Pełnokrężnik
 Holodiscus argenteus | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
pełnokrężnik | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Holodiscus (C. Koch) Maximowicz Trudy Imp. S.-Peterburgsk. Bot. Sada 6: 253. 1879[3] | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
H. discolor (Pursh) Maximowicz[3] | |||
| Synonimy | |||
| |||
Pełnokrężnik[5], pustokrężnik, holodyskus[6] (Holodiscus (K.Koch) Maxim.) – rodzaj roślin należący do rodziny różowatych. W zależności od ujęcia wyróżnia się tu jeden zmienny gatunek – pełnokrężnik różnobarwny H. discolor[7][8], ewentualnie dwie grupy z 5 gatunkami[4], 9[9] lub nawet 12–14[5]. Rośliny te występują w Ameryce Północnej oraz w północnej części Ameryki Południowej[4]; na obszarze Kanady rosną w Kolumbii Brytyjskiej, w Stanach Zjednoczonych na zachód od stanów: Montana, Wyoming, Kolorado i Teksas[9], dalej w Ameryce Środkowej w Meksyku, Gwatemali, Hondurasie i Kostaryce oraz w Kolumbii i Wenezueli[4]. Rosną na obszarach górskich, jako podszyt w różnych zbiorowiskach leśnych oraz poza nimi na terenach skalistych[8].
Drewno pełnokrężników jest bardzo twarde i wykorzystywane do wykonywania uchwytów[8], drutów do robótek, sztućców do grilla[7]. Lokalnie wykorzystywane są jako rośliny lecznicze[7]. Przede wszystkim jednak sadzone są jako rośliny ozdobne. Jego walorem dekoracyjnym jest obfite kwitnienie i okazałe kwiatostany, do walorów należy także odporność na susze i zanieczyszczenia powietrza oraz łatwość rozmnażania za pomocą sadzonek zielnych[10]. Ścięte kwiatostany mogą być wykorzystane do tworzenia kompozycji kwiatowych w wazonach[10]. Krzew był popularny w ogrodnictwie w XIX wieku[4]. W Polsce jest rzadki w uprawie[5], choć opisywany jako zasługujący na szerokie rozpowszechnienie w parkach, na osiedlowych terenach zieleni i w ogrodach[10].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Krzewy osiągające zwykle do 3 m wysokości, rzadko do 6 m, z pędami zróżnicowanymi na długopędy, krótkopędy i pędy odroślowe, które mogą być nagie do gęsto owłosionych. Pędy mogą być wyprostowane i przewisające. Pokrój krzewów jest zmienny od gęstego i zwartego do bardzo rozłożystego[4]. Cierni brak[8].
- Liście
- Sezonowe i skrętoległe[5][4]. Liście pojedyncze, płycej lub głębiej wcinane oraz piłkowane na brzegu, o żyłkowaniu pierzastym[8]. Blaszka jajowata lub romboidalna, o długości od 1 do 10 cm. Naga lub przynajmniej od spodu owłosiona w różnym stopniu, w tym gęstym szarym kutnerem[4].
- Kwiaty
- Obupłciowe i 5-krotne, zebrane w szczytowe grona tworzące wiechowaty kwiatostan złożony[8][4]. Osie kwiatostanów mogą być nagie do owłosionych lub ogruczolonych w różnym stopniu, przy rozgałęzieniach kwiatostanu występują podsadki, ale przysadek brak, podobnie jak i kieliszka. Kwiaty osiągają średnicę do 6 mm[4]. Hypancjum ma kształt spodka[8][4]. Działki kielicha w liczbie 5, wyprostowane lub odgięte, trójkątne do jajowatych[4]. Płatki korony eliptyczne do jajowatych, zwykle białe, czasem kremowe[4]. Pręcików jest od 15 do 20 i mają długość podobną do płatków lub są od nich dłuższe[4]. Osadzone są na pierścieniowatym dysku[8]. Zalążnia tworzona jest przez pięć wolnych owocolistków, zawierających po dwa zalążki, zwieńczonych owłosionymi szyjkami[4][8].
- Owoce
- Mieszkopodobne niełupki o długości 1,5 mm, rozwijające się w liczbie 5, bocznie ścieśnione i w różnym stopniu owłosione, osadzone w trwałym hypancjum[4]. Zawierają zwykle pojedyncze nasiona[8].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Rodzaj klasyfikowany jest w obrębie rodziny różowatych Rosaceae do podrodziny Amygdaloideae Arnott i plemienia Spiraeeae Candolle[2][4]. Ze względu na wykształcanie jednonasiennych owoców zamkniętych (niełupek – nietypowych dla podrodziny) rodzaj ten wyodrębniano w osobne, monotypowe plemię Holodisceae Focke. Badania molekularne nad filogenezą potwierdziły jednak przynależność tego rodzaju do plemienia Spiraeeae[4].
Przy stosunkowo podobnej budowie organów generatywnych za znaczące cechy diagnostyczne w obrębie rodzaju uznaje się pędy i liście, które z kolei jednak cechują się dużą plastycznością fenotypową[4]. W efekcie opisywano w obrębie tego rodzaju w różnych ujęciach bardzo różną liczbę gatunków i taksonów wewnątrzgatunkowych (zwłaszcza w XIX wieku)[4], przy liczbie gatunków wynoszącej od 1 do 14[5]. Autorzy opracowania rodzaju we Flora of North America wyróżniają dwa kompleksy gatunków określane jako discolor (gatunki rosnące na północ od środkowego Meksyku) i argenteus (od południowego Meksyku na południe) obejmujące w sumie 5 gatunków[4]. W ujęciu The Plants of the World część podgatunków z poprzedniego ujęcia podnoszonych jest do rangi gatunków i tych w sumie uznanych za zweryfikowane jest 9[9].
- Wykaz gatunków[9]
- Holodiscus argenteus (L.f.) Maxim.
- Holodiscus australis A.Heller
- Holodiscus discolor (Pursh) Maxim. – pełnokrężnik różnobarwny
- Holodiscus dumosus A.Heller – pełnokrężnik zaroślowy
- Holodiscus fissus (Lindl.) C.K.Schneid.
- Holodiscus microphyllus Rydb. – pełnokrężnik drobnolistny
- Holodiscus orizabae Ley
- Holodiscus pachydiscus (Rydb.) Standl.
- Holodiscus velutinus (Rydb.) Standl.
Nazewnictwo[edytuj | edytuj kod]
Nazwa naukowa rodzaju utworzona została z greckich słów holos, znaczącego „pełny” i diskos, znaczącego „dysk, krążek” w nawiązaniu do pełnego (całobrzegiego) dysku kwiatowego[4]. W Polsce długi czas przyjęta była nazwa rodzajowa „pustokrężnik” powstała w wyniku najwyraźniej błędnego przetłumaczenia słów greckich[5]. Nazwa ta jako błędna zmieniona została na „pełnokrężnik”[5][10]. Stosowana bywa też spolszczona nazwa naukowa – „holodyskus”[6].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2019-12-21] (ang.).
- ↑ a b Holodiscus. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2019-12-21].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v Richard Lis: Holodiscus (K. Koch) Maximowicz. [w:] Flora of North America [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2019-12-21].
- ↑ a b c d e f g Włodzimierz Seneta: Drzewa i krzewy liściaste. Tom III. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996, s. 305-307. ISBN 83-01-12029-0.
- ↑ a b Jerzy Hrynkiewicz-Sudnik, Bolesław Sękowski, Mieczysław Wilczkiewicz: Rozmnażanie drzew i krzewów liściastych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, s. 289. ISBN 83-01-13434-8.
- ↑ a b c David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 443, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ a b c d e f g h i j K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. VI. Flowering Plants. Dicotyledons. Celestrales, Oxalidales, Rosales, Cornales, Ericales. Berlin, Heidelberg: Springer, 2004, s. 356. ISBN 978-3-642-05714-4.
- ↑ a b c d Holodiscus (K.Koch) Maxim.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2019-12-21].
- ↑ a b c d Mieczysław Czekalski: Liściaste krzewy ozdobne o wszechstronnym zastosowaniu. 1. Poznań: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2005, s. 102-103. ISBN 83-09-01789-8.