Lilia złotogłów: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
Anulowanie wersji autora 83.23.231.59: to nie są nazwy własne |
m Uzupełnienie danych z zakresu nazewnictwa ludowego. Określenie nazwy Leliwa jako nazwy- "dawnej" nie odpowiada realiom, gdyż w niektórych regionach dalej używa się tej formy. |
||
| Linia 22: | Linia 22: | ||
}} |
}} |
||
[[Plik:Lilium Martagon, Lai Blau.jpg|250px|thumb|right|Kwiatostan]] |
[[Plik:Lilium Martagon, Lai Blau.jpg|250px|thumb|right|Kwiatostan]] |
||
'''Lilia złotogłów''' |
'''Lilia złotogłów''' lub '''Leliwa''' (''Lilium martagon'' [[Karol Linneusz|L.]]) – [[gatunek (biologia)|gatunek]] [[bylina (botanika)|byliny]] z rodziny [[liliowate|liliowatych]] (''Liliaceae''). Występuje w [[Europa|Europie]] i [[Azja|Azji]]<ref name=grin/>. W [[Polska|Polsce]] jest rośliną rzadką. |
||
== Rozmieszczenie geograficzne == |
== Rozmieszczenie geograficzne == |
||
| Linia 46: | Linia 46: | ||
== Nazewnictwo == |
== Nazewnictwo == |
||
Łacińska nazwa gatunkowa – ''Lilium martagon'' – pochodzi z języka greckiego. W Starożytnej Grecji wierzono, że kwiaty lilii powstały z mleka uronionego przez Herę, roślinę nazwali więc ''leirion'' czyli cienka, delikatna. Drugi człon nazwy – ''martagon'' – oznaczała w alchemii roślinę poświęconą Marsowi. Polski człon nazwy – [[złotogłów]] – nawiązuje do cennego materiału<ref name= TPP>{{cytuj książkę|nazwisko=Szczygielski M.|tytuł=Tajemnice Polskiej Przyrody|wydawca=De Agostini Polska|miejsce=Warszawa|data=2006|isbn=83-7398-708-8}}</ref>. |
Łacińska nazwa gatunkowa – ''Lilium martagon'' – pochodzi z języka greckiego. W Starożytnej Grecji wierzono, że kwiaty lilii powstały z mleka uronionego przez Herę, roślinę nazwali więc ''leirion'' czyli cienka, delikatna. Drugi człon nazwy – ''martagon'' – oznaczała w alchemii roślinę poświęconą Marsowi. Polski człon nazwy – [[złotogłów]] – nawiązuje do cennego materiału<ref name= TPP>{{cytuj książkę|nazwisko=Szczygielski M.|tytuł=Tajemnice Polskiej Przyrody|wydawca=De Agostini Polska|miejsce=Warszawa|data=2006|isbn=83-7398-708-8}}</ref>. W tradycji ludowej zwana też leliwą<ref>Erazm Majewski: ''Słownik nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich'', Warszawa 1891.</ref> z kolei górale nazywają ją lelują<ref name= Minikompendium/>. |
||
== Ochrona == |
== Ochrona == |
||
Wersja z 14:03, 15 maj 2013
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Klad | |
| Klad | |
| Klasa | |
| Klad | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
lilia złotogłów |
| Nazwa systematyczna | |
| {{{nazwa łacińska}}} L. Sp. Pl. 1753[1] | |
Lilia złotogłów lub Leliwa (Lilium martagon L.) – gatunek byliny z rodziny liliowatych (Liliaceae). Występuje w Europie i Azji[1]. W Polsce jest rośliną rzadką.
Rozmieszczenie geograficzne
Gatunek występujący na przeważającej części Europy z wyjątkiem Półwyspu Skandynawskiego i Wysp Brytyjskich aż po Kaukaz. W Azji zasięg występowania ciągnie się przez centralną część kontynentu przez wschodnią i zachodnią Syberię aż po północną Mongolię i prowincję Sinciang w Chinach[1]. W Polsce spotykana w Sudetach i Karpatach[4], na niżu bardzo rzadka[5]. Gatunek introdukowano we wschodnich prowincjach Kanady[6].
Morfologia
- Łodyga
- Nierozgałęziona, sztywna, naga lub owłosiona, w górnej części czasem purpurowo nakrapiana, wysoka od 40 do 150 cm.
- Liście
- Liście siedzące, podłużne, eliptycznie lancetowate, całobrzegie, szerokie na 2–5 cm, są wyraźnie unerwione. Ustawione na łodydze skrętolegle, tworzą zwykle 2–4 nibyokółki.
- Kwiaty
- Kwiatostan na wierzchołku łodygi stanowi luźne grono. Kwiaty barwy od ciemnoróżowej do brudnolila, ciemnopurpurowo nakrapiane, w liczbie od trzech do dwunastu, osadzone są na długich, łukowato zwieszających się szypułkach. Okwiat nie zróżnicowany na kielich i koronę, sześciodziałkowy, ze środka wystaje maczugowaty słupek otoczony przez sześć pręcików o dużych purpurowo-czerwonych pylnikach. W miarę dojrzewania mięsiste działki okwiatu odginają się coraz mocniej na zewnątrz, aż zawinięte dotkną nasady kwiatu. Środkiem każdego płatka biegnie rynienka, wypełniona nektarem.
- Owoce
- W formie dużej, trójkątnokulistej torebki z płaskimi, ciemnożółtymi, szeroko oskrzydlonymi nasionami. Nasiona rozsiewane są przez wiatr.
- Część podziemna
- Owalna, złotożółta cebula, złożona z licznych łusek.
Biologia i ekologia
Rośnie w rzadkich, widnych lasach, zaroślach, zrębach, rzadziej wśród ziołorośli. W najwyższych położeniach (Tatry) na halach, na trawiastych miejscach wśród skał. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla O. Fagetalia[7].
Dostęp do nektaru mają tylko owady długotrąbkowe, dlatego kwiaty lilii zapylane są tylko przez motyle dzienne i nocne, głównie z rodziny zawisakowatych, m.in. przez fruczaka gołąbka. Roślina kwitnie od końca czerwca do połowy sierpnia
Błąd w przypisach: Nieprawidłowe nazwy parametrów elementu<ref>.. Zwabia owady nie tylko dużymi i barwnymi kwiatami, ale również zapachem. Szczególnie intensywnie pachnie wieczorem i nocą. Jeśli jednak z jakichś powodów (np. długotrwała zła pogoda) nie dojdzie do zapylenia krzyżowego, roślina dość łatwo może zapylić się własnym pyłkiem i również wytworzyć nasiona, jednak gorszej jakości[8].
Często rozmnaża się wegetatywnie (w hodowli amatorskiej) za pomocą cebulek powstających u nasady starej cebuli (nieliczne), a w ogrodnictwie głównie z sadzonek łuskowych.
Nazewnictwo
Łacińska nazwa gatunkowa – Lilium martagon – pochodzi z języka greckiego. W Starożytnej Grecji wierzono, że kwiaty lilii powstały z mleka uronionego przez Herę, roślinę nazwali więc leirion czyli cienka, delikatna. Drugi człon nazwy – martagon – oznaczała w alchemii roślinę poświęconą Marsowi. Polski człon nazwy – złotogłów – nawiązuje do cennego materiału[9]. W tradycji ludowej zwana też leliwą[10] z kolei górale nazywają ją lelują[11].
Ochrona
Objęta jest w Polsce ochroną ścisłą. Jej piękne kwiaty były i są przyczyną znacznego jej wyniszczenia na siedliskach naturalnych.
Zmienność
Odmiany ozdobne:
- Lilium martagon 'Album' – kwiaty woskowobiałe, kultywar nieco niższy od form dzikich, osiąga do 120 cm.
Zastosowanie
Cebulki zawierają sporą ilość skrobi, dlatego dawniej uchodziły za przysmak w każdej postaci: surowej, gotowanej i pieczonej. W postaci suszonej i mielonej wraz z pałką szerokolistną i korzeniami łącznia baldaszkowatego uchodziły za swego rodzaju mąkę.
Obecność w kulturze i symbolice
Jest częstym motywem w sztuce ludowej Podhala[11], szczególnie w rzeźbie góralskiej.
- Zobacz też
- Rośliny tatrzańskie
- ↑ a b c Lilium martagon. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. United States Department of Agriculture. [dostęp 2013-04-22]. (ang.).
- ↑ Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website. 2001–. [dostęp 2010-07-28]. (ang.).
- ↑ The Plant List. [dostęp 2013-04-22].
- ↑ Szafer, Kulczyński, Pawłowski: Rośliny polskie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1969, s. 803.
- ↑ Radwańska-Paryska: Rośliny tatrzańskie. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i pedagogiczne, 1988, s. 134. ISBN 83-02-00872-9.
- ↑ Farrell W.: USDA Plants. 2001–. [dostęp 2013-04-16]. (ang.).
- ↑ Matuszkiewicz Władysław. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
- ↑ Tadeusz Traczyk: Rośliny lasu liściastego. Warszawa: PZWS, 1959.
- ↑ Szczygielski M.: Tajemnice Polskiej Przyrody. Warszawa: De Agostini Polska, 2006. ISBN 83-7398-708-8.
- ↑ Erazm Majewski: Słownik nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich, Warszawa 1891.
- ↑ a b Dzwonkowski J.: Minikompendium Przyroda Polska. Warszawa: Mozaika, 2004, s. 80. ISBN 83-89200-84-8.
<ref> o nazwie „stopień”, zdefiniowany w <references>, nie był użyty wcześniej w treści.