Pałac Tyszkiewiczów w Warszawie

Pałac Tyszkiewiczów
	nr rej. 245 z 1 lipca 1965
	; Pałac Tyszkiewiczów, fasada frontowa
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Miejscowość	Warszawa
Adres	ul. Krakowskie Przedmieście 32
Styl architektoniczny	klasycyzm
Architekt	Stanisław Zawadzki
Inwestor	Ludwik Tyszkiewicz
Rozpoczęcie budowy	1785
Ukończenie budowy	1786
Ważniejsze przebudowy	1949–1956
Zniszczono	1944
Pierwszy właściciel	Ludwik Tyszkiewicz
Kolejni właściciele	1840–1923 Rodzina Potockich; 1933–1945 Polska Akademia Literatury; Centrum Języka i Kultury Polskiej dla Cudzoziemców przy Uniwersytecie Warszawskim
	Położenie na mapie Polski Pałac Tyszkiewiczów
	Położenie na mapie województwa mazowieckiego Pałac Tyszkiewiczów
	Położenie na mapie Warszawy Pałac Tyszkiewiczów
	52°14′25,97″N 21°01′00,41″E/52,240547 21,016781
	Multimedia w Wikimedia Commons

Pałac Tyszkiewiczów (nazywany także pałacem Tyszkiewiczów-Potockich) – pałac znajdujący się przy ul. Krakowskie Przedmieście 32 w Warszawie.

Historia

Pałac zaczęto budować w 1785 roku dla Ludwika Tyszkiewicza, hetmana polnego litewskiego i jego żony Konstancji Poniatowskiej, bratanicy króla Stanisława Augusta. Budynek w XVIII wieku należał do najpiękniejszych klasycystycznych pałaców Warszawy. Gmach zaprojektował i rozpoczął budować w 1785 roku polski architekt Stanisław Zawadzki^[1]. Po wybudowaniu pierwszego piętra Zawadzki otrzymał ważne zlecenia państwowe, w związku z tym już rok po rozpoczęciu budowy, hetman podpisał umowę na ukończenie budowy pałacu z Janem Chrystianem Kamsetzerem^[1]. Budowę ukończono wg projektu Zawadzkiego, a Kamsetzer zaprojektował wnętrza, sztukaterie i wyposażenie oraz nadzorował wykończenie całości do 1792 roku^[1]. Atlanty wspierające balkon od strony Krakowskiego Przedmieścia wykonał rzeźbiarz królewski André Le Brun^[1]. Przy dekoracji wnętrz Kamsetzer zatrudnił Paola Casasoprę, Giuseppe Amadia i Jana Michała Graffa. Do ozdoby pałacu przyczynili się również sztukatorzy Józef Probst i Giuseppe Borghi, rzeźbiarz Johann Duldt i malarz Wawrzyniec Jasiński^[1].

Na przełomie XVIII i XIX w. pałac był w zarządzaniu Tyszkiewiczów, którzy przebywając poza granicami wynajmowali go dygnitarzom i wojskowym. W 1820 pałac stał się siedzibą i wyłączną własnością Anny z Tyszkiewiczów po jej rozwodzie z Aleksandrem Potockim. W 1840 pałac zakupił od matki syn z pierwszego małżeństwa, August Potocki, i odtąd w ręku Potockich pozostawał on do 1923. W 1923 pałac zakupił Bank Gospodarstwa Krajowego, a ulokowano tu Polską Akademię Literatury oraz zbiory starodruków Biblioteki Narodowej. W 1939 roku pałac przetrwał okres oblężenia Warszawy z powyrywanymi oknami.

W czasie powstania warszawskiego pałac został celowo zbombardowany przez wojska niemieckie pociskami zapalającymi. Zniszczeniu uległy cała stolarka z XVIII i XIX wieku (drzwi, mozaiki podłogowe, stropy, panele ścienne, schody), a także bezcenne XVIII-wieczne stiuki w stylu pompejańskim, będące jednymi z najcenniejszych zabytków warszawskiego klasycyzmu pałacowego. Po zniszczeniach wojennych pałac włączono do głównego kampusu Uniwersytetu Warszawskiego i odbudowano w latach 1949–1956 według projektu Jana Dąbrowskiego, jedynie częściowo przywracając wnętrzom ich dawny wygląd. Jednym z najlepiej zachowanych pomieszczeń jest dawna łazienka, znajdująca się na I piętrze w północnym skrzydle pałacu. Podczas odbudowy po II wojnie światowej została ona przebudowana na korytarz wiodący od rozbudowanej klatki schodowej do sal korpusu głównego pałacu. Na jej ścianach i sklepieniu wciąż podziwiać można różowe stiuki i resztki malowideł rodzajowych w stylu rzymskim.

Wygląd

Pałac jest klasycystyczną budowlą z dwiema elewacjami od strony Krakowskiego Przedmieścia i placyku przy kościele Wizytek. Pałac należy do typu przyulicznego, co stanowi rozwiązanie unikatowe dla XVIII-wiecznej Warszawy, w której dominował typ pałacu dziedzińcowego. Skrzydła pałacu okalają dziedziniec wewnętrzny, mający charakter małego ogrodu. Jaroszewski tak opisuje wygląd Pałacu: „Architekt opracował starannie tylko elewacje od strony Krakowskiego Przedmieścia i od placu przed kościołem Wizytek, natomiast elewacjami od strony podwórza nie interesował się wcale”. Kamienny balkon od strony ulicy podtrzymywany jest przez cztery figury Atlasów wykutych w 1787 przez Andrzeja Le Bruna. W czasie budowy wzniesiono również oficynę równoległą do korpusu głównego pałacu, mieszczącą stajnie i wozownie oraz oranżerię (spalone w czasie powstania warszawskiego, rozebrane po II wojnie światowej). Do dziś zachowała się oryginalna fasada ozdobiona piaskowcowym kartuszem herbowym Potockich z figurami atlantów. Projekt pałacu nie przewidywał budowy sali balowej, co związane było z osobą fundatora, Ludwika Tyszkiewicza, który nie przepadał za hucznymi i głośnymi rozrywkami. W miejscu sali balowej zaprojektowana została obszerna bawialnia (dziś błędnie nazywana „salą balową”), nieposiadająca typowej dla sal balowych niszy, lub balkonu dla orkiestry.

Wnętrze

Wnętrza pałacu otrzymały bogatą dekorację w modnym w II połowie XVIII wieku stylu pompejańskim, zaprojektowaną również przez Kamsetzera, a wykonaną przez włoskich sztukatorów: Giuseppe Amadio i Paolo Casasopra. Dziś oglądać można odtworzone i częściowo zachowane wnętrza na I piętrze: Salę Bilardową, Łazienkę pompejańską (przebudowaną po II wojnie na korytarz I piętra w skrzydle północnym), Salę Stołową i Salę Gościnną.

Na uwagę zasługuje zachowany częściowo w stanie oryginalnym, klasycystyczny hol wejściowy ozdobiony piaskowcem. Na parterze skrzydła północnego zachowały się XVIII i XIX-wieczne dekoracje sztukatorskie. Narożniki w znajdującej się tam sali owalnej (de facto ośmiokątnej, zwanej też „kolumnową”, obecnie sekretariat Instytutu Muzykologii) ozdobione są płaskorzeźbami przedstawiającymi polskich wieszczów narodowych (J. Słowackiego, A. Mickiewicza, J. Kochanowskiego i I. Krasickiego). W sali tej znajduje się także unikatowy marmurowy kominek z czerwonego marmuru, wykonany w stylu wczesnego warszawskiego rokoka. Pochodzi on z dawnego XVIII-wiecznego pałacu kasztelana krakowskiego Stanisława Poniatowskiego, dziadka Konstancji Poniatowskiej, ojca króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Pałac ów znajdował się niegdyś na posesji sąsiadującej z pałacem Tyszkiewiczów-Potockich od strony południowej, gdzie dziś stoi Pałac Uruskich (Krakowskie Przedmieście 30). Kominek został przeniesiony najprawdopodobniej w 1843, w momencie rozbiórki starego pałacu Poniatowskich.

W 1923 w pałacu znajdowała się ambasada Włoch^[2].

W budynku znajdują się m.in. jednostki Wydziału Polonistyki (Instytut Kultury i Języka Polskiego dla Cudzoziemców „Polonicum”), Wydziału Nauk o Kulturze i Sztuce (Instytut Muzykologii), Ośrodek Badań nad Antykiem Europy Południowo-Wschodniej, Studium Europy Wschodniej, Wydział Neofilologii, a także Muzeum Uniwersytetu Warszawskiego.