Polskie encyklopedie szkolne

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Encyklopedya Wiadomości Elementarnych, Michał Sołtyk 1798.
Encyklopedya doręczna, Klementyna Tańska-Hoffmanowa, 1851.

Polskie encyklopedie szkolne – polskie encyklopedie przeznaczone dla dzieci i młodzieży wydawane w kraju i za granicą od XVIII do XXI wieku[1].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Pierwsze encyklopedie adresowane do dzieci oraz młodzieży szkolnej zaczęły się pojawiać w języku polskim już w XVIII wieku. Wydawnictwa tego typu Krótkie zebranie zarzutów ciekawych o rzeczach tego świata (...) (1777) oraz polsko-francuskie Krótkie zebranie wszystkich nauk ku pożytkowi młodzi obojej płci (...) (1787) miały charakter pozbawionych ilustracji słowników encyklopedycznych. Jedną z pierwszych takich książek jest także Encyklopedya Wiadomości Elementarnych Czyli Pierwsze Rysy I Wyobrażenia Nauk I Kunsztów: Dla Użytku Młodzieży wydana w 1798 roku w Krakowie przez Michała Sołtyka, dziekana katedry krakowskiej. Było to dwutomowe wydawnictwo zawierające podstawowe wiadomości oraz definicje z różnych dziedzin wiedzy takich jak gramatyka, fizyka, anatomia; rzemiosł jak rolnictwo i mechanika, a także sztuk jak muzyka oraz taniec. Nie miało ono układu alfabetycznego, ale układ rzeczowy, a odnajdywanie haseł ułatwiać miał zamieszczony w dziele spis treści[1].

W drugiej połowie XVIII wieku Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych działające z ramienia Komisji Edukacji Narodowej również opracowało w języku polskim dwa historyczne słowniki encyklopedyczne przeznaczone dla uczniów szkół narodowych: Dykcjonarz starożytności dla szkół narodowych M. Furgaulta z 1779 oraz Dykcjonarz historyczny i geograficzny dla rozumienia autorów tak łacińskich, jako też z łacińskiego na polski tłomaczonych, osobliwie zaś klasycznych i sławnych naszego wieku poetów służący, na język polski przełożony z 1784[2].

W pierwszej połowie XIX wieku nastąpił duży wzrost publikacji encyklopedycznych dla dzieci związanych z rozwojem szkolnictwa oraz unowocześnieniem metod edukacyjnych. Książki tego rodzaju stały się modne ale nie miały zasięgu masowego. Ze względu na ilustracje były zbyt kosztowne i trafiały raczej do dzieci oraz młodzieży posiadających zamożnych rodziców[1]. Jedną z pierwszych publikacji tego typu była Księga elementarna dla oświecenia dzieci [...] wydana w 1817 roku we Wrocławiu w języku polskim w oficynie drukarskiej Korna[1]. W tym okresie opublikowano także szereg innych publikacji tego rodzaju: Małe muzeum dla pilnych dzieci (1830), Encyklopedię dla małych dzieci w przekładzie Jana Juliana Szczepańskiego (1842), Zbiór wszystkich umiejętności dla młodocianego wieku niezbędnych J.M. Elkany (opracowanie dwujęzyczne polsko-francuskie, 1845–1856), Encyklopedię doręczną, czyli Zbiór ciekawych wiadomości dla panien Klementyny Hoffmanowej z 1851, Nową encyklopedię dla dzieci (1857) itp. Część z nich ze względu na koszty nie posiadała ilustracji[1].

W dwudziestoleciu międzywojennym nie ukazało się wiele publikacji tego typu, które byłyby przeznaczone wyłącznie dla dzieci. Mimo wielu encyklopedii jakie wydano w tym okresie przez wydawnictwa takie jak Trzaska, Evert i Michalski czy wydawnictwo Michała Arcta większość encyklopedii było przeznaczone dla dorosłych lub miało charakter ogólny[1]. W latach 1933-1939 polskie wydawnictwo szkolne i naukowe Książnica-Atlas wydało we Lwowie ilustrowaną, pięciotomową encyklopedię przeznaczoną dla młodzieży szkolnej pt. Świat i życie. Zarys encyklopedyczny współczesnej wiedzy i kultury pod redakcją Zygmunta Łempickiego oraz Anny Chorowiczowej[3].

Również w okresie PRL sytuacja nie była lepsza. W latach 1945–1989 ze względu na zły stan ówczesnej poligrafii oraz liczne kryzysy w bloku komunistycznym wydawnictwa encyklopedii dla dzieci i młodzieży były nieliczne. Wydano wówczas książki: Polska, moja ojczyzna. Encyklopedia dla dzieci (1976) oraz O książce. Mała encyklopedia dla nastolatków (1987). Były one bogato ilustrowane, zawierały kolorowe ilustracje i w realiach prlowskich stały na wyższym poziomie edytorskim niż inne wydawnictwa popularne[1].

Po roku 1990 uznawanym za datę graniczną komunizmu w Polsce nastąpił duży wzrost wydawnictw encyklopedycznych przeznaczonych dla dzieci i młodzieży. Według danych zebranych przez Agnieszkę Wandel w katalogu Biblioteki Narodowej oraz wybranych bibliotek publicznych, wydawnictw i księgarń w latach 1990–2015 w Polsce wydawano ok. 19 encyklopedii szkolnych rocznie co dawało w tym okresie sumę niemal 500 różnych wydawnictw tego typu[1].

Lista encyklopedii dla dzieci i młodzieży[edytuj | edytuj kod]

Okres I RP[edytuj | edytuj kod]

  • Krótkie zebranie zarzutów ciekawych o rzeczach tego świata pod, zmysły nam podpadających i je zadziwiających ku pożytkowi młodzi zwięzłemi odpowiedziami ułatwione - rozdz. o świecie, jego właściwościach fizycznych, geograficznych, atmosferycznych, o wodzie itp., Józef Iwanicki, Berdyczów (1777)[4][5],
  • Dykcjonarz starożytności dla szkół narodowych M. Furgault, Warszawa, Drukarnia Michała Grölla 1779[2],
  • Dykcjonarz historyczny i geograficzny dla rozumienia autorów tak łacińskich, jako też z łacińskiego na polski tłomaczonych, osobliwie zaś klasycznych i sławnych naszego wieku poetów służący, na język polski przełożony, Warszawa, 1784[2],
  • Abrégé de toutes les sciences à l'usage des enfans de deux sexes; pour servir de suite au livre des enfans. Krótkie zebranie wszystkich nauk ku pożytkowi młodzi obojej płci albo część druga książki dla dzieci, encyklopedia dla młodzieży, Jean Henri Samuel Formey, Warszawa (1787)[5],
  • Encyklopedya Wiadomości Elementarnych Czyli Pierwsze Rysy I Wyobrażenia Nauk I Kunsztów : Dla Użytku Młodzieży / Przez X. Michała Sołtyka, 2 tomy, Część I: O religji, językach, literach, druku, wymowie, rymotwórstwie, metafizyce, żeglarstwie, o monetach, mitologji itp. - Część II: o kunsztach: o rolnictwie, budownictwie, sztychu, snycerstwie, odlewaniu posągów, muzyce, tańcu, red. Michał Sołtyk, Jan Kanty Potulicki, Drukarnia Szkoły Głównej Koronnej, Kraków 1798,

Okres zaborów Polski[edytuj | edytuj kod]

  • Księga elementarna dla oświecenia dzieci [...], wyd. przez W. B. Korna, ilustracje Godfryd Chodowiecki, Wrocław (1817)[1],
  • Małe muzeum dla pilnych dzieci, T. 1–2. Warszawa: A. Brzezina, (1830)[1],
  • Encyklopedia dla małych dzieci w przekładzie Jana Juliana Szczepańskiego (1842)[1],
  • Encyklopedya doręczna; czyli, Zbiór ciekawych wiadomości dla panien, 2 tomy, t. I (167 s.), t. II (170 s.), Klementyna Tańska-Hoffmanowa, Berlin-Lipsk 1849-1851, wyd. 2, S. Orgelbrand, Warszawa, 1851,
  • Zbiór wszystkich umiejętności dla młodocianego wieku niezbędnych, Michalina J. Elkana (opracowanie dwujęzyczne polsko-francuskie, 1845–1856)[1],
  • Nowa encyklopedia dla dzieci, T.1-3, 952 strony, 40 tablic z rycinami, anonim P.D., (1857)[1],
  • Ilustrowany abecadlnik historyczny dla dzieci polskich, Teofil Nowosielski, Warszawa nakładem A. Nowoleckiego, (1862)[1],
  • Encyklopedya dla dzieci, t. I (346 s.), z 151 rysunkami, ułożyli Feliks Bogacki i Stanisław Krzemiński, Warszawa, nakł. Prawdy, druk. K. Kowalewskiego, 1891-1892[6],
  • Księga ilustrowana wiadomości pożytecznych, 1 tom, ok. 1000 s., Warszawa, (1899)[1],

Okres II RP[edytuj | edytuj kod]

Okres PRL[edytuj | edytuj kod]

Okres III RP[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Wandel 2017 ↓.
  2. ↑ a b c Karbowiak 1893 ↓.
  3. ↑ a b Łempicki 1933 ↓.
  4. ↑ Iwanicki 1777 ↓.
  5. ↑ a b Iwanowska 1990 ↓.
  6. ↑ Karol Estreicher 1906 ↓.
  7. ↑ Encyklopedia dla dzieci „Polska – moja Ojczyzna”, Wiedza Powszechna, Warszawa (1. wyd. 1976, kolejne 1978 i 1979)
  8. ↑ Praca zbiorowa 1987 ↓.
  9. ↑ Praca zbiorowa 1988 ↓.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Polskie_encyklopedie_szkolne&oldid=72919957”