Pulwy
52°43′47″N 21°26′00″E/52,729722 21,433333 Bagno Pulwy | |
| łąki i mokradła | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Mezoregion | |
| Powierzchnia |
ok. 60 km²[1] |
| Obszary chronione |
OSO „Bagno Pulwy” |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
Położenie na mapie Polski  | |
| 52°43′47″N 21°26′00″E/52,729722 21,433333
| |
Pulwy – rozległy obszar łąk, pastwisk, mokradeł i bagien, położony na północnym Mazowszu. Zajmuje ok. 60 km²[1], na terenie gmin Rząśnik i Długosiodło. Pulwy położone są między Puszczą Białą a Narwią.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Niegdyś cały teren zajmowały bagna, zasilane przede wszystkim źródłami i wodą z roztopów[2]. W XX wieku teren został w większości zmeliorowany przez właściciela majątku w Rząśniku[3]. Woda jest odprowadzana do Narwi kanałem przechodzącym przez wsie: Wincentowo, Cygany i Ulaski.
Część południowa Pulw to rozległe i bezdrzewne łąki, użytkowane rolnie i koszone. Dawniej były odwadniane nieistniejącą już strugą Pulewną, przy której do 1806 działał młyn[3][2]. Od północy łąki ogranicza tzw. „Rząśnicka Droga”, idąca po nasypie dawnej kolejki do wywozu torfu. Od południa Pulwy stykają się z Puszczą Białą. Obszar przecina gęsta sieć kanałów, łącząca się z kanałem głównym. Północna część, położona na północ od „Rząśnickiej Drogi” i dochodząca do doliny Narwi, to mozaika łąk, pastwisk, pól uprawnych, zarastających dołów potorfowych, łozowisk i niewielkich lasków sosnowych[4]. Obszar bagna Pulwy znajduje się na liście obszarów objętych programem Natura 2000[4].
Pierwsze plany niwelacyjne do skanalizowania w kierunku Narwi i osuszenia bagien sporządził rząd pruski w 1798[2][3]. W związku z projektem w początku XIX w. na obszar Pulw przybyli osadnicy niemieccy. Pamiątką po nich są zdewastowane ewangelickie cmentarze położone we wsiach Wincentowo, Nury i Marianowo. Ewangeliccy mieszkańcy Pulw wznosili także kościoły i budynki szkolne. Drewniany kościół ewangelicki w Marianowie został w 1945 odkupiony przez ks. Stanisława Żuławskiego, proboszcza parafii św. Jana Chrzciciela w Kuninie, i przeniesiony do Kunina, gdzie stoi do dziś[5]. Rząd Księstwa Warszawskiego nie podjął się realizacji projektu i jedynie właściciele dóbr prywatnych dokonywali doraźnych i nieumiejętnych prac melioracyjnych[2]. W 1859 Komisja Rządowa Dóbr i Skarbu powróciła do projektu wraz z oczekiwaniem partycypacji właścicieli w kosztach jego realizacji[2]. Projektu zaniechano w 1867[2]. Część błot wydzierżawiono włościanom ze wsi Ochudno, zaś projekt sprzedaży pozostałej części nie powiódł się ze względu na brak chętnych[2]. Bogactwem naturalnym były przede wszystkim pokłady torfu[2].
Bagna stanowiły schronienie dla powstańców listopadowych oraz podczas powstania styczniowego[3]. W dniach 14 i 15 lipca 1863 oddział powstańczy stoczył w okolicy bitwę z wojskami carskimi[3].
Po powstaniu styczniowym majątek jako majorat przejął carski płk. Czerewin, który stworzył klucz folwarków. W czasie I wojny światowej majątek znacjonalizowano. W 1918 Pulwy przejął Urząd Wojewódzki. Większość ziemi rozparcelowano, część zalesiono, a 800 ha ziemi przekazano Nadleśnictwu Leszczydół, które dzierżawiło ziemię gospodarzom. W 1922 powstał projekt melioracji Pulw, którego realizację rozpoczęto w 1927. W latach 1932–1934 wykonano główne prace odwadniające, w 1933 karczowanie i orkę, od 1934 siewy. W prace włączyła się młodzież męska z Junackich Hufców Pracy[6].
Decyzją Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z 8 marca 1935 na terenie części bagna Pulwy oraz folwarku Rząśnik utworzono Państwowe Gospodarstwo Łąkowe[7] o charakterze rolno-hodowlanym i przetwórczym. Gospodarstwo było zmechanizowane, korzystało z nawozów sztucznych i naturalnych. Stosowano w nim doświadczalną hodowlę traw sprowadzanych z Ameryki, Japonii i Chin. Hodowano mleczną rasę bydła czerwonego. Gospodarstwo obejmowało (poza łąkami) 27 ha pastwisk, 20 ha traw nasiennych i 200 ha upraw rolnych (żyto, proso, owies, buraki pastewne i cukrowe, marchew, brukiew, rzepak, len i konopie). Rośliny oleiste sprzedawano olejarni w Gdyni, a siano wojsku. Rocznie gospodarstwo przynosiło dochód w wysokości ok. 100 tys. zł[6]. Gospodarstwo uważane było za wzorcowe, dlatego organizowano do niego wycieczki[8].
Po II wojnie światowej w rejonie bagna Pulwy operował oddział Jana Kmiołka ps. Wir[9].
Teren Pulw włączono do Państwowego Gospodarstwa Rolnego w Rząśniku[3], które było jednym z największych tego typu w Polsce. W 1965 zrealizowano tu film Na łąkach PGR Rząśnik ilustrujący pracę wzorcowego PGR, a 23 września 1974 Edward Gierek odbył tu jedną ze swoich gospodarskich wizyt[6].
W środku Pulw znajduje się wieś Grądy Polewne, połączona z Porządziem i Rząśnikiem drogami idącymi po groblach.
Ptaki[edytuj | edytuj kod]
Niektóre gatunki ptaków występujące na terenie Pulw[10]:
- myszołów zwyczajny i włochaty
- jastrząb
- krogulec
- pustułka
- kaczki: świstun, cyranka, rożeniec
- błotniak stawowy i łąkowy
- bocian biały
- sowa błotna
- dzięcioł czarny
Na terenie Pulw znajduje się obszar specjalnej ochrony ptaków „Bagno Pulwy” PLB140015, obejmujący 4112,4 ha[11].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Bagno po kurpiowsku. [dostęp 2010-06-05]. (pol.).
- ↑ a b c d e f g h Pulwy, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 285.
- ↑ a b c d e f Przemysław Pilich, Nad Liwcem i w Puszczy Białej, Krajowa Agencja Wydawnicza, 1976, s. 30-31 (pol.).
- ↑ a b Formularz danych obszaru specjalnej ochrony Natura 2000. [dostęp 2011-11-30]. (pol.).
- ↑ Paweł Mazurkiewicz: Kunin Szlachecki – kościół p.w. św. Jana Chrzciciela. [dostęp 2017-11-02].
- ↑ a b c Maria Weronika Kmoch, Tradycje państwowego gospodarowania w Rząśniku, „Rocznik Ostrowski”, 5, 2019, s. 32–38 [dostęp 2023-10-07].
- ↑ Zarządzenie Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 18 marca 1935 r. o utworzeniu Zarządów Państwowych Gospodarstw Rybnych w Dębowcu, Dzierzkowicach, Łyszkowicach na jeziorze Gople oraz Zarządu Państwowego Gospodarstwa Łąkowego w Rząśniku. [dostęp 2019-02-04].
- ↑ Nowe życie na odwiecznych bagniskach. Pulwy – polskie błota pontyjskie, „Express Poranny”, 15 (183), 1936, s. 4.
- ↑ Janusz Szczepański, Społeczeństwo powiatu pułtuskiego w raportach władz partyjnych i administracyjnych z lat 1945–1950, [w:] Kazimierz Krajewski, Tomasz Łabuszewski (red.), Mazowsze i Podlasie w ogniu 1944–1956, t. 2: Powiat Pułtusk w pierwszej dekadzie rządów komunistycznych. Materiały z sesji naukowej „Represje i opór przeciw rządom komunistycznym w powiecie Pułtusk po 1944 r.”, Warszawa 2008, ISBN 978-83-60464-98-4.
- ↑ Informacje o gatunkach ptaków występujących na terenie bagna Pulwy.
- ↑ Obszar Natura 2000 Bagno Pulwy. [w:] Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody [on-line]. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska. [dostęp 2019-02-04].