyfikacyjnych w rodzinie łużnikowatych Nitrariaceae stanowiącej jeden z kladów bazalnych mydleńcowców Sapindales[1].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2017-08-01].
- ↑ a b c d e f g h Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 337-338. ISBN 1-55407-206-9.
- ↑ Zygophyllaceae R.Br.. W: Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2019-12-19].
- ↑ Crescent Bloom: Zygophyllaceae (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2009-12-01].
- ↑ Rośliny kwiatowe. Warszawa: Muza SA., 1998, s. 346, seria: Wielka Encyklopedia Przyrody. ISBN 83-7079-778-4.