Parolistowate

Parolistowate
	; Gwajakowiec lekarski
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	parolistowce
Rodzina	parolistowate
	Nazwa systematyczna
	Zygophyllaceae R.Br.; 1814
	Multimedia w Wikimedia Commons

Parolistowate (Zygophyllaceae R.Br.) – rodzina roślin okrytonasiennych z grupy różowych. Jej przedstawiciele występują głównie na obszarach tropikalnych i subtropikalnych, często na terenach pustynnych i półpustynnych^[3]. Do rodziny należą 22^[2]–24^[3] rodzaje z 255^[3]–325 gatunkami^[2]. W Polsce spotykane są w uprawie gatunki z rodzajów parolist i buzdyganek. Duże znaczenie użytkowe ma kolibło egipskie Balanites aegyptiaca i gwajakowiec lekarski Guaiacum officinale, liczne inne gatunki dostarczają drewna, używane są w medycynie lub są jadalne^[3].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Pokrój: Do rodziny należą rośliny reprezentujące różne formy życiowe – od jednorocznych, poprzez zielne byliny, półkrzewy, po krzewy i drzewa, w tym osiągające ponad 50 m Balanites^[3].
Liście: Naprzeciwległe, skrętoległe lub skupione w pęczkach. Blaszka jest pierzasto złożona, przy czym składać się może z ponad 10 par listków, ale też ulegać może redukcji do jednej ich pary. Listek szczytowy u niektórych przedstawicieli występuje, u innych go brak. Czasem listki ulegają redukcji, tak że pozostaje tylko listek szczytowy stwarzając pozór liścia pojedynczego. Przylistki różnie wykształcone, w tym także w postaci cierni^[3].
Kwiaty: Wyrastają skupione w wierzchotkowatych kwiatostanach lub pojedynczo albo parami w kątach liści. Są promieniste i zwykle obupłciowe, 4- lub (częściej) 5-krotne. W rodzaju Morkillia osiągają 5 cm średnicy, poza tym jednak zwykle do ok. 1 cm. Działki kielicha wolne lub u nasady zrosłe. Płatki korony wolne, czasem zredukowane (u Seetzenia i niektórych Zygophyllum). Pręcików jest dwa razy więcej niż płatków. słupkowie jest zrosłoowockowe (synkarpiczne) i powstaje z 4–5 owocolistków. Zalążnia bywa silnie podzielona lub oskrzydlona, czasem z parą kolców na poszczególnych owocolistkach. Szyjka słupka pojedyncza lub jest ich 5 (u Seetzenia). U różnych przedstawicieli jest naga lub w różnym stopniu owłosiona^[3].
Owoce: Torebki lub rozłupnie, tylko u Balanites mięsiste pestkowce^[3].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Pozycja systematyczna i podział według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzina siostrzana dla Krameriaceae w obrębie rzędu parolistowców Zygophyllales będącego kladem bazalnym różowych właściwych^[2].

W obrębie rodziny wyróżnia się 5 grup o następujących powiązaniach filogenetycznych:

parolistowate

	Morkillioideae

	Tribuloideae

Seetzenioideae

	Larreoideae

	Zygophylloideae

Morkillioideae Rose & J. H. Painter – 3 rodzaje z 4 gatunkami występującymi w Meksyku.
Tribuloideae D. H. Porter – 6 rodzajów z 63 gatunkami rozpowszechnionymi na całym świecie (np. Tribulus i Kallstroemia)
Seetzenioideae Sheahan & Chase - takson monotypowy z jednym gatunkiem Seetzenia lanata o zasięgu obejmującym Afrykę i Azję południowo-zachodnią.
Larreoideae Sheahan & Chase – 7 rodzajów z 30 gatunkami występującymi na obu kontynentach amerykańskich,
Zygophylloideae – 6 rodzajów ze 180 gatunkami. Przedstawiciele tej podrodziny występują głównie na suchych obszarach Afryki, Azji i południowej Europy, mniej liczni spotykani są na kontynentach amerykańskich.

Wykaz rodzajów^[4]

Balanites Delile – kolibło
Bulnesia Gay
Guaiacum Plum. ex L. – gwajakowiec
Kallstroemia Scop.
Kelleronia Schinz
Larrea Cav. – uboczka
Melocarpum (Engl.) Beier & Thulin
Metharme Phil. ex Engl.
Miltianthus Bunge
Morkillia Rose & J.H.Painter
Neoluederitzia Schinz
Pintoa Gay
Plectrocarpa Gillies ex Hook. & Arn.
Porlieria Ruiz & Pav.
Roepera A.Juss.
Seetzenia R.Br.
Sericodes A.Gray
Sisyndite E.Mey. ex Sond.
Tribulopis R.Br.
Tribulus L. – buzdyganek
Viscainoa Greene
Zygophyllum L. – parolist

Zaliczany tu jeszcze w latach 90. XX wieku^[5] rodzaj poganek Peganum i łużnik Nitraria^[6] umieszczany jest w nowszych systemach klasyfikacyjnych w rodzinie łużnikowatych Nitrariaceae stanowiącej jeden z kladów bazalnych mydleńcowców Sapindales^[2].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-08-01] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 337-338. ISBN 1-55407-206-9.
↑ Zygophyllaceae R.Br.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2019-12-19].
↑ Crescent Bloom: Zygophyllaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-12-01]. (ang.).
↑ Rośliny kwiatowe. Warszawa: Muza SA., 1998, s. 346, seria: Wielka Encyklopedia Przyrody. ISBN 83-7079-778-4.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-08-01] (ang.).

[heywood-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 337-338. ISBN 1-55407-206-9.

[pow-4] Zygophyllaceae R.Br.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2019-12-19].

[rev-5] Crescent Bloom: Zygophyllaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-12-01]. (ang.).

[6] Rośliny kwiatowe. Warszawa: Muza SA., 1998, s. 346, seria: Wielka Encyklopedia Przyrody. ISBN 83-7079-778-4.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]