Lilia złotogłów: Różnice pomiędzy wersjami

Lilia złotogłów
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Klad	rośliny naczyniowe
Klad	rośliny nasienne
Klasa	okrytonasienne
Klad	jednoliścienne
Rząd	liliowce
Rodzina	liliowate
Rodzaj	lilia
Gatunek	lilia złotogłów
	Nazwa systematyczna
	{{{nazwa łacińska}}} L.; Sp. Pl. 1753
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 01:44, 26 cze 2013

Lilia złotogłów (Lilium martagon L.) – gatunek byliny z rodziny liliowatych (Liliaceae). Występuje w Europie i Azji^[1]. W Polsce jest rośliną rzadką.

Rozmieszczenie geograficzne

Gatunek występujący na przeważającej części Europy z wyjątkiem Półwyspu Skandynawskiego i Wysp Brytyjskich aż po Kaukaz. W Azji zasięg występowania ciągnie się przez centralną część kontynentu przez wschodnią i zachodnią Syberię aż po północną Mongolię i prowincję Sinciang w Chinach^[1]. W Polsce spotykana w Sudetach i Karpatach^[4], na niżu bardzo rzadka^[5]. Gatunek introdukowano we wschodnich prowincjach Kanady^[6].

Morfologia

Łodyga: Nierozgałęziona, sztywna, naga lub owłosiona, w górnej części czasem purpurowo nakrapiana, wysoka od 40 do 150 cm.
Liście: Liście siedzące, podłużne, eliptycznie lancetowate, całobrzegie, szerokie na 2–5 cm, są wyraźnie unerwione. Ustawione na łodydze skrętolegle, tworzą zwykle 2–4 nibyokółki.
Kwiaty: Kwiatostan na wierzchołku łodygi stanowi luźne grono. Kwiaty barwy od ciemnoróżowej do brudnolila, ciemnopurpurowo nakrapiane, w liczbie od trzech do dwunastu, osadzone są na długich, łukowato zwieszających się szypułkach. Okwiat nie zróżnicowany na kielich i koronę, sześciodziałkowy, ze środka wystaje maczugowaty słupek otoczony przez sześć pręcików o dużych purpurowo-czerwonych pylnikach. W miarę dojrzewania mięsiste działki okwiatu odginają się coraz mocniej na zewnątrz, aż zawinięte dotkną nasady kwiatu. Środkiem każdego płatka biegnie rynienka, wypełniona nektarem.
Owoce: W formie dużej, trójkątnokulistej torebki z płaskimi, ciemnożółtymi, szeroko oskrzydlonymi nasionami. Nasiona rozsiewane są przez wiatr.
Część podziemna: Owalna, złotożółta cebula, złożona z licznych łusek.

Biologia i ekologia

Rozwój: Bylina. Geofit cebulowy. Roślina kwitnie od końca czerwca do połowy sierpniaBłąd w przypisach: Nieprawidłowe nazwy parametrów elementu <ref>.
BŁĄD PRZYPISÓW
. Kolorowe plamki spełniają funkcję wskaźników, które nakierowują owady w odpowiednie miejsce, w fazie czynności prowadzących do zapylenia kwiatu^[7]. Zwabia owady nie tylko dużymi i barwnymi kwiatami, ale również zapachem. Szczególnie intensywnie pachnie wieczorem i nocą. Dostęp do nektaru mają tylko owady długotrąbkowe, dlatego kwiaty lilii zapylane są tylko przez motyle dzienne i nocne, głównie z rodziny zawisakowatych, m.in. przez fruczaka gołąbka. Jeśli jednak z jakichś powodów (np. długotrwała zła pogoda) nie dojdzie do zapylenia krzyżowego, roślina dość łatwo może zapylić się własnym pyłkiem (słupek może zmienić położenie w kwiecie i tak zbliżyć znamię do pręcików że dojdzie do autogamii^[7]) i również wytworzyć nasiona, jednak gorszej jakości^[8].; Często rozmnaża się wegetatywnie za pomocą cebulek powstających u nasady starej cebuli (nieliczne), a w ogrodnictwie głównie z sadzonek łuskowych.
Siedlisko: Rośnie w miejscach półcienistych, na glebach piaszczysto-gliniastych i gliniastych świeżych, zasobnych w substancje mineralno-próchniczne, o zróżnicowanym składzie granulometrycznym – od piasków luźnych, piasków gliniastych mocnych po glinę ciężką^[9]. Spotykana w rzadkich, widnych lasach, zaroślach, zrębach, rzadziej wśród ziołorośli. W najwyższych położeniach (Tatry) na halach, na trawiastych miejscach wśród skał.
Fitosocjologia: W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla O. Fagetalia^[10].
Genetyka: Liczba chromosomów 2n=24^[11].

Nazewnictwo

Łacińska nazwa gatunkowa – Lilium martagon – pochodzi z języka greckiego. W Starożytnej Grecji wierzono, że kwiaty lilii powstały z mleka uronionego przez Herę, roślinę nazwali więc leirion czyli cienka, delikatna. Drugi człon nazwy – martagon – oznaczała w alchemii roślinę poświęconą Marsowi. Polski człon nazwy – złotogłów – nawiązuje do cennego materiału^[12]. Zwana też leliwą^[13], górale nazywają ją lelują^[14], a gwarowo określana jest tez mianem „janowej lilii”^[15].

Ochrona

Objęta jest w Polsce ochroną ścisłą od 1946 roku^[9]. Jej piękne kwiaty były i są przyczyną znacznego jej wyniszczenia na siedliskach naturalnych.

Zmienność

Odmiany ozdobne:

Lilium martagon 'Album' – kwiaty woskowobiałe, kultywar nieco niższy od form dzikich, osiąga do 120 cm.

Zastosowanie

Cebulki zawierają sporą ilość skrobi, dlatego dawniej uchodziły za przysmak w każdej postaci: surowej, gotowanej i pieczonej. W postaci suszonej i mielonej wraz z pałką szerokolistną i korzeniami łącznia baldaszkowatego uchodziły za swego rodzaju mąkę.

Obecność w kulturze i symbolice

Jest częstym motywem w sztuce ludowej Podhala^[14], szczególnie w rzeźbie góralskiej.

Zobacz też: Rośliny tatrzańskie

↑ ^a ^b ^c Lilium martagon. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. United States Department of Agriculture. [dostęp 2013-04-22]. (ang.).
↑ Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website. 2001–. [dostęp 2010-07-28]. (ang.).
↑ The Plant List. [dostęp 2013-04-22].
↑ Szafer, Kulczyński, Pawłowski: Rośliny polskie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1969, s. 803.
↑ Radwańska-Paryska: Rośliny tatrzańskie. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i pedagogiczne, 1988, s. 134. ISBN 83-02-00872-9.
↑ Farrell W.: USDA Plants. 2001–. [dostęp 2013-04-16]. (ang.).
↑ ^a ^b Władysław Szafer: Kwiaty i zwierzęta. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1969, s. 77-78. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Tadeusz Traczyk: Rośliny lasu liściastego. Warszawa: PZWS, 1959.
↑ ^a ^b Mariola Truchan, Zbigniew Sobisz: [http://apsl.edu.pl/spb/pliki/nr7/117_truchan.pdf Słupskie Prace Biologiczne]. [w:] Nowe stanowiska Lilium martagon na Pomorzu Środkowym [on-line]. 2010-07. [dostęp 2013-06-06]. (pol.).
↑ Matuszkiewicz Władysław. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ IPCN Chromosome Reports. [w:] Lilium martagon [on-line]. [dostęp 2013-06-06]. (ang.).
↑ Szczygielski M.: Tajemnice Polskiej Przyrody. Warszawa: De Agostini Polska, 2006. ISBN 83-7398-708-8.
↑ Erazm Majewski: Słownik nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich, Warszawa 1891.
↑ ^a ^b Dzwonkowski J.: Minikompendium Przyroda Polska. Warszawa: Mozaika, 2004, s. 80. ISBN 83-89200-84-8.
↑ Jadwiga Waniakowa: Polskie gwarowe nazwy dziko rosnących roślin zielnych na tle słowiańskim. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2012, s. 69. ISBN 978-83-233-3429-3.

Błąd w przypisach: Znacznik <ref> o nazwie „stopień”, zdefiniowany w <references>, nie był użyty wcześniej w treści.

BŁĄD PRZYPISÓW

Szablon:Link FA

[grin-1] Lilium martagon. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. United States Department of Agriculture. [dostęp 2013-04-22]. (ang.).

[apweb-2] Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website. 2001–. [dostęp 2010-07-28]. (ang.).

[TPL-3] The Plant List. [dostęp 2013-04-22].

[Szafer-4] Szafer, Kulczyński, Pawłowski: Rośliny polskie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1969, s. 803.

[Tatrzańskie-5] Radwańska-Paryska: Rośliny tatrzańskie. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i pedagogiczne, 1988, s. 134. ISBN 83-02-00872-9.

[USDA-6] Farrell W.: USDA Plants. 2001–. [dostęp 2013-04-16]. (ang.).

[szafer-7] Władysław Szafer: Kwiaty i zwierzęta. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1969, s. 77-78. ISBN 83-01-14439-4.

[8] Tadeusz Traczyk: Rośliny lasu liściastego. Warszawa: PZWS, 1959.

[truchan-9] Mariola Truchan, Zbigniew Sobisz: [http://apsl.edu.pl/spb/pliki/nr7/117_truchan.pdf Słupskie Prace Biologiczne]. [w:] Nowe stanowiska Lilium martagon na Pomorzu Środkowym [on-line]. 2010-07. [dostęp 2013-06-06]. (pol.).

[10] Matuszkiewicz Władysław. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[tropicos-11] IPCN Chromosome Reports. [w:] Lilium martagon [on-line]. [dostęp 2013-06-06]. (ang.).

[TPP-12] Szczygielski M.: Tajemnice Polskiej Przyrody. Warszawa: De Agostini Polska, 2006. ISBN 83-7398-708-8.

[13] Erazm Majewski: Słownik nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich, Warszawa 1891.

[Minikompendium-14] Dzwonkowski J.: Minikompendium Przyroda Polska. Warszawa: Mozaika, 2004, s. 80. ISBN 83-89200-84-8.

[15] Jadwiga Waniakowa: Polskie gwarowe nazwy dziko rosnących roślin zielnych na tle słowiańskim. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2012, s. 69. ISBN 978-83-233-3429-3.

[1]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

@@ Linia 37: / Linia 37: @@
 == Biologia i ekologia ==
-; Rozwój: [[Bylina (botanika)|Bylina]]. [[Geofity cebulowe|Geofit cebulowy]]. Roślina kwitnie od końca czerwca do połowy sierpnia<ref name= Świat roślin>{{cytuj książkę|nazwisko=Cervenka, Ferakova, Haber|tytuł=Świat roślin skał i minerałów |wydawca=PWRiL |miejsce=Warszawa |data=1982 |strony=326|isbn=83-09-00462-1}}</ref>. Zwabia owady nie tylko dużymi i barwnymi kwiatami, ale również zapachem. Szczególnie intensywnie pachnie wieczorem i nocą. Dostęp do nektaru mają tylko [[owady]] długotrąbkowe, dlatego [[kwiat]]y lilii zapylane są tylko przez [[motyle]] dzienne i nocne, głównie z rodziny [[zawisakowate|zawisakowatych]], m.in. przez [[fruczak gołąbek|fruczaka gołąbka]]. Jeśli jednak z jakichś powodów (np. długotrwała zła pogoda) nie dojdzie do [[Ksenogamia|zapylenia krzyżowego]], roślina dość łatwo może zapylić się własnym pyłkiem i również wytworzyć nasiona, jednak gorszej jakości<ref>{{cytuj książkę|imię=Tadeusz |nazwisko=Traczyk |tytuł=Rośliny lasu liściastego |miejsce=Warszawa |rok=1959 |wydawca=PZWS}}</ref>.
+; Rozwój: [[Bylina (botanika)|Bylina]]. [[Geofity cebulowe|Geofit cebulowy]]. Roślina kwitnie od końca czerwca do połowy sierpnia<ref name= Świat roślin>{{cytuj książkę|nazwisko=Cervenka, Ferakova, Haber|tytuł=Świat roślin skał i minerałów |wydawca=PWRiL |miejsce=Warszawa |data=1982 |strony=326|isbn=83-09-00462-1}}</ref>. Kolorowe plamki spełniają funkcję wskaźników, które nakierowują [[owady]] w odpowiednie miejsce, w fazie czynności prowadzących do zapylenia kwiatu<ref name=szafer/>.  Zwabia owady nie tylko dużymi i barwnymi kwiatami, ale również zapachem. Szczególnie intensywnie pachnie wieczorem i nocą. Dostęp do nektaru mają tylko [[owady]] długotrąbkowe, dlatego [[kwiat]]y lilii zapylane są tylko przez [[motyle]] dzienne i nocne, głównie z rodziny [[zawisakowate|zawisakowatych]], m.in. przez [[fruczak gołąbek|fruczaka gołąbka]]. Jeśli jednak z jakichś powodów (np. długotrwała zła pogoda) nie dojdzie do [[Ksenogamia|zapylenia krzyżowego]], roślina dość łatwo może zapylić się własnym pyłkiem ([[słupek]] może zmienić położenie w kwiecie i tak zbliżyć [[Znamię (botanika)|znamię]] do [[Pręcik (botanika)|pręcików]] że dojdzie do [[Autogamia|autogamii]]<ref name=szafer>{{cytuj książkę |nazwisko=Szafer |imię= Władysław |tytuł= Kwiaty i zwierzęta |url= |data= |rok=1969 |miesiąc= |wydawca= Państwowe Wydawnictwo Naukowe |miejsce= Warszawa |isbn = 83-01-14439-4 |strony= 77-78 |rozdział= |adres rozdziału=}}</ref>) i również wytworzyć nasiona, jednak gorszej jakości<ref>{{cytuj książkę|imię=Tadeusz |nazwisko=Traczyk |tytuł=Rośliny lasu liściastego |miejsce=Warszawa |rok=1959 |wydawca=PZWS}}</ref>.
 : Często rozmnaża się wegetatywnie za pomocą cebulek powstających u nasady starej [[Cebula (botanika)|cebuli]] (nieliczne), a w ogrodnictwie głównie z [[sadzonka|sadzonek]] łuskowych.
 ; [[Siedlisko (biologia)|Siedlisko]]: Rośnie w miejscach półcienistych, na glebach piaszczysto-gliniastych i gliniastych świeżych, zasobnych w substancje mineralno-próchniczne, o zróżnicowanym składzie granulometrycznym – od piasków luźnych, piasków gliniastych mocnych po glinę ciężką<ref name= truchan>{{cytuj stronę |url =http://apsl.edu.pl/spb/pliki/nr7/117_truchan.pdf |tytuł = Słupskie Prace