Serbski Kościół Prawosławny
Sobór św. Sawy w Belgradzie | |
Państwo |
Serbia, Czarnogóra, Bośnia i Hercegowina, Chorwacja, Słowenia |
---|---|
Siedziba | |
Data powołania |
1219 |
Wyznanie | |
Kościół | |
Sobór |
św. Michała Archanioła w Belgradzie |
Patriarcha | |
Dane statystyczne (2007) | |
Liczba wiernych |
11,5 mln |
Liczba kapłanów |
1900 |
Liczba osób zakonnych |
1230 |
Liczba diecezji |
46 |
Liczba parafii |
3500 |
Liczba klasztorów |
204 |
Położenie na mapie Belgradu | |
Położenie na mapie Serbii | |
44°49′03,4″N 20°27′05,7″E/44,817611 20,451583 | |
Strona internetowa |
Serbski Kościół Prawosławny (serb. Српска православна црква), także Patriarchat Serbski – jeden z kanonicznych Kościołów prawosławnych, obejmujący swoją jurysdykcją parafie prawosławne na terenie Serbii. W dyptychu lokalnych autokefalicznych cerkwi prawosławnych wymieniany na miejscu 6. według dyptychu greckiego, a na miejscu 7. według dyptychu rosyjskiego. Spowodowane jest to różnymi terminami uznania autokefalii przez Konstantynopol i Moskwę.
Od 18 lutego 2021 zwierzchnikiem Serbskiego Kościoła Prawosławnego jest patriarcha Porfiriusz, któremu przysługuje tytuł: Jego Świątobliwość arcybiskup Peci, metropolita belgradzko-karłowicki, patriarcha serbski.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Początki
[edytuj | edytuj kod]Według kościelnej tradycji pierwszymi misjonarzami chrześcijańskimi na Bałkanach byli apostoł Andrzej i św. Paweł oraz jego uczeń Tytus[1]. Ostateczne umocnienie obecności chrześcijaństwa na tym obszarze miało miejsce po misji Cyryla i Metodego oraz wskutek działalności misjonarzy z Bizancjum[1]. Po oficjalnym chrzcie Serbów, jaki miał miejsce za panowania Mutimira (w 879 lub 880), na zamieszkiwanym przez nich terytorium powstały pierwsze eparchie Patriarchatu Konstantynopolitańskiego[2]. Po podbojach Symeona I Wielkiego struktury te stały się częścią Bułgarskiego Kościoła Prawosławnego[1]. Z kolei po klęsce Bułgarów w wojnach z Bizancjum za czasów cesarza Bazylego Bułgarobójcy ponownie włączono je do Patriarchatu Konstantynopolitańskiego[1]. Językiem liturgicznym Kościoła na terytorium serbskim był cerkiewnosłowiański[3].
Uzyskanie autokefalii
[edytuj | edytuj kod]Decydujące znaczenie dla historii Kościoła miało panowanie dynastii Nemaniczów. Pierwszy z dynastii Stefan Nemania wspierał rozwój Kościoła wschodniego na rządzonym przez siebie terytorium[4]. Jego następca, Stefan Pierwszy Koronowany, w 1219 uzyskał zgodę (potwierdzoną w 1229) Patriarchatu Konstantynopolitańskiego na powstanie autokefalicznego Serbskiego Kościoła Prawosławnego kierowanego przez arcybiskupów. Pierwszym zwierzchnikiem Cerkwi serbskiej został młodszy brat Stefana, Sawa[5]. Kierował on Kościołem serbskim przez czternaście lat[5], przyczyniając się do utrwalenia tradycji ścisłej współpracy świeckich i kościelnych władz Serbii[6]. Pierwszą siedzibą arcybiskupów był monaster Žiča[7]. Po swojej śmierci Sawa stał się najbardziej czczonym w Serbii świętym[8].
W 1346, po przyjęciu przez Stefana Urosza IV Duszana tytułu cara, Kościół serbski stał się patriarchatem[9]. Decyzję tę ogłoszono na soborze w Skopju w obecności delegatów monasterów Athosu, zwierzchników Bułgarskiego Kościoła Prawosławnego i Arcybiskupstwa Ochrydzkiego, bez porozumienia z patriarchą Konstantynopola. Stąd patriarcha Kalikst w 1352 uznał Serbski Kościół Prawosławny za niekanoniczny i zmienił tę decyzję w roku następnym, po rozmowach z reprezentantami nowego patriarchatu[10].
Pod panowaniem tureckim
[edytuj | edytuj kod]Po opanowaniu ziem serbskich przez Turków Patriarchat Serbski został nieoficjalnie zlikwidowany, następnie w 1557 zalegalizowany ponownie[9]. Część monasterów i cerkwi Kościoła została zamknięta, zaadaptowana na meczety lub zniszczona, prawosławni Serbowie byli represjami nakłaniani do przyjęcia islamu[11][12]. W 1594 pod Belgradem władze tureckie spaliły relikwie św. Sawy[11]. Duchowni prawosławni byli zaangażowani w serbski ruch narodowowyzwoleńczy, stąd w 1776 Patriarchat Serbski został ponownie zlikwidowany i podporządkowany Patriarchatowi Konstantynopolitańskiemu. Biskupi serbscy zostali usunięci z katedr i zastąpieni duchownymi greckimi. Język koine został również wprowadzony na stałe do praktyki liturgicznej[9].
Z powodu różnej sytuacji politycznej ziem zamieszkiwanych przez Serbów, na terytorium Patriarchatu Serbskiego w XVIII i XIX wieku obok podległych Patriarchatowi Konstantynopolitańskiemu terenów, powstały także: autonomiczne Metropolia Czarnogórska (w Czarnogórze), Metropolia Karłowicka (zrzeszająca prawosławnych Serbów w Austrii, a następnie Austro-Węgrzech) oraz półautonomiczne struktury na ziemiach macedońskich i chorwackich[12]. Metropolia belgradzka posiadała od 1831 status autonomiczny i ponownie była zarządzana przez duchownych narodowości serbskiej[13].
W niezależnej Serbii i w Jugosławii
[edytuj | edytuj kod]W 1878, w związku z odzyskaniem niepodległości przez Serbię, patriarcha konstantynopolitański Joachim III nadał autokefalię Serbskiemu Kościołowi Prawosławnemu w granicach Serbii (metropolii belgradzkiej), bez włączenia do niego serbskich eparchii w Austro-Węgrzech, gdzie nadal działała Metropolia Karłowicka, i w Czarnogórze. Patriarchat Serbski dzielił się wówczas na 21 eparchii oraz prowadził struktury zamiejscowe w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie[14]. Do zjednoczenia serbskich administratur doszło po powstaniu Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców. 30 sierpnia 1920 w Sremskich Karlovcach ogłoszono odnowienie Patriarchatu w nowych granicach. Patriarchą serbskim został Dymitr (Pavlović), dotąd metropolita belgradzki[15], który przyjął tytuł arcybiskupa Peci, metropolity belgradzko-karłowackiego, patriarchy Serbii[16].
II wojna światowa. Funkcjonowanie Kościoła w Jugosławii i po jej upadku
[edytuj | edytuj kod]Po powstaniu w 1941 Niezależnego Państwa Chorwackiego prawosławni Serbowie stali się ofiarami gwałtownych represji ze strony chorwackich nacjonalistów. Kilku hierarchów Serbskiego Kościoła Prawosławnego (metropolita Dabaru i Bośni Piotr, metropolita Zagrzebia Dosyteusz, biskup banjalucki Platon, biskup górnokarłowicki Sawa) zostało zamordowanych[15]. Władze chorwackie zainicjowały powstanie rozłamowego Chorwackiego Kościoła Prawosławnego, który działał do upadku Niezależnego Państwa Chorwackiego w 1945[17].
W socjalistycznej Jugosławii państwo i Kościół zostały oddzielone, zaś rola Patriarchatu Serbskiego w życiu społecznym gwałtownie spadła. Władze Jugosławii wymusiły powstanie autokefalicznego Kościoła prawosławnego w Macedonii, którego kanoniczności nie uznał Serbski Kościół Prawosławny. Nigdy nie podjęły jednak próby całkowitej likwidacji Kościoła prawosławnego w kraju[16] (prawosławni stanowili najliczniejszą grupę wyznaniową w wielowyznaniowej Jugosławii[15]). W pierwszych latach istnienia socjalistycznej Jugosławii Serbski Kościół Prawosławny cieszył się znaczną niezależnością. Do lat 70. wysokie urzędy w hierarchii cerkiewnej mogli piastować duchowni niebędący zwolennikami władz, jednak ich publiczne wystąpienia były ograniczane zarówno przez władze, jak i przez Synod Kościoła[18].
Od lat 80. XX wieku Serbski Kościół Prawosławny mógł prowadzić działalność duszpasterską w sposób nieskrępowany i ponownie silnie zaangażował się w życie publiczne, propagując m.in. idee serbskiego nacjonalizmu (świętosawie)[19]. Był to wynik sojuszu między Cerkwią a tymi działaczami partyjnymi i państwowymi, którzy skłaniali się ku odrzuceniu jugoslawizmu na rzecz nacjonalizmu serbskiego, a zatem – zastąpienia komunizmu ideologią narodową opartą na prawosławiu[18]. W teologii serbskiej dominującą pozycję przejęli zwolennicy i kontynuatorzy myśli biskupa Mikołaja (Velimirovicia) oraz mnicha Justyna (Popovicia), głoszący zdecydowaną krytykę materializmu, zachodnioeuropejskiego humanizmu, islamu i ruchu ekumenicznego, przedstawiający Kościół prawosławny jako nieodłączną część serbskiej tożsamości narodowej i zarazem moralny drogowskaz dla wszystkich Serbów[20]. Pogląd ten dominował w myśli Kościoła w okresie wojen bałkańskich[21].
W okresie wojen bałkańskich (zwłaszcza wojny w Kosowie) Kościół poniósł znaczne straty materialne, tracąc szereg zniszczonych świątyń i klasztorów[22].
Patriarcha Serbii
[edytuj | edytuj kod]Struktura administracyjna
[edytuj | edytuj kod]Serbski Kościół Prawosławny obejmuje terytorium Serbii (z Kosowem), Czarnogóry, Chorwacji, Słowenii, Macedonii Północnej oraz Bośni i Hercegowiny[22]. Posiada również parafie w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Francji, Niemczech, RPA, Austrii, Belgii, Australii, Wielkiej Brytanii, Szwecji, Nowej Zelandii, Szwajcarii, we Włoszech, na Węgrzech[23], w Rumunii[24]. Dzieli się na następujące eparchie[25]:
- Archieparchia belgradzko-karłowicka, zwierzchnik: patriarcha Porfiriusz
- Metropolia zagrzebsko-lublańska, zwierzchnik: vacat
- Metropolia czarnogórsko-przymorska, zwierzchnik: metropolita Joannicjusz (Mićović)
- Metropolia Dabaru i Bośni, zwierzchnik: metropolita Chryzostom (Jević)
- Eparchia žicka, zwierzchnik: biskup Justyn (Stefanović)
- Eparchia szumadijska, zwierzchnik: biskup Jan (Mladenović)
- Eparchia šabacka, zwierzchik: vacat
- Eparchia valjewska, zwierzchnik: biskup Hezychiusz (Rogić)
- Eparchia niska, zwierzchnik: biskup Arseniusz (Glavčić)
- Eparchia budzińska, zwierzchnik: biskup Lucjan (Pantelić)
- Eparchia timișoarska, zwierzchnik: vacat
- Eparchia górnokarlovacka, zwierzchnik: biskup Gerazym (Popović)
- Eparchia zwornicko-tuzlańska, zwierzchnik: biskup Focjusz (Sladojević)
- Eparchia sremska, zwierzchnik: biskup Bazyli (Vadić)
- Eparchia banjalucka, zwierzchnik: biskup Efrem (Milutinović)
- Eparchia baczka, zwierzchnik: biskup Ireneusz (Bulović)
- Eparchia raszko-prizreńska, zwierzchnik: biskup Teodozjusz (Šibalić)
- Eparchia bihacko-petrovacka, zwierzchnik: biskup Sergiusz (Karanović)
- Eparchia osjeczkopolska i barańska, zwierzchnik: biskup Cherubin (Đermanović)
- Eparchia timocka, zwierzchnik: biskup Justyn (Stefanović)
- Eparchia vrańska, zwierzchnik: biskup Pachomiusz (Gačić)
- Eparchia slawońska, zwierzchnik: biskup Jan (Ćulibrk)
- Eparchia braniczewska, zwierzchnik: biskup Ignacy (Midić)
- Eparchia dalmatyńska, zwierzchnik: biskup Nikodem (Kosović)
- Eparchia zahumsko-hercegowińska i nadmorska, zwierzchnik: Dymitr (Rađenović)
- Eparchia mileszewska, zwierzchnik: biskup Atanazy (Rakita)
- Eparchia banacka, zwierzchnik: biskup Nikanor (Bogunović)
- Eparchia kruševacka, zwierzchnik: biskup Dawid (Perović)
- Eparchia budimlańsko-nikšicka, zwierzchnik: biskup Metody (Ostojić)
- Eparchia francuska i zachodnioeuropejska, zwierzchnik: vacat
- Eparchia brytyjsko-skandynawska, zwierzchnik: biskup Dosyteusz (Motika)
- Eparchia Düsseldorfu i całych Niemiec, zwierzchnik: biskup Grzegorz (Durić)
- Eparchia zachodnioamerykańska, zwierzchnik: biskup Maksym (Vasiljević)
- Eparchia nowogračanicko-środkowozachodnioamerykańska, zwierzchnik: biskup Longin (Krčo)
- Eparchia wschodnioamerykańska, zwierzchnik: biskup Ireneusz (Dobrijević)
- Eparchia kanadyjska, zwierzchnik: biskup Mitrofan (Kodić)
- Metropolia australijsko-nowozelandzka, zwierzchnik: biskup Sylwan (Mrakić)
- Eparchia Buenos Aires, zwierzchnik: biskup Cyryl (Bojović)
- Eparchia austriacko-szwajcarska, zwierzchnik: Andrzej (Ćilerdžić)
Na terytorium Macedonii Północnej działa Arcybiskupstwo Ochrydzkie – autonomiczny Kościół podlegający Patriarchatowi Serbskiemu; jego zwierzchnikiem jest metropolita Jan (Wraniszkowski).
Serbski Kościół Prawosławny liczył w 2007 r. 3500 parafii obsługiwanych przez 1900 kapłanów. W 204 monasterach przebywało 230 mnichów i tysiąc mniszek[22].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d Patriarchat Serbski. „Kalendarz Prawosławny”. 2003, s. 194. Warszawa: Warszawska Metropolia Prawosławna. ISSN 1425-2171.
- ↑ red. K. Parry: The Blackwell Companion to Eastern Christianity. Victoria: Blackwell Publishing, 2007, s. 232. ISBN 978-0-631-23423-4.
- ↑ red. K. Parry: The Blackwell Companion to Eastern Christianity. Victoria: Blackwell Publishing, 2007, s. 232–233. ISBN 978-0-631-23423-4.
- ↑ Felczak W., Wasilewski T.: Historia Jugosławii. Wrocław: Ossolineum, 1985, s. 108. ISBN 83-04-01638-9.
- ↑ a b Felczak W., Wasilewski T.: Historia Jugosławii. Wrocław: Ossolineum, 1985, s. 111. ISBN 83-04-01638-9.
- ↑ D. Gil: Prawosławie Historia Naród. Miejsce kultury duchowej w serbskiej tradycji i współczesności. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2005, s. 25. ISBN 83-233-1951-0.
- ↑ Mitchell L.: Serbia. Warszawa: G+J RBA, 2008, s. 198. ISBN 978-83-60006-71-9.
- ↑ D. Gil: Prawosławie Historia Naród. Miejsce kultury duchowej w serbskiej tradycji i współczesności. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2005, s. 20–21. ISBN 83-233-1951-0.
- ↑ a b c red. K. Parry: The Blackwell Companion to Eastern Christianity. Victoria: Blackwell Publishing, 2007, s. 234. ISBN 978-0-631-23423-4.
- ↑ Patriarchat Serbski. „Kalendarz Prawosławny”. 2003, s. 187–188. Warszawa: Warszawska Metropolia Prawosławna. ISSN 1425-2171.
- ↑ a b Patriarchat Serbski. „Kalendarz Prawosławny”. 2003, s. 188. Warszawa: Warszawska Metropolia Prawosławna. ISSN 1425-2171.
- ↑ a b red. K. Parry: The Blackwell Companion to Eastern Christianity. Victoria: Blackwell Publishing, 2007, s. 235. ISBN 978-0-631-23423-4.
- ↑ R. Popović,Serbian Orthodox Church in History, Academy of Serbian Orthodox Church for Fine Arts and Conservation, Belgrade 2013, s. 55.
- ↑ Patriarchat Serbski. „Kalendarz Prawosławny”. 2003, s. 188–189. Warszawa: Warszawska Metropolia Prawosławna. ISSN 1425-2171.
- ↑ a b c Patriarchat Serbski. „Kalendarz Prawosławny”. 2003, s. 189. Warszawa: Warszawska Metropolia Prawosławna. ISSN 1425-2171.
- ↑ a b red. K. Parry: The Blackwell Companion to Eastern Christianity. Victoria: Blackwell Publishing, 2007, s. 236. ISBN 978-0-631-23423-4.
- ↑ Српски расколници прослављају усташе као свештеномученике
- ↑ a b R. Zenderowski, Religia a tożsamość narodowa a nacjonalizm w Europie Środkowo-Wschodniej. Między etnicyzacją religii a sakralizacją etnosu (narodu), Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2011, ISBN 978-83-229-3150-9, ss. 87–88.
- ↑ Gil D., Świętosawie a dzisiejsze oblicze kultury duchowej Serbów [w:] Przemiany w świadomości i kulturze duchowej narodów Jugosławii po 1991 roku, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1999, ISBN 978-83-233-1254-3, s.23
- ↑ red. K. Parry: The Blackwell Companion to Eastern Christianity. Victoria: Blackwell Publishing, 2007, s. 238. ISBN 978-0-631-23423-4.
- ↑ red. K. Parry: The Blackwell Companion to Eastern Christianity. Victoria: Blackwell Publishing, 2007, s. 246. ISBN 978-0-631-23423-4.
- ↑ a b c red. K. Parry: The Blackwell Companion to Eastern Christianity. Victoria: Blackwell Publishing, 2007, s. 247. ISBN 978-0-631-23423-4.
- ↑ red. K. Parry: The Blackwell Companion to Eastern Christianity. Victoria: Blackwell Publishing, 2007, s. 228. ISBN 978-0-631-23423-4.
- ↑ EPISCOPIA ORTODOXĂ SÂRBĂ DE TIMIŞOARA [online] .
- ↑ Сербская Православная Церковь