Luizjana
Luizjana State of Louisiana État de Louisiane | |||||
| |||||
18. stan od 30 kwietnia 1812 | |||||
| |||||
Dewiza: Union, justice, and confidence | |||||
Państwo | ![]() | ||||
Stolica | Baton Rouge | ||||
Kod ISO 3166-2 | US-LA | ||||
Gubernator | John Bel Edwards (D) | ||||
Powierzchnia | 135 659[1] km² | ||||
Populacja (2017) • liczba ludności |
4 684 333[2] | ||||
• gęstość | 40,5 os./km² | ||||
Strefa czasowa | UTC-6:00 UTC-5:00 | ||||
Języki urzędowe | angielski i francuski | ||||
Położenie na mapie USA![]() | |||||
Strona internetowa | |||||
Portal ![]() |
Luizjana (ang. Louisiana; wym. /luːˌiːziˈænə/ ) – stan na południu Stanów Zjednoczonych, nad Zatoką Meksykańską.
Luizjana graniczy na północy z Arkansas, na wschodzie z Missisipi, a na zachodzie z Teksasem. Jej stolicą jest Baton Rouge, a największym miastem z ponad 1 milionem mieszkańców w obszarze metropolitalnym – Nowy Orlean[3].
Nad Zatoką Meksykańską rozpościerają się obszary nizinne. W części południowo-wschodniej duży obszar zajmuje delta Missisipi. Na wybrzeżu występują liczne jeziora i bagna.
Spis treści
Historia[edytuj | edytuj kod]
Przed przybyciem Europejczyków terytorium Luizjany było zamieszkane przez liczne plemiona Indian i do dzisiaj wiele miejscowości ma nazwy pochodzące od nazw indiańskich. Rejony dzisiejszej Luizjany były odwiedzane przez hiszpańskich poszukiwaczy El Dorado w pierwszej połowie XVI wieku, niedługo po odkryciu Ameryki przez Krzysztofa Kolumba. Po daremnych poszukiwaniach bogactw i rozwiniętych państw indiańskich, Hiszpania nie założyła stałych kolonii w rejonie. Po podboju dużo bogatszych terytoriów w Meksyku zagospodarowanych przez stosunkowo wysoko rozwiniętą cywilizację Azteków, Hiszpanie nie widzieli potrzeby osiedlenia się na dziewiczym terytorium nad północnymi wybrzeżami Zatoki Meksykańskiej.
Rejon pozostawał w dziewiczym stanie przez następne 200 lat, aż do końca XVII wieku, kiedy zainteresowała się nim Francja. W 1682 Robert de La Salle dotarł od północy do ujścia rzeki Missisipi i prawem odkrywcy objął ogromne tereny przylegające do niej we władanie Francji. Pierwszą stałą francuską kolonię założył w 1699 Pierre Le Moyne d’Iberville. Otrzymała ona nazwę Luizjana na cześć króla Francji Ludwika XIV (fr. Louis). Swoim zasięgiem obejmowała o wiele większy obszar niż terytorium dzisiejszego stanu, choć jej granice długo nie były jasno zdefiniowane, teoretycznie obejmując wszystkie ziemie leżące przy rzece Missisipi.
W Luizjanie w latach 1717–1720 przymusowo osadzano tzw. „fałszywych solarzy”, osoby bezrobotne i bez stałego miejsca zamieszkania, kobiety lekkich obyczajów i „młodych libertynów”[4].
W 1718 niedaleko ujścia Missisipi założone zostało miasto Nowy Orlean, dokąd w 1722 przeniesiono stolicę kolonii.
Francuzi liczyli, że kolonia będzie rozwijać się szybko i w stosunkowo krótkim czasie zacznie przynosić znaczne korzyści dla Francji. Z wielu względów tak się jednak nie stało i rozwój kolonii był bardzo powolny. Niewielu Francuzów miało ochotę przenieść się do Luizjany i pracować w tamtejszym klimacie, tak więc francuscy właściciele plantacji zaczęli sprowadzać do kolonii niewolników z Afryki.
Po klęskach poniesionych z rąk Anglików podczas wojny siedmioletniej, w wyniku manewrów dyplomatycznych pod koniec wojny, Francja oddała Luizjanę pod panowanie Hiszpanii w 1763. Minęło jednak kilka lat zanim do kolonii dotarli hiszpańscy zarządcy, i przez ten czas rządy sprawowali tam starzy administratorzy francuscy. Nawet po przybyciu władzy hiszpańskiej język i kultura francuska dominowały w kolonii. Liczba ludności wzrosła w wyniku osiedlenia się w Luizjanie wielu Francuzów, którzy zostali wygnani z Akadii, czyli dzisiejszej atlantyckiej części Kanady (Nowa Szkocja i okolic).
Do końca XVIII wieku była ważnym centrum handlowym kontynentu, dzięki wykorzystaniu do transportu drogi wodnej Missisipi i Zatoki Meksykańskiej. Za Luizjanę w tym czasie uznawano 1/3 środkowej części dzisiejszego USA oraz część Kanady. Po rewolucji amerykańskiej i francuskiej niewolnicy murzyńscy z wyspy Haiti (dzisiejsze państwa Haiti i Dominikana) zbuntowali się, obalając władzę białych właścicieli niewolników. Napoleon utracił tym samym ważną bazę na kontynencie i stojąc przed wizją utraty całej Luizjany (której fizycznie nie był w stanie bronić) zdecydował się sprzedać ją Stanów Zjednoczonych za 15 milionów dolarów (czyli 80 milionów franków). Środki na ten cel pożyczył Amerykanom (z 6% oprocentowaniem) angielski Barings Bank, pomimo tego, że Wielka Brytania znajdowała się wówczas w stanie wojny z Francją. Kupno terenów otworzyło drogę do podboju zachodnich terenów dzisiejszych Stanów Zjednoczonych (Dziki Zachód).
Ważniejsze daty z historii[edytuj | edytuj kod]
- 1682 rok – do ujścia rzeki Missisipi dotarł Robert de La Salle. Terytorium zostało uznane za należne Francji.
- 1718 rok – zostało założone miasto Nowy Orlean.
- 1762 rok – tereny położone na zachód od rzeki Missisipi Francja przekazała Hiszpanii.
- 1800 – tereny dzisiejszego stanu Luizjana powróciły pod zwierzchnictwo Francji.
- 30 kwietnia 1803 rok – zakup Luizjany przez Stany Zjednoczone.
- 20 grudnia 1803 rok – po zakupieniu obszaru Luizjany od Francji została ona przyłączona do Stanów Zjednoczonych.
- 30 kwietnia 1812 rok – przyjęcie Luizjany do Unii (18. stan).
- 1815 rok – zwycięska bitwa wojsk amerykańskich pod dowództwem generała Andrew Jacksona z wojskami brytyjskiego korpusu inwazyjnego.
- 2005 rok – huragan Katrina nawiedził Luizjanę i zalał Nowy Orlean, największe miasto.
- 2010 rok – katastrofa ekologiczna spowodowana wyciekiem ropy naftowej.
Geografia[edytuj | edytuj kod]
- Klimat: na północy podzwrotnikowy kontynentalny, na południu zwrotnikowy morski.
- Główne rzeki: Missisippi, Red River, Ouachita i Sabine.
- Roślinność: Jednym z największych naturalnych obszarów w Luizjanie jest las państwowy Kisatchie. Ponad połowę jego powierzchni zajmują lasy sosnowe.
- Regiony: Luizjana jest podzielona na 64 parafie cywilne (w przeciwieństwie do innych stanów Stanów Zjednoczonych), które składają się na pięć regionów, różniących się od siebie dziedzictwem i kulturą: Akadiana, Wielki Nowy Orlean, Parafie Florydy, Luizjana Środkowa, Luizjana Północna.
Większe miasta[edytuj | edytuj kod]
L.p. | Miasto | Parafia cywilna | Liczba mieszkańców (2017)[5] | ||
---|---|---|---|---|---|
1 | Nowy Orlean | Orlean | 393 292 | ||
2 | Baton Rouge | East Baton Rouge | 225 374 | ||
3 | Shreveport | Caddo i Bossier | 192 036 | ||
4 | Lafayette | Lafayette | 126 848 | ||
5 | Lake Charles | Calcasieu | 77 117 | ||
6 | Bossier City | Bossier | 68 554 | ||
7 | Kenner | Jefferson | 67 451 | ||
8 | Monroe | Ouachita | 48 371 | ||
9 | Alexandria | Rapides | 47 334 | ||
10 | Houma | Terrebonne | 33 278 |
Demografia[edytuj | edytuj kod]
Spis ludności z roku 2010 stwierdza, że stan Luizjana liczy 4 533 372 mieszkańców, co oznacza wzrost o 64 396 (1,4%) w porównaniu z poprzednim spisem z roku 2000. Dzieci poniżej piątego roku życia stanowią 6,7% populacji, 23,7% mieszkańców nie ukończyło jeszcze osiemnastego roku życia, a 14,9% to osoby mające 65 i więcej lat. 51,1% ludności stanu stanowią kobiety[6].
Język[edytuj | edytuj kod]
Najpowszechniej używanymi językami są[7]:
- język angielski – 91,26%
- język hiszpański – 3,3%
- język francuski – 2,79%.
Rasy i pochodzenie[edytuj | edytuj kod]
Według spisu z 2010 roku, 63,0% mieszkańców stanowiła ludność biała (58,7% nie licząc Latynosów), 32,6% to Afroamerykanie, 1,9% to Azjaci, 1,7% miało rasę mieszaną, 0,8% to rdzenna ludność Ameryki, 0,1% to Hawajczycy i mieszkańcy innych wysp Pacyfiku. Latynosi stanowią 5,2% ludności stanu[6].
Największe grupy stanowią osoby pochodzenia francuskiego (15,2%), amerykańskiego (8,2%), niemieckiego (7,0%), irlandzkiego (7,0%), angielskiego (5,1%) i włoskiego (4,6%). Obecne są także duże grupy osób pochodzenia meksykańskiego, afrykańskiego i szkockiego. Liczbę Polaków oszacowano na 23,5 tys.[8].
Religia[edytuj | edytuj kod]
Dane z 2014 r.[9]:
- protestanci – 57% (baptyści – 37%, bezdenominacyjni – 7%, zielonoświątkowcy – 4%, metodyści – 4%)
- katolicy – 26%
- brak religii – 13% (w tym: 2% agnostycy i 2% ateiści)
- pozostałe religie – 4% (w tym: mormoni, świadkowie Jehowy, muzułmanie, żydzi, buddyści, hindusi, prawosławni, bahaici i unitarianie[10]).
Symbole stanu[edytuj | edytuj kod]
- Dewiza: Union, Justice and Confidence (Jedność, sprawiedliwość i zaufanie)
- Symbole: pelikan brunatny, cypryśnik błotny, magnolia
- Kolory: błękit, biel, złoto
Gospodarka[edytuj | edytuj kod]
Produkt krajowy brutto Luizjany w 2015 roku osiągnął wartość 214,05 mld USD[11], co uplasowało stan 24. miejscu w Stanach Zjednoczonych[11]. Roczny wzrost PKB w 2016 roku był ujemy -0,6%, i był to pod tym względem trzeci od końca stan w Stanach Zjednoczonych (średnia dla wszystkich stanów w 2016 roku wyniosła 1,5%)[12]. W przeliczeniu na głowę mieszkańca w 2016 roku PKB wyniósł 43 917 USD co uplasowało stan na 34. miejscu spośród amerykańskich stanów (średnia krajowa w 2016 wyniosła 50 577USD)[13].
Rolnictwo[edytuj | edytuj kod]
- główne uprawy: soja, trzcina cukrowa, ryż, kukurydza, bawełna
Przemysł[edytuj | edytuj kod]
- chemiczny, spożywczy, środków transportu, elektroniczny, odzieżowy, petrochemiczny, wydobywczy (ropa naftowa, sól, siarka)
- Główny port: Nowy Orlean – wywóz ropy naftowej i jej produktów, bawełny i surowców chemicznych – głównie siarki
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ State Area Measurements and Internal Point Coordinates (ang.). U.S. Census Bureau. [dostęp 2018-04-09].
- ↑ U.S. Census Bureau QuickFacts: Louisiana, www.census.gov [dostęp 2018-01-04] (ang.).
- ↑ Major Agglomerations of the World - Population Statistics and Maps, citypopulation.de [dostęp 2019-01-25] .
- ↑ J. Grabowski, Historia Kanady, Warszawa 2001, s. 86.
- ↑ Biggest Cities in Louisiana, www.biggestuscities.com [dostęp 2019-01-25] .
- ↑ a b U.S. Census Bureau QuickFacts: Louisiana; UNITED STATES, www.census.gov [dostęp 2019-01-25] (ang.).
- ↑ Data Center Results, apps.mla.org [dostęp 2019-01-25] .
- ↑ U.S. Census Bureau , 2016 American Community Survey 1-Year Estimates, factfinder.census.gov [dostęp 2019-01-25] (ang.).
- ↑ Adults in Louisiana. Pew Research Center, 2014. [dostęp 2019-01-15].
- ↑ State Membership Report. The ARDA. [dostęp 2019-01-15].
- ↑ a b Lam Cao and Robert P. Tate: Gross Domestic Product by State, Annual Statistics for (ang.). U.S. Bureau of Economic Analysis. [dostęp 2017-10-30].
- ↑ Gross Domestic Product by State: Fourth Quarter and Annual 2016 (ang.). U.S. Bureau of Economic Analysis. [dostęp 2017-10-30].
- ↑ Per capita Real Gross Domestic Product (GDP) of the United States in 2016, by state (ang.). The Statistics Portal. [dostęp 2017-10-30].
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
|