Samuel Klein (filolog)

Samuel Klein

Data i miejsce urodzenia	wrzesień 1745 Sadu
Data i miejsce śmierci	13 maja 1806 Buda
Narodowość	rumuńska
Dziedzina sztuki	proza
Ważne dzieła
Podstawy dakoromańskiego lub wołoskiego języka

Samuil Micu Klein

Kraj działania	Monarchia Habsburgów
Data urodzenia	wrzesień 1745
Data śmierci	13 maja 1806
Wyznanie	katolicyzm
Kościół	Rumuński Kościół greckokatolicki
Inkardynacja	bazylianie
Śluby zakonne	1762

Samuel Klein, rum. Samuil Micu (ur. we wrześniu 1745 w Sadu w Siedmiogrodzie, zm. 13 maja 1806 w Budzie na Węgrzech) – greckokatolicki duchowny, teolog, filolog, historyk i tłumacz; rumuński ideolog narodowy i przedstawiciel tzw. „szkoły siedmiogrodzkiej”.

Życie

Pochodzenie i nazwisko

Pochodził z rodziny szlacheckiej, posiadającej wołoskie korzenie. Rodzina podczas nobilitacji otrzymała nazwisko „Klein”. Z czasem jego imię i nazwisko zostało zrumunizowane na „Samuil Micu” i pod tą postacią występuje w literaturze rumuńskiej. Ojcem Samuela Kleina był greckokatolicki protopop Stoia, matką zaś kobieta o imieniu Anei, z domu Maniu. Jego krewnym był Inocențiu Micu-Klein, biskup Fogaraszu.

Studia i praca

Nauki pobierał na greckokatolickim seminarium duchownym w Blażu, później w szkole św. Barbary w Wiedniu, gdzie w latach 1766–1772 studiował teologię i filozofię. Po skończeniu studiów pracował jako nauczyciel w Blażu, potem także w szkole św. Barbary w Wiedniu (1777–1783). W okresie od 1804 do 1806 roku był cenzorem rumuńskojęzycznych druków wydawanych w Budzie. Klein był jednym z twórców programu rumuńskiego odrodzenia narodowego. Program ten, który był dawniej uważany za przejaw Oświecenia w kulturze rumuńskiej, według współczesnych historyków miał charakter raczej romantyczno-nacjonalistyczny. Program miał na celu propagację czysto-rzymskiego pochodzenia Rumunów (w tym czasie nazywanych jeszcze Wołochami), doprowadzenie do równouprawnienia Rumunów z innymi narodami Imperium Habsburgów i „wzbudzanie” rumuńskiej świadomości narodowej wśród wołoskiej ludności wiejskiej.

Twórczość

Prace językoznawcze

Klein razem z innym przedstawicielem szkoły siedmiogrodzkiej – Gheorghe Șincaiem napisali w łacinie, a następnie wydali pierwszą gramatykę języka rumuńskiego pdt. Podstawy dako-romańskiego lub wołoskiego języka (łac. Elementa linguae Daco-Romane sive Valahicae, 1780). W gramatyce tej, podobnie jak w jego późniejszych słownikach zamiast słów pochodzenia słowiańskiego, a także węgierskiego i tureckiego podawane są neologizmy utworzone na bazie łaciny. Zabiegi te wynikały z chęci zakwalifikowania języka rumuńskiego (wołoskiego), który w tamtym czasie przejawiał wiele cech słowiańskich, do romańskiej rodziny językowej. Świadoma romanizacja języka stanowiła istotny element rumuńskiego „odrodzenia narodowego”, które w znacznej mierze opierało się o wiarę w czysto rzymskie pochodzenie Rumunów. W duchu reromanizacji języka został sporządzony także Słownik wołosko-łacińsko-niemiecko-węgierski (łac. Dictionarium valahico-latino-germanico-hungaricum), który był jednym z pierwszych w historii słowników języka rumuńskiego (wołoskiego). Słownik ten po śmierci Klaina rozszerzył i wydał w 1825 roku pod zmienionym tytułem (Słownik Budzki, łac. Lexiconul de la Buda) Petru Maior.

Prace historiograficzne

W postaci rękopisów Klein pozostawił po sobie dzieło historyczne Krótka nota historyczna o pochodzeniu i rozwoju narodu dakorumuńskiego (łac. Brevis historica notitia originis et progressu nationis Daco-Romanae, 1778) oraz historię napisaną w formie katechizmu, pdt. Dzieje Rumunów w pytaniach i odpowiedziach (rum. Istoria românilor cu întrebări și răspunsuri, 1791). W latach 1800–1806 pracował nad monumentalnym, niedokończonym dziełem Dzieje, sprawy i losy Rumunów (rum. Istoria, lucrurile și întîmplările românilor), które miało obejmować swym zakresem historię trzech państw: Siedmiogrodu, Wołoszczyzny i Mołdawii.

Dzieła

W postaci rękopisów

• 1778 – Brevis historica notitia originis et progressu nationis Daco-Romanae.
• 1800–1806 – Istoria, lucrurile și întîmplările românilor.
• Dictionarium valahico-latino-germanico-hungaricum.

Wydane za życia

• 1779 – Carte de rogacioni pentru evlavia homului chrestin (Wiedeń).
• 1780 – Elementa linguae Daco-Romanae sive Valahicae (Wiedeń), wydanie II – 1805.
• 1782 – Dissertatio canonica de Martimonio juxta disciplinam Graecae Orientalis Eccleasiae (Wiedeń).
• 1784 – Propovedanie sau învățături la îngropăciunea oamenilor morți (Blaż) – w cyrylicy.
• 1795 – Biblia adecă Dumnezeiască scriptură a legii vechi și a celei noao (Blaż) – w cyrylicy.
• 1796 – Theologhiia moralicească sau bogosloviia (Blaż) – w cyrylicy.
• 1799 – Loghica, adecă partea cea cuântătoare a filosofiei (Buda) – w cyrylicy.
• 1800 – Legile firei, ithica și politica sau filosofia cea lucrătoare (Sybin).
• 1801 – Theologie dogmatică și moralicească despr taine peste tot (Blaż).
• 1801 – Acathist sau carte cu multe rugatsuni pentru evlavia fiestequarui creştin (Sybin).

Wydania pośmiertne

• 1825 – Dictionarium valahico-latino-germanico-hungaricum, rozszerzył i wydał pdt. Lexiconul de la Buda Petru Maior.
• 1861 – Historia daco-romanorum sive valachorum, fragmenty w: "Instrucţiunea publică".
• 1942 – A lui Lucian Samosateanul a istoriei ceii adevărate, w: Cultura creştină, XXII, nr 1-6.
• 1944 – Dictonarium valahico-latinum (Budapeszt).
• 1963 – Scurtă cunoștință a istorii românilor (wstęp – C. Câmpeanu, Bukareszt).
• 1966 – Scrieri filosofice (Bukareszt); wydanie krytyczne pod redakcją P. Teodora i D. Ghișe.
• 1980 – Elementa linguae daco-romanae sive valachice (wstęp, nota i przekład – M. Zdrenghea).
• 1993 – Istoria bisercicească (Sfânte Mânăstire Bistrița).
• 1995 – Istoria românilor (red. I. Chindriș, Bukareszt).

Bibliografia

• Duicu, Serafim: Pe urmele lui Samuil Micu-Clain (Bukareszt: 1986).
• Sasu, Aurel i Protase, Maria: MICU Samuil, w: Dicționarul biografic al literaturii române, tom 2 "M-Z", str. 94-95 (Pitești: Editura PARALELA 45, 2006).
• Valentová, Libuše: Samuil Micu (Clain), w: Slovník rumunských spisovatelů (Praga: Nakladatelství Libri, 2001; strony 156-157).

Linki zewnętrzne

• Słownik teologów rumuńskich. Samuil Micu. biserica.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-01-10)]. (rum.)