Kościół Matki Bożej Anielskiej i klasztor Franciszkanów w Grodnie

Kościół Matki Bożej Anielskiej i klasztor Franciszkanów w Grodnie

Kościół i klasztor franciszkanów w Grodnie
Państwo	Białoruś
Miejscowość	Grodno
Adres	{{{adres}}}
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Wezwanie	Matki Bożej Anielskiej
Historia Data rozpoczęcia budowy 1675 Data zakończenia budowy 1700 Data poświęcenia 22 października 1744 Aktualne przeznaczenie kościół parafialny Fundator Eustachy Kurcz
Dane świątyni Styl wczesny barok Świątynia • materiał bud. • cegła Wieża kościelna • liczba wież 1 Ołtarz • liczba ołtarzy 1 główny, 8 bocznych Liczba naw 3
Położenie na mapie Grodna Kościół Matki Bożej Anielskiej i klasztor Franciszkanów w Grodnie
Położenie na mapie Białorusi Kościół Matki Bożej Anielskiej i klasztor Franciszkanów w Grodnie
Położenie na mapie obwodu grodzieńskiego Kościół Matki Bożej Anielskiej i klasztor Franciszkanów w Grodnie
53°40′18,8400″N 23°49′21,0000″E

{{Świątynia chrześcijańska infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | adres = Nieznane pola: "data rejestracji", "rejestr", "sekundN", "kod języka", "nr rej. zabytku", "sekundE", "minutE", "minutN", "stopniN" oraz "stopniE".

Kościół Matki Bożej Anielskiej i klasztor franciszkanów w Grodnie – zespół klasztorny franciszkanów, położony na zaniemeńskim Rynku, na lewym brzegu rzeki Niemen, przepływającej przez Grodno. Obiekt zbudowano w pobliżu miejsca przeprawy przez rzekę, które łączyło drogi prowadzące z Korony na Litwę. Kościół i klasztor tworzą zamknięty dziedziniec w formie nieregularnego czworoboku i stanowią dziś jeden z pomników XVII-wiecznej architektury miejskiej Grodna.

Fundacja starosty Eustachego Kurcza

Fundatorem klasztoru franciszkańskiego w Grodnie był starosta upicki Eustachy Kurcz i jego żona Zuzanna z Tyszkiewiczów. Drewniany klasztor na planie czworoboku posiadał 24 cele zakonne. W 1635 r. zbudowano przylegający do klasztoru niewielki, drewniany kościółek pod wezwaniem Matki Bożej Anielskiej. Podczas najazdu wojsk moskiewskich w latach 1659-1661 klasztor został obrabowany, ale nie został zniszczony.

Niedługo przed 1675 r. rozpoczęto budowę murowanej trzynawowej świątyni z półkolistą absydą. Do 1675 roku wzniesiono prezbiterium i zakrystię. W 1679 roku wzniesiono ściany korpusu kościoła, jednak wkrótce prace uległy spowolnieniu i jeszcze w 1691 roku kościół nie był ukończony. W 1700 roku ukończono budowę fasady. W tym samym roku odnotowano istnienie ołtarza głównego, który ufundował gwardianin Franciszek Olszewski. W maju 1744 roku ustanowiono parafię, a 22 października tego roku biskup inflancki Józef Puzyna konsekrował kościół. W latach 1749-1750 zbudowano czworoboczną dzwonnicę w stylu związanym z warszawskim środowiskiem architektonicznym. W dzwonnicy zawieszono trzy dzwony i zegar. Pierwszym proboszczem mianowano o. Antoniego Olechnowicza.

Kościół został odnowiony dzięki wsparciu kasztelanowej mścisławskiej Konstancji z Jundziłłów Łazowej, która ufundowała też najstarszy istniejący obecnie na Białorusi prospekt organowy.

Razem z kościołem wznoszono także murowany klasztor, którego znaczenie wzrosło po utworzeniu w 1686 r. franciszkańskiej prowincji litewskiej. Klasztor stał się wówczas siedzibą kustodii grodzieńskiej, do której należało kilka okolicznych klasztorów, m.in. w Drohiczynie i Świsłoczy.

• 
  N. Orda: kościół
  od strony Niemna
• 
  Eustachy Kurcz -
  portret fundatora
• Kościół na rysunku z 1920 r.
  Kościół na rysunku
  z 1920 r.

Architektura kościoła

Dwukondygnacjowy ołtarz główny, podobnie jak też cały kościół franciszkański, dedykowano Matce Bożej Anielskiej. W niższej kondygnacji znajdowało się bogato zdobione tabernakulum, wyzłacane w środku. Powyżej niego przedstawiona została scena koronacji Matki Bożej, którą otaczali aniołowie. Natomiast w górnej kondygnacji ołtarza umieszczono scenę stygmatyzacji św. Franciszka z Asyżu.

Za ołtarzem głównym i po bokach usytuowany został chór zakonny ze stallami. Prezbiterium od naw kościoła odgrodzone było półkolistą, dębową balustradą. Pełniła ona jednocześnie funkcję stołu komunijnego dla wiernych, uczestniczących w nabożeństwach. Nawę główną świątyni przykrywało sklepienie krzyżowe, natomiast nawy boczne – sklepienia kolebkowe.

W nawach bocznych ustawiono osiem ołtarzy. Były one dedykowane: Matce Bożej Anielskiej, Jezusowi Ukrzyżowanemu, św. Franciszkowi, św. Antoniemu, św. Bonawenturze, Matce Bożej Bolesnej, św. Józefowi Oblubieńcowi NMP oraz św. Michałowi Archaniołowi.

Rokokową ambonę zdobiły rzeźby czterech Ewangelistów, z baldachimem zwieńczonym figurą św. Michała Archanioła. Cały kościół wyłożony został marmurową posadzką. Pod nią umieszczono grobowce, w których chowano zarówno zmarłych franciszkanów, jak i znaczniejszych dobrodziejów klasztoru i kościoła (np. księcia Ogińskiego).

Wnętrze świątyni (2014 r.)

Wnętrze świątyni MB Anielskiej

Grobowiec o. M. Fordona

Widok na rokokową ambonę

Wota w ołtarzu bocznym Matki Bożej

Organy na chórze świątyni

Dwukondygnacjowy ołtarz główny

Ołtarz boczny św. Antoniego

Tablica pamiątkowa

Na przestrzeni trudnych wieków

Obok kościoła i klasztoru funkcjonował m. in. przytułek dla bezdomnych (w 1830 r. mieszkały w nim trzy kobiety). W czasie pożaru 22 kwietnia 1832 r. przytułek spłonął i nie został już odbudowany.

Po upadku powstania styczniowego w 1864 r., kompleks franciszkański pełnił przez wiele lat funkcję rosyjskiego więzienia dla polskich księży i zakonników, skazanych za działalność patriotyczną. Podczas wojny polsko-bolszewickiej w 1920 r. zginął miejscowy gwardian i proboszcz - o. Błażej Justwan, rozstrzelany przez bolszewików wraz z grupą swych parafian.

W latach 1922–1927 w klasztorze grodzieńskim pracował św. Maksymilian Maria Kolbe, zarówno udzielając się duszpastersko, jak też rozwijając działalność wydawniczą (redakcja i druk miesięcznika Rycerz Niepokalanej, przeniesionego tu z Krakowa jesienią 1922 r.).

Po zdobyciu Grodna przez wojska sowieckie we wrześniu 1939 roku pod murem klasztoru Rosjanie rozstrzeliwali wziętych do niewoli polskich żołnierzy. Jeszcze w 1939 r. władze sowieckie odebrały zakonnikom budynek klasztorny, zamieniając go na szpital (najpierw wojskowy, później miejski). W 1943 r. na fortach w Naumowiczach został rozstrzelany proboszcz i gwardian - o. Dionizy Klimczak. Po wojnie przez pewien czas parafię obsługiwali księża diecezjalni. W latach 1988-1989 proboszczem parafii był ks. Tadeusz Kondrusiewicz, od 2007 r. metropolita mińsko-mohylewski.

Czasy najnowsze

W 1989 r. franciszkanie powrócili do Grodna, obejmując na powrót opieką duszpasterską swój kościół. W 1994 r. odbyły się w Grodnie międzynarodowe uroczystości kościelne z racji 100-lecia urodzin św. Maksymiliana, który pracował w tym miejscu przez 5 lat. Przy tej okazji cywilne władze Grodna zwróciły franciszkanom kilka pomieszczeń z odebranego im w 1939 r. klasztoru. Pomieszczenia te wykorzystane zostały w miejscowej działalności duszpasterskiej.

2 stycznia 2005 r. abp Tadeusz Kondrusiewicz dokonał aktu koronacji papieskimi koronami obrazu Matki Bożej Trzykroć Przedziwnej. Wspomniane korony zostały pobłogosławione przez papieża Jana Pawła II w dniu 9 września 2004 r. Przed koronowanym obrazem Matki Bożej we franciszkańskim kościele przychodzi modlić się wielu wiernych z Grodna i okolic. Świątynia jest również miejscem święceń kapłańskich franciszkańskich zakonników, pochodzących z terenu Grodna i okolic.

Linki i teksty źródłowe

• Świątynie Grodna. Kościół Matki Bożej Anielskiej (franciszkański)
• Katalog franciszkańskiej prowincji MB Niepokalanej w Polsce (Grodno, s. 178-180). Wydawnictwo Michalineum, Marki 2000
• Warszawska prowincja franciszkanów (OFMConv.) - placówka w Grodnie
• Zdzisław Gogola, Dzieje franciszkańskiej Prowincji św. Antoniego i bł. Jakuba Strzemię 1918 – 1939. Wydawnictwo UNUM, Kraków 2011, ISBN 978-83-7643-072-0
• Architektura kościoła franciszkanów w Grodnie (skrót)
• Arturo Giuseppe Saliba OFMConv, I Francescani Conventuali in Russia e Lituania. Documentazione storica (sec. XIII-XX). Convento san Francesco, Rabat - Malta 2002, ISBN 99932-0-186-3
• Kościół franciszkanów pw. Matki Bożej Anielskiej w Grodnie - informacje parafialne
• Wnętrze świątyni franciszkańskiej w Grodnie