Przejdź do zawartości

Przyłbica

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przyłbica, połowa XV w.

Przyłbica – rodzaj hełmów zamkniętych wyposażanych w podnoszoną zasłonę twarzy w formie profilowanej płyty. Przyłbice cieszyły się szczególną popularnością w XIV-XVII w. wśród ciężkiej jazdy (zwłaszcza rycerstwa)[1].

Budowa

[edytuj | edytuj kod]
Przyłbica z zasłoną typu „psi kaptur”

Przyłbica wyewoluowała z basinetu poprzez dodanie do jego dzwonu podnoszonej zasłony[a]. We wczesnej formie posiadała najczęściej silnie stożkowaty dzwon ułatwiający ześlizgiwanie się cięć zadawanych bronią białą. W późniejszej formie dzwony przyłbic przybierały kształt bardziej opływowy (często zwieńczany grzebieniem), a także wyposażane były w bardziej zaawansowane elementy jak np. rozpinane policzki (zob. armet)[2].

Zasłony przyłbic przybierały różnorakie formy, przy czym najczęściej starano się profilować je tak aby ułatwiały ześlizgiwanie się pchnięć (szczególnie zadawanych kopią). Pod koniec XIV wieku upowszechniła się przyłbica o wydłużonej zasłonie twarzy, mająca kształt półkolisty lub szpiczasty (przypominający psi pysk; czasem można się spotkać z niemiecką nazwą Hundsgugel – dosłownie „psi kaptur”)[2].

Zastosowanie

[edytuj | edytuj kod]

Przyłbic używała głównie ciężka jazda[2], po pierwsze z racji wysokiego kosztu, po drugie konstrukcji mającej zapewnić dobrą ochronę w czasie walki na kopie. Do walki pieszej wielu rycerzy podnosiło zasłonę, co zapewniało lepszą widoczność.

Przyłbica zniknęła z pól bitewnych wraz z rycerstwem w ciągu wieku XVI, jednak nieco dłużej znajdowała zastosowanie jako hełm turniejowy oraz paradny (na przykład jako część zbroi królewskich).

Przyłbica we frazeologii polskiej

[edytuj | edytuj kod]

Współcześnie przyłbica jest często błędnie utożsamiana z samą zasłoną, która była jedynie elementem tego hełmu[3][4].

Jako że przyłbica to hełm z ruchomą zasłoną, a nie sama zasłona, wyrażenie „walczyć z podniesioną przyłbicą” uznawane jest za błędne przez część normatywistów, którzy opowiadają się za formą „walczyć z otwartą przyłbicą”, czyli z podniesioną zasłoną. Taki sposób walki był uważany podczas pojedynków w szrankach za wyjątkowo odważny, czy wręcz szalony, gdyż kopie przy uderzeniu rozpadały się na ostre drzazgi, które mogły zranić oczy lub nawet zabić.

Z czasem przeniesiono to powiedzenie na ludzi występujących w jakiejś sprawie jawnie, otwarcie, nic nie ukrywając[5]. Prawdopodobnie w XIX wieku, w epoce mody na średniowiecze, w jednej z licznych powieści romantycznych przekręcono ten idiom (być może doszło do kontaminacji pod wpływem wyrażenia „z podniesionym czołem”) i dziś używany jest on także w tej zniekształconej wersji. Kwestionowana forma zadomowiła się jednak na tyle mocno w polszczyźnie, że słowniki ją sankcjonują[5].

„Przyłbicą ochronną” nazywane są obecnie urządzenia chroniące twarz przed zarażeniem wirusem podczas występowania pandemii COVID-19[6].

  1. Odmiennie niż w Polsce, w terminologii zagranicznej przyłbica uznawana jest za formę basinetu i nie rozróżnia się ich względem siebie.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. przyłbica, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-08-12].
  2. a b c Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie [online], www.muzeumwp.pl [dostęp 2022-05-13].
  3. Włodzimierz Kwaśniewicz, Leksykon dawnego uzbrojenia ochronnego, Warszawa: Bellona, 2005, s. 131-132, ISBN 83-11-10063-2.
  4. przyłbica, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2018-11-23].
  5. a b Słownik języka polskiego. Red. Witold Doroszewski. PWN.
  6. Przyłbice uratowały wrocławski biznes, pb.pl