Sonata: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana]

[wersja nieprzejrzana]

Usunięta treść Dodana treść

Jednokolumnowy

Wersja z 19:47, 14 sty 2016

Sonata – instrumentalna forma muzyczna. Pierwotnie każdy utwór instrumentalny, w przeciwieństwie do wokalnego – kantaty. Z czasem wykształciła się w specyficzną formę.

Formy pokrewne sonacie to symfonia i koncert.

Sonata staroklasyczna

Na początku XVII w sonata miała najczęściej formę wieloodcinkowej canzony instrumentalnej.

W połowie XVII wieku wykształcają się dwa typy sonat:

sonata da camera - sonata świecka, komnatowa (wł. camera - komnata, pokój), o budowie suity;
sonata da chiesa - sonata kościelna, składająca się z czterech części: wolna - szybka - wolna - szybka.

Sonaty najczęściej pisane były na jeden lub na dwa instrumenty solowe (sonata triowa, triosonata), choć też na większe składy, oraz basso continuo - instrument basowy (np. wiola basowa, wiolonczela, fagot) i instrument akordowy (np. klawesyn, lutnia, organy), realizujący akompaniament harmoniczny z ocyfrowanego głosu basowego.

W roli instrumentów solowych najczęściej występowały instrumenty smyczkowe, choć nie brakuje przykładów sonat solowych, triowych i na większe składy, wykorzystujące w roli solowej instrumenty dęte, a nawet strunowe szarpane czy klawiszowe (klawesyn, organy) oraz różne kombinacje tych instrumentów z towarzyszeniem basso continuo. Sonaty triowe były też pisane na organy (2 manuały i pedał). Przykładem może być 6 triosonat organowych, przypisywanych J.S. Bachowi (przynajmniej niektóre z nich są adaptacją sonat triowych na różne składy innych autorów).

U schyłku epoki baroku tworzono też sonaty jednoczęściowe, np. w dwuodcinkowej formie repetycyjnej. Najbardziej znane utwory tego typu to sonaty klawesynowe Domenico Scarlattiego.

Sonata klasyczna

W połowie XVIII wieku wytworzył się typ sonaty klasycznej. Tego typu sonata stała się stałym elementem twórczości klasyków wiedeńskich - Haydna, Mozarta i Beethovena.

Sonata klasyczna uzyskała czteroczęściową budowę:

część - allegro (lub inaczej nazywane allegro sonatowe) najczęściej w formie sonatowej, czasami wariacji;
część - adagio - w formie repryzowej (budowa ABA), wariacji lub ronda;
część - menuet (J. Haydn) lub scherzo (L. v. Beethoven);
część - allegro - forma sonatowa, rondo lub wariacje.

Sonata klasyczna wykonywana jest solo na instrumencie lub jest przeznaczona na zespół instrumentalny. Może być to zespół kameralny np. kwartet smyczkowy, kwintet dęty. Utwór przyjmuje wtedy nazwę od zespołu. W przypadku gdy sonata wykonywana jest przez orkiestrę symfoniczną nazywana jest symfonią. Trzyczęściowa sonata na instrument solo z towarzyszeniem orkiestry to koncert. Krótka i prosta sonata to sonatina.

Bibliografia

ABC Form Muzycznych, Danuta Wójcik, Musica Iagellonica, Kraków 1997, ISBN 83-7099-061-4
Mała encyklopedia muzyki, Stefan Śledziński (red. naczelny), PWN, Warszawa 1981, ISBN 83-01-00958-6

@@ Linia 21: / Linia 21: @@
 Sonata klasyczna uzyskała czteroczęściową budowę:
-# część - ''allegro'' najczęściej w [[Forma sonatowa|formie sonatowej]], czasami [[Wariacje|wariacji]];
+# część - ''allegro''  (lub inaczej nazywane ''allegro sonatowe'') najczęściej w [[Forma sonatowa|formie sonatowej]], czasami [[Wariacje|wariacji]];
-# część - ''adagio'' - w formie repryzowej (ABA), wariacji lub [[Rondo (muzyka)|ronda]];
+# część - ''adagio'' - w formie repryzowej (budowa ABA), wariacji lub [[Rondo (muzyka)|ronda]];
-# część - [[Menuet (muzyka)|menuet]] lub [[scherzo]];
+# część - [[Menuet (muzyka)|menuet]] ([[Joseph Haydn|J. Haydn]]) lub [[scherzo]] ([[Ludwig van Beethoven|L. v. Beethoven]]);
 # część - ''allegro'' - forma sonatowa, [[Rondo (muzyka)|rondo]] lub wariacje.