Nerw twarzowy

Schemat gałęzi i zespoleń nerwu twarzowego prawego.

Nerw twarzowy (łac. nervus facialis) – VII nerw czaszkowy wchodzący w skład obwodowego układu nerwowego. Jest nerwem drugiego łuku skrzelowego. Nerw ma charakter mieszany, ale przeważają w nim włókna ruchowe. Zawiera także włókna czuciowe, i przywspółczulne – wydzielnicze (autonomiczne).

Anatomia

Źródła włókien

• włókna czuciowe – komórki pseudojednobiegunowe zwoju kolanka; ich aksony tworzą nerw pośredni (łac. nervus intermedius) i wnikają do jąder czuciowych tyłomózgowia:
  • jądra pasma samotnego (w śródmózgowiu)
  • jądra pasma rdzeniowego nerwu trójdzielnego
• włókna ruchowe – jądro początkowe nerwu twarzowego ruchowe (w moście). Ich neuryty kierują się do dna dołu równoległobocznego. Otaczają one jądro nerwu odwodzącego tworząc kolanko nerwu twarzowego.
• włókna przywspółczulne – znajdują się w jądrze przywspółczulnym nerwu twarzowego (jądro ślinowe górne). Ich aksony biegną wraz z włóknami czuciowymi w nerwie pośrednim a dalej drogą nerwu skalistego większego i struny bębenkowej do zwoju podżuchwowego i skrzydłowo-podniebiennego.

Przebieg i gałęzie

Nerw wychodzi z mózgowia w kącie mostowo-móżdżkowym dwoma korzeniami. Korzeń grubszy (ruchowy) tworzy właściwy nerw twarzowy, zaś korzeń leżący bocznie, zwany nerwem pośrednim, cieńszy od poprzedniego zawiera włókna wydzielnicze i czuciowe. Nerw wchodzi następnie do otworu słuchowego wewnętrznego biegnąc razem z nerwem przedsionkowo-ślimakowym. Do tego miejsca oba nerwy otoczone są wypustką opon mózgowia. Nerw twarzowy towarzyszy nerwowi przedsionkowo-ślimakowemu dochodząc z nim do dna przewodu słuchowego wewnętrznego. Następnie oddziela się od niego i wraz z nerwem pośrednim przechodzi przez pole nerwu twarzowego (łac. area nervi facialis) w dnie przewodu do kanału nerwu twarzowego (kanału Fallopia) w piramidzie kości skroniowej, gdzie zawraca ku tyłowi i tworzy kolanko nerwu twarzowego (łac. geniculum nervi facialis). Tu znajduje się zwój kolanka (ganglion geniculi). Następnie biegnie ku tyłowi i dołowi w ścianie błędnikowej (przyśrodkowej) jamy bębenkowej. Przechodzi tam pomiędzy wyniosłością kanału półkolistego bocznego a okienkiem przedsionka. Na tym odcinku nerw twarzowy jest oddzielony od jamy bębenkowej cienką blaszką kostną grubości 1-2 mm. Powoduje to, że jest on często wciągany w procesy chorobowe dziejące się w uchu środkowym. Opuszcza jamę czaszki przez otwór rylcowo-sutkowy wychodząc na zewnętrzną powierzchnię podstawy czaszki. Tutaj rozgałęzia się w trzech kierunkach: ku dołowi oddając gałąź do tylnego brzuśca mięśnia dwubrzuścowego, ku tyłowi oddając nerw uszny tylny i ku przodowi zakręcając i wnikając prawie poziomo do ślinianki przyusznej, tuż poniżej otworu słuchowego zewnętrznego i bocznie do tylnego brzuśca mięśnia dwubrzuścowego, leżąc na powierzchni bocznej gałęzi żuchwy. W śliniance przyusznej początkowo (zwykle) dzieli się na dwie gałęzie a następnie rozkrzewia tworząc splot przyuszniczy. Oddaje następujące gałęzie:

Kolanko nerwu twarzowego prawego w odcinku wewnątrzskroniowym wraz z odchodzącymi gałęziami.

• nerw skalisty większy (łac. nervus petrosus major) – odchodzi od kolanka nerwu twarzowego wychodząc na przednią powierzchnię części skalistej kości skroniowej. Następnie układa się w swojej bruździe (sulcus nervi petrosi majoris) i zdąża do szczytu piramidy. Przebijając chrząstkozrost klinowo-skalisty otworu poszarpanego przechodzi do kanału skrzydłowego towarzysząc nerwowi skalistemu głębokiemu, następnie łączy się z nim tworząc nerw Widiusza, który dochodzi do zwoju skrzydłowo-podniebiennego.

Prowadzi włókna wydzielnicze przywspółczulne przedzwojowe do zwoju skrzydłowo-podniebiennego. Uważa się, że może prowadzić także włókna ruchowe dla mięśnia dźwigacza podniebienia miękkiego

• nerw strzemiączkowy (łac. nervus stapedius) - odchodzi od części zstępującej n. twarzowego i wnika do jamy bębenkowej unerwiając najmniejszy mięsień organizmu ludzkiego - mięsień strzemiączkowy, którego skurcz zmniejsza wrażliwość na dźwięki.
• struna bębenkowa (łac. chorda tympani) – unerwia smakowo i protopatycznie (czuciowo) 2/3 przednie języka oraz podniebienia miękkiego; prowadzi włókna przywspółczulne przedzwojowe do zwoju podżuchwowego
• nerw uszny tylny (łac. nervus auricularis posterior) – odchodzi od nerwu twarzowego tuż po jego wyjściu z otworu rylcowo-sutkowego, zmierza ku tyłowi i ku górze przebiegając na przedniej powierzchni wyrostka sutkowatego. Dzieli się na dwie gałęzie:
  • gałąź uszna (łac. ramus auricularis nervi auricularis posterioris) – ruchowa, do mięśni małżowiny usznej
  • gałąź potyliczna (łac. ramus occipitalis nervi auricularis posterioris), także ruchowa do brzuśca potylicznego mięśnia potyliczno-czołowego i do mięśnia poprzecznego karku.

Nerw uszny tylny łączy się z nerwami splotu szyjnego (nerwem usznym tylnym i nerwem potylicznym mniejszym). Za ich pośrednictwem unerwia czuciowo skórę przewodu słuchowego zewnętrznego, tylna powierzchnie małżowiny usznej i niewielki obszar skóry położony za małżowiną uszną.

• gałąź dwubrzuścowa (łac. ramus digastricus) – ruchowa, do tylnego brzuśca mięśnia dwubrzuścowego. Gałąź ta dzieli się także na gałąź rylcowo-gnykową, unerwiającą jednoimienny mięsień i gałąź łączącą z nerwem językowo-gardłowym.

Przebieg i gałęzie nerwu twarzowego lewego w odcinku zewnątrzczaszkowym; widoczny splot przyuszniczy.

• splot przyuszniczy (łac. plexus parotideus) – po rozpadzie głównego pnia na dwie gałęzie (górną i dolną) w miąższu ślinianki przyusznej, dzielą się one dalej wachlarzowato tworząc opisywany splot a dalej giną w zaopatrywanych odpowiednio mięśniach mimicznych. Splot przyuszniczy dzieli śliniankę przyuszna na dwa płaty: powierzchowny i głęboki. Liczne rozgałęzienia w przyusznicy nazywano dawniej gęsią stopką większą (łac. pes anserinus major).

Zasadnicze gałęzie splotu przyuszniczego:

• gałęzie skroniowe (łac. rami temporales) dochodzą do następujących mięśni mimicznych:
  • mięśnia usznego przedniego (i częściowo górnego)
  • mięśni małżowiny usznej
  • mięśni czoła i otoczenia oczodołu
  • brzuśca czołowego mięśnia potyliczno-czołowego
  • mięśnia okrężnego oka (część górna)
  • mięśnia marszczącego brwi.

• gałęzie jarzmowe (łac. rami zygomatici) dochodzą do:
  • mięśnia okrężnego oka (część boczna i dolna)
  • mięśnia jarzmowego większego i mniejszego.

• gałęzie policzkowe (łac. rami buccales) dochodzą do:
  • mięśnia policzkowego
  • mięśnia nosa
  • mięśnia wargi górnej

• gałąź brzeżna żuchwy (łac. ramus marginalis mandibulae) dochodzi do:
  • mięśnia obniżacza wargi górnej
  • mięśnia bródkowego.

Gałąź ta jest szczególnie ważna podczas operacji laryngologicznych w tym obszarze (np. resekcja ślinianki podżuchwowej), gdyż można ją łatwo uszkodzić co może skutkować opadnięciem kącika ust i asymetrią dolnej części twarzy.

• gałąź szyi (łac. ramus colli) zaopatruje mięsień szeroki szyi a następnie zespala się z gałęzią splotu szyjnego - nerwem poprzecznym szyi.

Pozostałe unerwienie

• ruchowo - mięśnie mimiczne twarzy czyli odpowiadające za mimikę twarzy, tj. ekspresję emocji, grymasy, ruchy ust, powiek
• przywspółczulnie - unerwia gruczoły łzowe (przez zwój skrzydłowo-podniebienny), ślinianki - podżuchwową i językową (przez zwój podżuchowowy)

Zespolenia nerwu twarzowego

• z nerwem trójdzielnym poprzez nerw skalisty większy, strunę bębenkową i gałęzie splotu przyuszniczego
• z nerwem przedsionkowo-ślimakowym podczas wspólnego przebiegu w przewodzie słuchowym wewnętrznym
• z nerwem językowo-gardłowym przez nerw skalisty mniejszy i splot bębenkowy
• z nerwem błędnym przez nerw Arnolda (gałąź uszną nerwu błędnego)
• ze splotem szyjnym przez nerw potyliczny mniejszy, nerw poprzeczny szyi i nerw uszny wielki.

Unaczynienie nerwu twarzowego

• tętnica błędnikowa (arteria labyrinthi) – jego początkowy odcinek
• gałąź skalista tętnicy oponowej środkowej (ramus petrosus arteriae meningeae mediae)
• tętnica rylcowo sutkowa (arteria stylomastoidea) odchodząca od tętnicy usznej tylnej.

Porażenie nerwu twarzowego

Porażenie nerwu twarzowego należy do najczęstszych porażeń nerwów czaszkowych. Charakterystycznymi objawami jest obniżenie kącika ust i niemożność zamknięcia oka po stronie uszkodzenia.

Bibliografia

• Anatomia człowieka. Witold Woźniak (red.). Wrocław: Urban & Partner, 2003. ISBN 83-87944-22-X.{{Cytuj książkę}} Nieznane pola: "edycja".brak strony w książce
• Adam Bochenek, Michał Reicher: Anatomia człowieka tom V. Warszawa: PZWL, 1989. ISBN 83-200-1230-9.brak strony w książce