Lipawa

Szablon:Miasto zagranica infobox Lipawa (łot. Liepāja, niem. Libau, lit. Liepoja, rus. Либава, est. Liibavi, jid. ליבאַװע), miasto na Łotwie, w Kurlandii, nad Morzem Bałtyckim i Jeziorem Lipawskim, miasto wydzielone, 83 884 mieszkańców (2010), 3. co do wielkości miasto na Łotwie.

Demografia

Historia

Hala targowa w Lipawie

Wędkarze nad kanałem

Protestancki kościół pw. św. Anny w Lipawie

Lipawa została założona przez plemiona Kurów zajmujące się rybołówstem w 1253 roku jako Lyva. W 1263 zakon kawalerów mieczowych, po połączeniu się z zakonem krzyżackim założył tutaj osadę Libau. Nazwa Liepāja weszła do powszechnego użycia po 1560 roku. W 1625 książę Kurlandii i Semigalii Fryderyk Kettler nadał osadzie prawa miejskie, potwierdzone przez króla Polski Zygmunta III Wazę w 1626 roku. Od II rozbioru Polski w 1793 był to jedyny port I Rzeczypospolitej.

W 1795, po upadku księstwa Kurlandii w wyniku III rozbioru Polski, Lipawa została przyłączona do Cesarstwa Rosyjskiego. W czasie powstania styczniowego, tą drogą sprowadzano uzbrojenie dla powstańców (m. in. sztucery z Belgii). W XIX wieku miasto szybko rozwijało się jako główny bałtycki port Rosji, a na początku XX wieku stało się miejscem, z którego wielu obywateli rosyjskich udawało się na emigrację do Stanów Zjednoczonych. W 1876 doprowadzono tutaj kolej, dzięki czemu jeszcze bardziej rozwinął się port, zdolny przyjmować towary z całej Rosji. W 1900 roku 7% rosyjskiego eksportu przypadało na port w Lipawie. Podczas I wojny światowej Lipawa była okupowana przez Niemcy, po zakończeniu wojny i ogłoszeniu niepodległości przez Łotwę przez 6 miesięcy miasto pełniło funkcję tymczasowej stolicy, przed przybyciem rządu do Rygi.

Podczas II wojny światowej Lipawa uległa znacznym zniszczeniom, a terror okresu stalinowskiego sprawił, że została częściowo wyludniona, głównie przez deportacje na Syberię, ale również przez ucieczki mieszkańców miasta na zachód. Niemcy wymordowali miejscowych Żydów w 1941.

Podczas okupacji sowieckiej w latach 1945–1991 port w Lipawie przestał pełnić funkcje handlowe, gdyż utworzono tam (w północnej części miasta, dzielnica Karosta) duży port Marynarki Wojennej ZSRR i bazę okrętów podwodnych. W 1991 port ponownie otwarto dla statków handlowych, zaś ostatni żołnierze sowieccy opuścili Lipawę w 1994 roku. W 1997 na terenie Lipawy utworzono specjalną strefę ekonomiczną, która spowodowała szybki rozwój gospodarczy portu i miasta.

Turystyka

W Lipawie znajduje się wiele zabytków architektury, sztuki i kultury. Kultywowane są tutaj dawne tradycje morskie i kulturalne. Lipawa to również ośrodek edukacyjny, działa tutaj najstarsza na Łotwie orkiestra symfoniczna, odbywają się festiwale muzyki rockowej Liepājas dzintars ("Bursztyn Lipawy"). W mieście występuje klub hokejowy i piłkarski Metalurgs Lipawa (mistrz kraju w piłce nożnej).

Zabytki

• kościół luterański św. Trójcy z lat 1742–1758,
• kościół św. Anny z 1587 roku z ołtarzem z 1697 z pięknymi organami (do początków XX wieku największymi na świecie), wykonanym przez Serfensa Młodszego.
• kościół katolicki św. Józefa z 1762 r.
• latarnia morska
• Dworzec kolejowy
• Pētertirgus – hale targowe
• cerkiew prawosławna z 1867 r.
• cerkiew św. Mikołaja z 1903 r.
• Uniwersytet w stylu socrealistycznym

Gospodarka

Port w Lipawie jest trzecim co do wielkości w kraju. Mieści się on w specjalnej strefie gospodarczej. Strefa zajmuje 37 km². Na jej terenie działa 19 spółek, w tym największa, zakłady metalurgiczne Liepājas metalurgs. W porcie przeładowuje się głównie drobnicę, drewno i ładunki metalowe. Lipawa posiada połączenia promowe z Karlshamn w Szwecji i Rostockiem. Znajduje się tutaj również międzynarodowy port lotniczy.

Osoby związane z Lipawą

• Herberts Cukurs – łotewski lotnik,
• Stanisław Jaśkiewicz - polski aktor i reżyser teatralny,
• Gabriel Narutowicz - pierwszy prezydent Polski, uczęszczał w latach 1873-1883 do miejscowego Gimnazjum Klasycznego.
• Eduard Tisse - radziecki operator filmowy, wykładowca WGIK, operator filmu Pancernik Potiomkin (1925),
• Māris Verpakovskis – łotewski piłkarz.

Miasta partnerskie

• Nynäshamn
• Elbląg
• Bellevue
• Darmstadt
• Nykøbing Falster
• Karlshamn
• Kłajpeda
• Gdynia
• Homel
• Rogaland
• Bergen (dzielnica Årstad)
• Połąga
• Obwód moskiewski (część zachodnia)
• Helsingborg

Zobacz też

• Gimnazjum w Lipawie
• Synagoga w Lipawie
• Stacja kolejowa Lipawa
• Katedra Świętego Józefa w Lipawie
• Cerkiew św. Mikołaja w Lipawie

Linki zewnętrzne

• Libawa, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 202 .