Portret Madame X

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Artykuł ten został zgłoszony do umieszczenia na stronie głównej w rubryce „Czy wiesz”.
Pomóż nam go sprawdzić.
Portret Madame X
Ilustracja
Autor John Singer Sargent
Rok wykonania 1883–1884
Technika wykonania Olej na płótnie
Rozmiar 234,95 × 109,86 cm
Muzeum Metropolitan Museum of Art
Miejscowość Nowy Jork
Multimedia w Wikimedia Commons
Zdjęcie przedstawia obraz wystawiony w Salonie Paryskim w 1884 roku, zanim Sargent przemalował śmiałe, opadające ramiączko sukni

Portret Madame X lub Portret Madame *** – obraz olejny namalowany przez amerykańskiego malarza Johna Singera Sargenta. Przedstawia Virginie Amélie Avegno Gautreau, amerykańską emigrantkę, mieszkającą we Francji. Obraz nie powstał na zamówienie, ale z inicjatywy malarza, który liczył na zainteresowanie portretem znanej wśród paryskiego towarzystwa modelki. Został wystawiony na Salonie Paryskim w 1884 roku, lecz wywołał znamienny dla kariery Sargenta skandal. Z tego względu i na życzenie samego malarza tożsamość modelki została przemilczana w tytule obrazu, który Sargent sprzedał Metropolitan Museum of Art w 1916 roku[1].

Okoliczności powstania[edytuj | edytuj kod]

Przedstawiona na obrazie młoda kobieta, Virginie Amélie Avegno Gautreau (1859–1915), była Amerykanką pochodzącą z Luizjany. W wieku 4 lat razem z matką wyemigrowała do Francji, a mając 19 lat poślubiła francuskiego bankiera Pierre’a Gautreau[2]. Była znana w paryskich wyższych sferach ze swojej urody i rzekomej niewierności. Niekonwencjonalne piękno uczyniło z niej obiekt fascynacji artystów; m.in. amerykańskiego malarza Edwarda Simmonsa[3]. Sargent również był pod wrażeniem jej ekscentrycznej urody i przewidywał, że malując i wystawiając portret Gautreau na Salonie Paryskim zyska rozgłos oraz liczne zlecenia portretowe. Malarz skontaktował się z Gautreau poprzez swojego bliskiego przyjaciela, a jej kuzyna, Bena Castillo. W liście do niego wyraził nadzieję, że chlubiąca się własną urodą Gautreau zgodzi się pozować, chcąc aby oddano hołd jej pięknu[4]. Chociaż odmówiła wielu podobnym prośbom artystów, Gautreau przyjęła ofertę Sargenta w lutym 1883 roku[5]. Sargent był emigrantem podobnie jak Gautreau, a ich współpracę interpretowano jako motywowaną pragnieniem osiągnięcia wysokiego statusu we francuskim społeczeństwie[3].

Szkice przygotowawcze[edytuj | edytuj kod]

Sargent przystąpił do pracy wstępnej latem 1883 roku. Zgodnie z sugestią Gautreau w czerwcu udał się do jej posiadłości w Bretanii, gdzie rozpoczął serię prac przygotowawczych ołówkiem, akwarelami i farbą olejną. W wyniku tych sesji powstało około trzydzieści rysunków, przedstawiających modelkę w różnych pozach. Szkic olejny zatytułowany Madame Gautreau pijąca toast, podobnie jak ostateczne dzieło, przedstawia profil i nagie ramiona modelki na ciemnym tle, ale w bardziej nieformalny sposób, przy użyciu swobodnych pociągnięć pędzla. Sesje były zakłócane przez liczne zobowiązania towarzyskie modelki oraz opiekę nad czteroletnią córką Gautreau, jej matką i domem. Sargent skarżył się na jej brak dyscypliny w pozowaniu i przysparzające mu trudności „piękno nie do namalowania”[5]. Liczne szkice świadczą o wielkiej wadze jaką przykładał do tego dzieła, które miało być przepustką do kariery w Paryżu[6].

  • Wybrane szkice przygotowawcze

  • Studium do Madame X

  • Madame Gautreau pijąca toast

  • Profil Madame X

  • Madame Gautreau

  • Studium do Madame X

Opis obrazu[edytuj | edytuj kod]

Sargent zdecydował się na duży format, aby przyciągnąć uwagę wśród licznych dzieł prezentowanych na Salonie Paryskim. Podobnie postępował w poprzednich edycjach wystawiając wielkoformatowe Córki Edwarda Darleya Boita i El Jaleo. Ostatecznie wybrana poza była inna niż na wszystkich szkicach przygotowawczych. Gautreau stoi przodem do widza, jej głowa jest odwrócona profilem, a lewa ręką wyciągnięta z tyłu i wsparta na niskim stoliku. W efekcie malarz stworzył napięcie na szyi i ramieniu, i podkreślił elegancką sylwetkę modelki. Stół stanowiący podporę nawiązuje do postury i krągłości postaci[3][5]. Malując prawe ramiączko sukni zsuwające się z ramienia, Sargent podkreślił jej śmiały, osobisty styl[1]. Fryzura Gautreau jest wzorowana na modzie starożytnej Grecji, a wpięty we włosach diamentowy półksiężyc jest atrybutem bogini łowów Diany[7]. Gautreau używała charakterystycznego lawendowego pudru, dlatego do oddania jej nienaturalnej, bladej karnacji Sargent użył palety złożonej z ołowianej bieli, różu marzanny, cynobru, zieleni Guigneta i węgla kostnego[3][5]. Dodatkowo różem podkreślił ucho[6].

Radiografia obrazu wykazała liczne zmiany wprowadzone w trakcie procesu twórczego, zwłaszcza w pozycji twarzy i rąk. Profil twarzy został przesunięty przynajmniej osiem razy, przez co również ucho zmieniało położenie. Prawa ręka pierwotnie była oparta o biodro, a dekolt głębszy. Widoczne jest także, że ramiączko sukni było pierwotnie na ramieniu i zostało przemalowane na opuszczone, aby z powrotem wrócić na miejsce po wystawie[4]. W tym samym czasie Sargent pracował nad portretem matki swojego przyjaciela Pani Harry Vane Milbank. Istnieją podobieństwa między tym portretem a wersjami Madame X odkrytymi przez radiografie, możliwe, że posłużył malarzowi do wypróbowania pomysłów na kompozycje do portretu Gautreau[8].

W prawym dolnym rogu znajduje się podpis autora i data: John S. Sargent 1884[1].

Salon Paryski[edytuj | edytuj kod]

Po odsłonięciu portretu w Salonie Paryskim (1884) pod enigmatycznym tytułem Portrait de Mme *** widzowie byli zszokowani, a nawet zgorszeni. Jej poza została uznana za wyniosłą i seksualnie sugestywną[3], dekolt nieprzyzwoity, karnacja nienaturalna i dekadencka, właściwa rozkładającemu się ciału[9]. Krytycy zarzucali Sargentowi nieposzanowanie konwencji malarskich i kanonów sztuki[6]. Szczególną dezaprobatę wyrażano dla ozdobionego klejnotami ramiączka sukni. W oryginalnej wersji obrazu ramiączko prowokacyjnie opadało na prawe ramię modelki[3], sprawiając wrażenie, że cała suknia może się w każdej chwili zsunąć[9]. W rzeczywistości góra sukni opierała się na solidnej metalowo-fiszbinowej konstrukcji, a ramiączka pełniły jedynie dekoracyjną funkcję. Po wystawie Sargent przemalował ramiączko sukni, tak aby wizualnie ją podtrzymywało[3]. Zmienił także odcienie tła z wielobarwnej palety na połączenie ochry, czerni i bieli oraz wprowadził zmianę w perspektywie stolika, obniżając jego brzeg tak aby ukrył rozciągnięte ramiona kariatydy na rzeźbionej nodze[4].

Próba zachowania anonimowości modelki nie powiodła się, dlatego na skutek skandalu zarówno Gautreau, jak jej matka, prosiły Sargenta o wycofanie obrazu z wystawy, ten jednak odmówił. Zdjął go tuż przed zamknięciem Salonu, być może obawiając się, że zostanie zniszczony przez kogoś z rodziny modelki[4]. Oburzony mąż Gautreau odmówił zakupu[9]. Skandal i krytyczny odbiór były rozczarowaniem zarówno dla artysty, jak i modelki. Sprawa upokorzyła Gautreau, a Sargent wkrótce opuścił Paryż i przeniósł się na stałe do Londynu[1]. Chociaż obraz zaprzepaścił jego plany kariery we Francji, być może pomógł mu później w udanej karierze w Wielkiej Brytanii i Ameryce[7].

Wpływ na kulturę[edytuj | edytuj kod]

Suknia Madame X była inspiracją do kostiumu Rity Hayworth z filmu Gilda. Aktorka ma na sobie czarną, satynową suknię bez ramion, która podobnie jak suknia Gautreau sprawia wrażenie, że może zsunąć się z kobiecego ciała. Rita Hayworth nosi ją w kluczowej scenie, kiedy śpiewa piosenkę Put the Blame on Mame, o tym że „ekstremalna seksualność” kobiet, gorąca czy zimna, jest receptą na katastrofę[10].

Proweniencja[edytuj | edytuj kod]

Sargent w swoim atelier w Paryżu, 1885

Obraz pozostał własnością malarza przez ponad 30 lat, wisiał w jego atelier w Paryżu, a później w Londynie. Od 1905 roku pokazywał portret na wielu międzynarodowych wystawach[3]. W 1916 roku, po śmierci Gautreau, sprzedał go Metropolitan Museum of Art, gdzie obecnie się znajduje. Sargent nazwał je wtedy swoim najlepszym dziełem[a] i zaznaczył, że modelka powinna pozostać anonimowa[6][11]. Zmienił tytuł na bardziej dramatyczny i tajemniczy Madame X, będący iluzją „archetypu kobiety”[1].

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Sargent napisał w liście do Edwarda Robinsona, swojego przyjaciela i dyrektora Metropolitan Museum of Art I suppose it is the best thing I have ever done („Sądzę, że to najlepsza rzecz, jaką kiedykolwiek zrobiłem”).

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e Madame X (Madame Pierre Gautreau) (ang.). Metropolitan Museum of Art. [dostęp 2021-02-22].
  2. ↑ Stanley Olson: John Singer Sargent – His Portrait. London: J. MacMillan, 1986, s. 101. ISBN 0-333-29167-0.
  3. ↑ a b c d e f g h Elizabeth Prettejohn: Interpreting Sargent. Stewart: Delphi Classics, 1998, s. 25–27. ISBN 978-1556707285.
  4. ↑ a b c d Silvia Centeno, Dorothy Mahon. A Technical Study of John Singer Sargent’s Portrait of Madame Pierre Gautreau. „Metropolitan Museum Journal”. 40 (2005), s. 121–129. Metropolitan Museum of Art (ang.). 
  5. ↑ a b c d Deborah Davis: Sargent’s Women. Stewart: Adelson Galleries, 2003, s. 14–17. ISBN 0-9741621-0-8.
  6. ↑ a b c d Kathryn Calley-Galitz: Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku. Warszawa: Arkady, 2020, s. 445. ISBN 978-83-213-5048-6.
  7. ↑ a b Meg Floryan: John Singer Sargent, Madame X (Madame Pierre Gautreau) (ang.). Smarthistory, 9 sierpnia 2015. [dostęp 2021-02-22].
  8. ↑ Dorothy Moss. John Singer Sargent, ‘Madame X’ and ‘Baby Millbank’. „The Burlington Magazine”. 143 (1178). s. 272 (ang.). 
  9. ↑ a b c Donna M. Lucey: Sargent’s Women: Four Lives Behind the Canvas. New York: W. W. Norton & Company, 2017. ISBN 978-0-393-63478-5.
  10. ↑ Jill Fields: An Intimate Affair: Women, Lingerie, and Sexuality. Berkeley: University of California Press, 2007, s. 149. ISBN 978-0520223691.
  11. ↑ Praca zbiorowa: A Walk Through the American Wing. New York: Metropolitan Museum of Art, 2001, s. 194. ISBN 978-1-58839-013-4.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Portret_Madame_X&oldid=62479791”