Złośliwe oprogramowanie

Złośliwe oprogramowanie, szkodliwe oprogramowanie, malware (z ang. malicious software) – wszelkie aplikacje, skrypty itp. mające szkodliwe, przestępcze, groźne lub destrukcyjne działanie w stosunku do użytkownika komputera.

Rodzaje złośliwego oprogramowania

Podstawowe grupy złośliwego oprogramowania i ich wzajemne powiązania

Do złośliwego oprogramowania należą:

• Wirus – program lub fragment wrogiego wykonalnego kodu, który dołącza się, nadpisuje lub zamienia inny program w celu reprodukcji samego siebie bez zgody użytkownika. Ze względu na różne rodzaje infekcji wirusy dzielą się na:
  • wirusy gnieżdżące się w sektorze rozruchowym twardego dysku (ang. boot sector viruses),
  • wirusy pasożytnicze (ang. parasitic viruses),
  • wirusy wieloczęściowe (ang. multi-partite viruses),
  • wirusy towarzyszące (ang. companion viruses),
  • makrowirusy (ang. macro viruses).
• Robaki (ang. worm) – złośliwe oprogramowanie podobne do wirusów, rozmnażające się tylko przez sieć. W przeciwieństwie do wirusów nie potrzebują programu „żywiciela”. Często powielają się pocztą elektroniczną.
• Wabbit – program rezydentny nie powielający się przez sieć. Wynikiem jego działania jest jedna określona operacja, np. powielanie tego samego pliku aż do wyczerpania zasobów pamięci komputera.
• Trojan – nie rozmnaża się jak wirus, ale jego działanie jest równie szkodliwe. Ukrywa się pod nazwą lub w części pliku, który użytkownikowi wydaje się pomocny. Oprócz właściwego działania pliku zgodnego z jego nazwą, trojan wykonuje operacje w tle szkodliwe dla użytkownika, np. otwiera port komputera, przez który może być dokonany atak włamywacza (hakera).
• Backdoor – przejmuje kontrolę nad zainfekowanym komputerem, umożliwiając wykonanie na nim czynności administracyjnych, łącznie z usuwaniem i zapisem danych. Podobnie jak trojan, backdoor podszywa się pod pliki i programy, z których często korzysta użytkownik. Umożliwia intruzom administrowanie systemem operacyjnym poprzez Internet. Wykonuje wtedy zadania wbrew wiedzy i woli ofiary.
• Programy szpiegujące (ang. spyware) – oprogramowanie zbierające informacje o osobie fizycznej lub prawnej bez jej zgody, jak informacje o odwiedzanych witrynach, hasła dostępowe itp. Występuje często jako dodatkowy i ukryty komponent większego programu, odporny na usuwanie i ingerencję użytkownika. Programy szpiegujące mogą wykonywać działania bez wiedzy użytkownika – zmieniać wpisy do rejestru systemu operacyjnego i ustawienia użytkownika. Program szpiegujący może pobierać i uruchamiać pliki pobrane z sieci.
  • scumware (ang. scum – piana; szumowiny, męty) – żargonowe, zbiorcze określenie oprogramowania, które wykonuje w komputerze niepożądane przez użytkownika czynności.
  • stealware/parasiteware – służące do okradania kont internetowych,
  • adware – oprogramowanie wyświetlające reklamy,
  • Hijacker Browser Helper Object – dodatki do przeglądarek, wykonujące operacje bez wiedzy użytkownika.
• Exploit – kod umożliwiający bezpośrednie włamanie do komputera ofiary, do dokonania zmian lub przejęcia kontroli wykorzystuje się lukę w oprogramowaniu zainstalowanym na atakowanym komputerze. Exploity mogą być użyte w atakowaniu stron internetowych, których silniki oparte są na językach skryptowych (zmiana treści lub przejęcie kontroli administracyjnej), systemów operacyjnych (serwery i końcówki klienckie) lub aplikacji (pakiety biurowe, przeglądarki internetowe lub inne oprogramowanie).
• Rootkit – jedno z najbardziej groźnych narzędzi hakerskich. Ogólna zasada działania opiera się na maskowaniu obecności pewnych uruchomionych programów lub procesów systemowych (z reguły służących hakerowi do administrowania zaatakowanym systemem). Rootkit zostaje wkompilowany (w wypadku zainfekowanej instalacji) lub wstrzyknięty w istotne procedury systemowe, z reguły jest trudny do wykrycia z racji tego, że nie występuje jako osobna aplikacja. Zainstalowanie rootkita jest najczęściej ostatnim krokiem po włamaniu do systemu, w którym prowadzona będzie ukryta kradzież danych lub infiltracja.
• Keylogger – Odczytuje i zapisuje wszystkie naciśnięcia klawiszy użytkownika. Dzięki temu adresy, kody, cenne informacje mogą dostać się w niepowołane ręce. Pierwsze programowe keyloggery były widoczne w środowisku operacyjnym użytkownika. Teraz coraz częściej są procesami niewidocznymi dla administratora. Istnieją też keyloggery występujące w postaci sprzętowej zamiast programowej.
• Dialery – programy łączące się z siecią przez inny numer dostępowy niż wybrany przez użytkownika, najczęściej są to numery o początku 0-700 lub numery zagraniczne. Dialery szkodzą tylko posiadaczom modemów telefonicznych, analogowych i cyfrowych ISDN, występują głównie na stronach o tematyce erotycznej.

Mniej szkodliwe złośliwe oprogramowanie to:

• fałszywe alarmy dotyczące rzekomo nowych i groźnych wirusów (ang. false positives); fałszywe alarmy to także nieprawidłowe wykrycia szkodliwych plików, które mogą generować programy antywirusowe, szczególnie na najwyższym poziomie analizy heurystycznej.
• żarty komputerowe, robione najczęściej nieświadomym początkującym użytkownikom komputerów.

Profilaktyka

Zapobieganie infekcji szkodliwym oprogramowaniem:

• instalacja oprogramowania antywirusowego,
• włączona zapora sieciowa (firewall) z modułem HIPS, która zapobiega włączeniu zagrożeń typu zero day,
• aktualizacja wszelkiego oprogramowania,
• nieotwieranie załączników poczty elektronicznej niewiadomego pochodzenia,
• czytanie okien instalacyjnych aplikacji, a także ich licencji,
• wyłączenie makr w plikach MS Office nieznanego pochodzenia,
• regularne całościowe skany systemu programem antywirusowym i antymalware,
• przy płatnościach drogą elektroniczną upewnienie się, że transmisja danych będzie szyfrowana (banking mode),
• instalacja programów prewencyjnych (wykrywania i zapobiegania włamaniom), opartych na polityce piaskownicy z HIPS (np. GesWall),
• używanie oryginalnego systemu i aplikacji, pochodzących z legalnego źródła

Istnieje wiele programów służących do zwalczania poszczególnych tego typu problemów. Występują również pakiety zapewniające całościową ochronę. Po angielsku określane są one jako programy typu internet security. Łączą one funkcje programu antywirusowego, firewalla, programu blokującego spam, blokad stron o niepożądanej treści oraz systemu prewencyjnego HIPS.

Zabezpieczenia w przeglądarkach internetowych

W przeglądarkach Firefox, Chrome, Safari, Opera oraz Internet Explorer wbudowany jest filtr, który bezpośrednio na poziomie samej przeglądarki sprawdza, czy dana witryna nie została przypadkiem zgłoszona jako szkodliwa. W przypadku wykrycia zagrożenia dostęp do strony jest blokowany i wyświetlany jest stosowny komunikat.

W momencie zgłoszenia do listy stron stanowiących zagrożenie, dodatkowo wysyłana jest do administratora, webmastera strony wiadomość e-mail informująca o tym fakcie.

Do zapewnienia jak najlepszej ochrony komputera podczas korzystania z przeglądarek służą liczne wtyczki, np. WOT dla Firefoksa, Google Chrome, Opery, Internet Explorera i Safari.

Zobacz też

• scam

Linki zewnętrzne

• Najgroźniejsze złośliwe programy w działaniu