Luizjana

Luizjana State of Louisiana État de Louisiane
— stan —
18. stan od 30 kwietnia 1812
Pieczęć Flaga
Dewiza: Union, justice, and confidence
Państwo	Stany Zjednoczone
Stolica	Baton Rouge
Kod ISO 3166-2	US-LA
Gubernator	John Bel Edwards (D)
Powierzchnia	135 659 km²
Populacja (2017) • liczba ludności	4 684 333
• gęstość	40,5 os./km²
Strefa czasowa	UTC-6:00 UTC-5:00
Języki urzędowe	angielski i francuski
Położenie na mapie USA
Strona internetowa
Portal Stany Zjednoczone

Luizjana (ang. Louisiana; wym. /luːˌiːziˈænə/) – stan na południu Stanów Zjednoczonych, nad Zatoką Meksykańską.

Luizjana graniczy na północy z Arkansas, na wschodzie z Missisipi, a na zachodzie z Teksasem.

Nad Zatoką Meksykańską rozpościerają się obszary nizinne. W części południowo-wschodniej duży obszar zajmuje delta Missisipi. Na wybrzeżu występują liczne jeziora i bagna.

Historia

Przed przybyciem Europejczyków terytorium Luizjany było zamieszkane przez liczne plemiona Indian i do dzisiaj wiele miejscowości ma nazwy pochodzące od nazw indiańskich. Rejony dzisiejszej Luizjany były odwiedzane przez hiszpańskich poszukiwaczy El Dorado w pierwszej połowie XVI wieku, niedługo po odkryciu Ameryki przez Krzysztofa Kolumba. Po daremnych poszukiwaniach bogactw i rozwiniętych państw indiańskich, Hiszpania nie założyła stałych kolonii w rejonie. Po podboju dużo bogatszych terytoriów w Meksyku zagospodarowanych przez stosunkowo wysoko rozwiniętą cywilizację Azteków, Hiszpanie nie widzieli potrzeby osiedlenia się na dziewiczym terytorium nad północnymi wybrzeżami Zatoki Meksykańskiej.

Rejon pozostawał w dziewiczym stanie przez następne 200 lat, aż do końca XVII wieku, kiedy zainteresowała się nim Francja. W 1682 Robert de La Salle dotarł od północy do ujścia rzeki Missisipi i prawem odkrywcy objął ogromne tereny przylegające do niej we władanie Francji. Pierwszą stałą francuską kolonię założył w 1699 Pierre Le Moyne d’Iberville. Otrzymała ona nazwę Luizjana na cześć króla Francji Ludwika XIV (fr. Louis). Swoim zasięgiem obejmowała o wiele większy obszar niż terytorium dzisiejszego stanu, choć jej granice długo nie były jasno zdefiniowane, teoretycznie obejmując wszystkie ziemie leżące przy rzece Missisipi.

W Luizjanie w latach 1717–1720 przymusowo osadzano tzw. „fałszywych solarzy”, osoby bezrobotne i bez stałego miejsca zamieszkania, kobiety lekkich obyczajów i „młodych libertynów”.

W 1718 niedaleko ujścia Missisipi założone zostało miasto Nowy Orlean, dokąd w 1722 przeniesiono stolicę kolonii.

Francuzi liczyli, że kolonia będzie rozwijać się szybko i w stosunkowo krótkim czasie zacznie przynosić znaczne korzyści dla Francji. Z wielu względów tak się jednak nie stało i rozwój kolonii był bardzo powolny. Niewielu Francuzów miało ochotę przenieść się do Luizjany i pracować w tamtejszym klimacie, tak więc francuscy właściciele plantacji zaczęli sprowadzać do kolonii niewolników z Afryki.

Mapa zakupu Luizjany w 1803 r.

Po klęskach poniesionych z rąk Anglików podczas wojny siedmioletniej, w wyniku manewrów dyplomatycznych pod koniec wojny, Francja oddała Luizjanę pod panowanie Hiszpanii w 1763. Minęło jednak kilka lat zanim do kolonii dotarli hiszpańscy zarządcy, i przez ten czas rządy sprawowali tam starzy administratorzy francuscy. Nawet po przybyciu władzy hiszpańskiej język i kultura francuska dominowały w kolonii. Liczba ludności wzrosła w wyniku osiedlenia się w Luizjanie wielu Francuzów, którzy zostali wygnani z Akadii, czyli dzisiejszej atlantyckiej części Kanady (Nowa Szkocja i okolic).

Do końca XVIII wieku była ważnym centrum handlowym kontynentu, dzięki wykorzystaniu do transportu drogi wodnej Missisipi i Zatoki Meksykańskiej. Za Luizjanę w tym czasie uznawano 1/3 środkowej części dzisiejszego USA oraz część Kanady. Po rewolucji amerykańskiej i francuskiej niewolnicy murzyńscy z wyspy Haiti (dzisiejsze państwa Haiti i Dominikana) zbuntowali się, obalając władzę białych właścicieli niewolników. Napoleon utracił tym samym ważną bazę na kontynencie i stojąc przed wizją utraty całej Luizjany (której fizycznie nie był w stanie bronić) zdecydował się sprzedać ją Stanów Zjednoczonych za 15 milionów dolarów (czyli 80 milionów franków). Środki na ten cel pożyczył Amerykanom (z 6% oprocentowaniem) angielski Barings Bank, pomimo tego, że Wielka Brytania znajdowała się wówczas w stanie wojny z Francją. Kupno terenów otworzyło drogę do podboju zachodnich terenów dzisiejszych Stanów Zjednoczonych (Dziki Zachód).

Mapa Luizjany z 1814 r.

Ważniejsze daty z historii

• 1682 rok – do ujścia rzeki Missisipi dotarł Robert de La Salle. Terytorium zostało uznane za należne Francji.
• 1718 rok – zostało założone miasto Nowy Orlean.
• 1762 rok – tereny położone na zachód od rzeki Missisipi Francja przekazała Hiszpanii.
• 1800 – tereny dzisiejszego stanu Luizjana powróciły pod zwierzchnictwo Francji.
• 30 kwietnia 1803 rok – zakup Luizjany przez Stany Zjednoczone.
• 20 grudnia 1803 rok – po zakupieniu obszaru Luizjany od Francji została ona przyłączona do Stanów Zjednoczonych.
• 30 kwietnia 1812 rok – przyjęcie Luizjany do Unii (18. stan).
• 1815 rok – zwycięska bitwa wojsk amerykańskich pod dowództwem generała Andrew Jacksona z wojskami brytyjskiego korpusu inwazyjnego.
• 2005 rok – huragan Katrina nawiedził Luizjanę i zalał Nowy Orlean, największe miasto.
• 2010 rok – katastrofa ekologiczna spowodowana wyciekiem ropy naftowej.

Geografia

• Klimat: na północy podzwrotnikowy kontynentalny, na południu zwrotnikowy morski
• 5 największych miast: Nowy Orlean, Baton Rouge, Shreveport, Lafayette, Lake Charles.
• Regiony: Luizjana jest podzielona na 64 parafie (w przeciwieństwie do innych stanów Stanów Zjednoczonych), które składają się na pięć regionów, różniących się od siebie dziedzictwem i kulturą: Akadiana, Wielki Nowy Orlean, Parafie Florydy, Luizjana Środkowa, Luizjana Północna.

Parafie Luizjany

Regiony Luizjany

Demografia

Luizjanę zamieszkuje około 4,5 miliona ludzi. Jest to jeden z najbardziej zróżnicowanych kulturowo regionów Stanów Zjednoczonych, zamieszkały na południu głównie przez katolików, w znaczącym stopniu Kadyjczyków i Kreoli, na północy zaś przez niemal wyłącznie anglojęzycznych protestantów, bliższych obyczajowo do innych stanów południa.

Religia

Dane z 2014:

• protestantyzm – 57% (głównie baptyści, zielonoświątkowcy i metodyści)
• katolicyzm – 26%
• bez religii – 13% (w tym ateiści – 2% i agnostycy – 2%)
• buddyzm – 1%
• Świadkowie Jehowy – 1%
• pozostali – 2% (głównie mormoni, islam i judaizm).

Symbole stanu

• Dewiza: Union, Justice and Confidence (Jedność, sprawiedliwość i zaufanie)
• Symbole: pelikan brunatny, cypryśnik błotny, magnolia
• Kolory: błękit, biel, złoto

Gospodarka

Produkt krajowy brutto Luizjany w 2015 roku osiągnął wartość 214,05 mld USD, co uplasowało stan 24. miejscu w Stanach Zjednoczonych. Roczny wzrost PKB w 2016 roku był ujemy -0,6%, i był to pod tym względem trzeci od końca stan w Stanach Zjednoczonych (średnia dla wszystkich stanów w 2016 roku wyniosła 1,5%). W przeliczeniu na głowę mieszkańca w 2016 roku PKB wyniósł 43 917 USD co uplasowało stan na 34. miejscu spośród amerykańskich stanów (średnia krajowa w 2016 wyniosła 50 577USD).

Rolnictwo

• główne uprawy: soja, trzcina cukrowa, ryż, kukurydza, bawełna

Przemysł

• chemiczny, spożywczy, środków transportu, elektroniczny, odzieżowy, petrochemiczny, wydobywczy (ropa naftowa, sól, siarka)
• Główny port: Nowy Orlean – wywóz ropy naftowej i jej produktów, bawełny i surowców chemicznych – głównie siarki

Zobacz też

• Historia Stanów Zjednoczonych Ameryki
• Gubernatorzy Luizjany

Linki zewnętrzne

• Strona domowa administracji stanu