Autokefalia

Autokefalia (z gr. αὐτο – samo, κεφαλή – głowa) – status Kościoła chrześcijańskiego (najczęściej prawosławnego albo orientalnego) oznaczający, że jego głowa (biskup, metropolita, patriarcha) nie jest odpowiedzialny przed jakimkolwiek innym hierarchą o wyższej randze.

Jeśli sobór albo wyższy rangą hierarcha zwalnia spod swojej władzy prowincję kościelną, a w powstały w ten sposób Kościół pozostaje w pełnej komunii ze swoim dotychczasowym zwierzchnikiem – wówczas znaczy to, że sobór albo hierarcha przyznaje nowo powstałemu Kościołowi autokefalię. Za przykład może posłużyć Kościół Cypru, któremu autokefalię nadał sobór efeski w kanonie VIII. Głową tego Kościoła jest arcybiskup Cypru, który nie podlega żadnej wyższej władzy kościelnej, choć kościół, któremu przewodzi, pozostaje w łączności z innymi kościołami prawosławnymi. W przypadku Kościołów orientalnych przykładem jest w pełni niezależny Malankarski Kościół Ortodoksyjny, zachowujący komunię z Syryjskim Kościołem Ortodoksyjnym.

Kontrowersje budzi kwestia tego, kto może przyznać autokefalię. W 1970 roku Rosyjski Kościół Prawosławny nadał autokefalię Kościołowi Prawosławnemu w Ameryce, co nie zostało uznane przez większość patriarchatów. W następstwie obalenia cara Mikołaja II gruzińscy biskupi jednostronnie przywrócili 25 marca 1917 roku autokefalię Gruzińskiego Kościoła Prawosławnego, który pozostaje w komunii z innymi Kościołami prawosławnymi, a jego autokefalia jest uznawana m.in. przez ekumenicznego patriarchę Konstantynopola (od 1990 r.). Rosyjski Kościół Prawosławny utrzymuje, że jego własna autokefalia daje mu prawo przyznawania autokefalii dowolnej wspólnocie wchodzącej w jego skład, zaś patriarchat konstantynopolitański utrzymuje, iż prawo to należy wyłącznie do soboru.

Kościoły autokefaliczne cieszą się większym stopniem samorządności niż Kościoły autonomiczne. W przypadku tych drugich ich zwierzchnik wskazywany jest przez Kościół, w którego skład wchodzą.

Kanoniczne prawosławne Kościoły autokefaliczne

W nawiasach podano daty uzyskania autokefalii.

• Patriarchat Konstantynopolitański,
• Patriarchat Aleksandryjski,
• Patriarchat Antiocheński,
• Patriarchat Jerozolimski,
• Rosyjski Kościół Prawosławny (1448),
• Serbski Kościół Prawosławny (1219 i ponownie 1878),
• Rumuński Kościół Prawosławny (1872 – ogłoszona, 1885 – uznana przez Konstantynopol),
• Bułgarski Kościół Prawosławny (919, 1872 – ponownie ogłoszona, 1885 – uznana przez Konstantynopol),
• Gruziński Kościół Prawosławny i Apostolski (486 – nadana przez Patriarchę Antiochii, 1917 – ponownie ogłoszona, 1919 – uznana przez Konstantynopol, 1943 – uznana przez Moskwę),
• Kościół Cypru (431 – nadana przez sobór efeski),
• Kościół Grecji (1833 – ogłoszona, 1850 – uznana przez Konstantynopol),
• Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny (1924 – uznana przez Konstantynopol, 1948 – nadana po raz drugi przez Moskwę po rezygnacji z aktu z 1924),
• Albański Kościół Prawosławny (1922 – ogłoszona, 1937 – uznana),
• Kościół Prawosławny Czech i Słowacji (1951 – uznana przez Moskwę, 1993 – uznana przez Konstantynopol),
• Kościół Prawosławny w Ameryce (1970 – nadana przez Moskwę, uznawana także przez Gruziński Kościół Prawosławny, Bułgarski Kościół Prawosławny, Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny, Kościół Prawosławny Czech i Słowacji).

Bibliografia

• Erickson J. H., The Challenge of Our Past: Studies in Orthodox Canon Law and Church History, Crestwood, New York, St. Vladimir's Seminary Press, 1991