Pavol Jozef Šafárik

Pavol Jozef Šafárik
Data i miejsce urodzenia	13 maja 1795 ; Kobeliarovo
Data i miejsce śmierci	26 czerwca 1861 ; Praga
Zawód, zajęcie	poeta, historyk, etnograf, slawista
	Multimedia w Wikimedia Commons

Pavol Jozef Šafárik (Safáry, Schaffáry, Schafary, Saf(f)arik, Šafarík, Szafarzik; cz. Pavel Josef Šafařík; niem. Paul Joseph Schaffarik; łac. Paulus Josephus Schaffarik; węg. Pál József Saf(f)arik; pol. Paweł Józef Szafarzyk; ur. 13 maja^[a] 1795 w Kobeliarovie, zm. 26 czerwca 1861 w Pradze) – słowacki poeta, historyk, etnograf, slawista i profesor uniwersytecki^[1].

Życiorys

Šafárik urodził się w Kobeliarovie we wschodniej Słowacji w rodzinie protestanckiego duchownego. Jego ojciec, Pavel (1761–1831), który tuż przed narodzeniem Pavla Jozefa został predykatorem (mówcą kościelnym) w Kobeliarovie, miał już z małżonką Kataríną (zmarłą w 1812 r.), którą poślubił w 1782 r., trójkę dzieci: Jána (lat 12), Márię (lat 10) i Samuela (lat 7).

Niewiele wiadomo o dalszych przodkach Šafárika, najprawdopodobniej rodzina wywodziła się od któregoś z emigrantów czeskich, należących do Braci czeskich, zmuszonych do opuszczenia Czech po klęsce na Białej Górze i rozproszenia się po różnych krajach (głównie w Polsce). Na Węgrzech uchodźcy ci po 1647 r. połączyli się z kalwinistami, zachowując jednak łączność z tradycjami husyckimi.

Duże zasługi dla późniejszej twórczości Šafárika położył jego ojciec, który licząc, iż syn pójdzie w jego ślady, już w wieku dziecięcym zaczął uczyć go oprócz pisania i czytania, również języka łacińskiego. W 1805 r. dziesięcioletni Šafárik został oddany do gimnazjum w Rożniawie, gdzie przykładając się do nauki opanował też język węgierski i niemiecki. W 1808 r. uzyskał od rektora gimnazjum świadectwo upoważniające do kontynuacji nauki z pominięciem jednego roku na wyższym poziomie gimnazjalnym w Dobszynie, dzięki czemu ukończył je już w 1810 r. Następnie piętnastoletni Šafárik kontynuował naukę w liceum protestanckim w Kieżmarku (gdzie wcześniej uczęszczał jego ojciec), którego profil pedagogiczno-religijny ukierunkowywał do dalszych studiów filozoficznych i teologicznych (najczęściej w Niemczech). Przez cztery lata nauki w kieżmarskim liceum Šafárik z doskonałym rezultatem ukończył kursy filozofii, prawa i polityki, teologii, uzupełnione studium greki i hebrajskiego (w 1813 r. Šafárik nawet został administracyjnie wyznaczony nauczycielem języka hebrajskiego). W okresie studiów w Kieżmarku (około 16 roku życia) w Šafáriku obudziła się świadomość przynależności słowiańskiej (na co wpływ miał m.in. nacisk madziaryzacyjny). Wobec słabego jeszcze poczucia samoświadomości i odrębności narodowej Słowaków wiązało się to wówczas ze wzrostem poczucia łączności z językiem i kulturą czeską.

Twórczość

Swoje dzieła pisał przeważnie po niemiecku i po czesku. Najbardziej znane Słowiańskie starożytności (Slovanské starožitnosti), po pokonaniu trudności związanych ze znalezieniem wydawcy, ukazały się w postaci sześciu zeszytów od czerwca 1836 r. do września 1837 r. Dzieło to składające się ostatecznie z dwóch tomów (VIII + 1006 stron) było pierwszym w piśmiennictwie narodów słowiańskich tak obszernym i wszechstronnym, a jednocześnie pisanym w pełnej zgodności z ówczesną metodologią naukową i choć z wyraźną tendencją „prosłowiańską”, to jednak w duchu obiektywizmu, ukazaniem dziejów Słowiańszczyzny od czasów najdawniejszych, z szerokim uwzględnieniem jej otoczenia.

Ta fundamentalna praca w latach 1842–1844 została przetłumaczona przez Hieronima Bońkowskiego na język polski i wydana w Poznaniu przez Walentego Stefańskiego. Z niej pełnymi garściami (mimo wytknięcia wielu nieścisłości) czerpał Gerard Labuda i już w 1949 r. postulował wznowienie. O niej też w 1998 r. pisał Aleksander Gieysztor, iż zawiera sumę dotychczasowej wiedzy na temat najstarszych dziejów Słowian. Aż 159 lat czekała na wydanie II^[2], nakładem PTPN, a w zasadzie reprint z korektą i posłowiami Tadeusza Lewaszkiewicza i Jerzego Strzelczyka.

Uwagi

↑ Jerzy Strzelczyk podaje datę urodzenia 13 kwietnia 1795. Prawdopodobnie to pomyłka spowodowana pułapką językową: czeski „květen” to polski „maj” i słowacki „máj”, czyli piąty miesiąc w roku.

Przypisy

↑ Jacek Baluch, Piotr Gierowski: Czesko-polski słownik terminów literackich. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2016, s. 449. ISBN 978-83-233-4066-9.
↑ Paweł Józef Szafarzyk, Słowiańskie starożytności, Poznań 2003, posłowiami opatrzyli Tadeusz Lewaszkiewicz i Jerzy Strzelczyk, w księgozbiorze Biblioteki Narodowej

Bibliografia

Jerzy Strzelczyk, Paweł Józef Szafarzyk (1795-1861) - człowiek i dzieło [w:] Paweł Józef Szafarzyk, Słowiańskie starożytności, Poznań 2003, s. 777-796.
P.J. Szafarzyk, Słowiański narodpis. Przełożył z czeskiego Piotr Dahlmann (1843), Armoryka, Sandomierz 2014.

Linki zewnętrzne

Bibliografia uczonego (w języku czeskim). dejiny.nln.cz. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-04-09)].
Słowiańskie starożytności, t. 1

[1] Jerzy Strzelczyk podaje datę urodzenia 13 kwietnia 1795. Prawdopodobnie to pomyłka spowodowana pułapką językową: czeski „květen” to polski „maj” i słowacki „máj”, czyli piąty miesiąc w roku.

[Kraków-2] Jacek Baluch, Piotr Gierowski: Czesko-polski słownik terminów literackich. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2016, s. 449. ISBN 978-83-233-4066-9.

[3] Paweł Józef Szafarzyk, Słowiańskie starożytności, Poznań 2003, posłowiami opatrzyli Tadeusz Lewaszkiewicz i Jerzy Strzelczyk, w księgozbiorze Biblioteki Narodowej

[a]

[1]

[2]