Franciszek Ptak

Franciszek Ptak

fot. Józef Sebald
Data i miejsce urodzenia	30 sierpnia 1859 Bieńczyce
Data i miejsce śmierci	29 lipca 1936 Kraków
Przynależność polityczna	PSL Lewica PSL „Piast”

Franciszek Ptak (ur. 30 sierpnia 1859 w Bieńczycach, zm. 29 lipca 1936 w Krakowie) – polski karczmarz, działacz ruchu ludowego, poseł na galicyjski Sejm Krajowy.

Życiorys

Wczesne lata

Franciszek Ptak z rodziną, 1917

Portrety olejne Franciszka i Marcjanny Ptaków naturalnej wielkości autorstwa Józefa Krasnowolskiego

Błażej Czepiec i Franciszek Ptak w bronowickiej izbie, pastel Włodzimierza Tetmajera – Ptak siedzi w środku, Muzeum Historyczne Miasta Krakowa

Rodzinny grobowiec Ptaków w Raciborowicach

Rodzinny grobowiec Ptaków w Raciborowicach

Urodził się w rodzinie chłopskiej. Był synem Antoniego, posiadacza ziemskiego, właściciela ok. 5 morgów, i Salomei z Włodków. Ukończył szkołę ludową, ale był także samoukiem, wiele czytał. Gospodarował na swoich 2 morgach. Przez pewien czas był pracownikiem najemnym w młynie. Założył i prowadził karczmę w Bieńczycach. Przez dziewięć lat był dzierżawcą myta.

W 1886 poślubił Marcjannę z domu Szafrańską (ur. 7 stycznia 1864, zm. 4 sierpnia 1947), z którą miał dwanaścioro dzieci: pięciu synów i siedem córek.

Początek działalności w ruchu ludowym

Był związany z ruchem chrześcijańsko–ludowym ks. Stanisława Stojałowskiego. W 1892 bez powodzenia kandydował w wyborach uzupełniających do galicyjskiego Sejmu Krajowego. W latach 1898–1902 wydawał czasopismo „Obrona Ludu”, organ stronnictwa chrześcijańsko–ludowego, ukazujące się w Krakowie.

Wincenty Witos w swoich wspomnieniach pisał o „karczmarzu z Bieńczyc”, zajmującym się polityką i prenumerującym gazety ludowe, które wykładał do czytania w swojej karczmie. Według Witosa inni chłopi wyrażali o Ptaku niezbyt pochlebne opinie, „nie mogąc znosić panoszącego się dorobkiewicza”. Witos opisał swoje pierwsze zetknięcie z Ptakiem, które miało miejsce w 1895.

Już po drodze dowiedzieliśmy się od sąsiada p. Ptaka, który szedł do wsi, że Ptak jest wielkim bogaczem, ale też nie mniejszym spekulantem i zdziercą, że zarabia na panach i księżach grube pieniądze, za które kupuje majątki i pożycza na lichwę, że chłopi i robotnicy przepijają u niego ostatnie grosze. (...) Gadatliwy i zazdrosny widać chłopina, opowiedział nam także, że obecny bogacz Ptak, aczkolwiek „z dziadowskiej” pochodzi rodziny, gorszy jest od niejednego hrabiego. Chłopów ma za nic, z panami się tylko wdaje, do Wiednia i do Lwowa na wystawy jeździ, swoje córki po świecie obwozi i wielkim panom je przedstawia. (...)

Przypatrzyłem mu się bliżej. Był to mężczyzna wysoki, prosty, ładny, dobrej tuszy i postawy, doskonały model dla malarza, rzeźbiarza, czy nawet poety. Z twarzy biła mu zarówno duma, zadowolenie, pewność siebie, jak i lekceważenie dla otoczenia. (...)

Choć z karczmy pana Ptaka wyszedłem trochę rozżalony, nie omieszkałem chodzić tam każdej niedzieli po południu, ażeby sobie gazetkę przeczytać i małą szklankę piwa wypić, asekurując się tym sposobem przed wyrzuceniem za drzwi.

{{Cytat}} Brakujące pola: treść. Przestarzałe pola: 1.

W grudniu 1900 kandydował bez powodzenia do austriackiej Rady Państwa. Nawiązanie do tego wydarzenia znalazło się w jednym z dialogów w Weselu Stanisława Wyspiańskiego. Wyspiański zaprosił na premierę „Wesela” w Teatrze Miejskim Ptaka wraz z żoną, przy czym szczególnie zależało mu właśnie na opinii małżonki, Marianny z Szafrańskich, którą „cenił za praktyczny chłopski rozum”.

Ptak współpracował z Janem Stapińskim, współorganizatorem galicyjskiego Stronnictwa Ludowego, który, według S. Szczepańskiego, szachował „w Krakowskiem Wójcika Ptakiem, Ptaka Waligórą, czy innym prezesem wójtów, jak potrzeba było”. W latach 1897–1909 był członkiem Rady Powiatowej w Krakowie z grupy gmin wiejskich i zastępcą członka, a od 1904 – członkiem Wydziału Powiatowego w Krakowie. Od 1904 do 1910 był również członkiem Rady Szkolnej Okręgowej w Krakowie z ramienia Rady Powiatowej. Założył Tow. „Sokół” w Bieńczycach.

Poseł na Sejm Krajowy

W dniu 20 stycznia 1907 został wybrany na członka Rady Naczelnej (RN) Polskiego Stronnictwa Ludowego (PSL), którą to nazwę przyjęło SL w 1903. W wyborach do Rady Państwa w maju 1907 zrezygnował z kandydatury na rzecz Franciszka Wójcika. W wyborach do galicyjskiego Sejmu Krajowego w dniu 25 lutego 1908 został wybrany na posła z gmin wiejskich pow. krakowskiego. W sejmie był członkiem komisji petycyjnej i komisji gminnej (od 1910 również i komisji drożyźnianej) oraz rewidentem sejmowym. Przemawiał m.in. w sprawie zniesienia myt krajowych (1 października 1908), założenia szkoły gospodyń wiejskich w pow. krakowskim (14 października 1909). Wystąpił również m.in. wraz z innymi posłami z wnioskiem nagłym w sprawie zapobieżenia głodowi grożącemu ludności w całym kraju (19 marca 1913).

W 1908 wraz z Władysławem Bogackim byli organizatorami słynnego „wesela krakowskiego”, które defilowało przed cesarzem Franciszkiem Józefem I w Wiedniu w 60. rocznicę wstąpienia jego na tron. Jedna z córek Ptaka, Zofia, wraz ze znanym artystą malarzem, Henrykiem Uziembłą, tworzyli „parę młodych”, a malarz Wojciech Kossak był starostą. „Wesele” to wywołało wówczas w Wiedniu entuzjazm i odbiło się szerokim echem po całym kraju, wywołując również falę krytyk, m.in. i pod adresem Ptaka, jako krakowskiego „Paradebauera” (S. Szczepański). W dniu 8 marca 1908 został ponownie wybrany na członka Rady Nadzorczej PSL. W latach 1913–1914 był członkiem Rady Nadzorczej Krajowej Centralnej Kasy dla Spółek Rolniczych we Lwowie.

W PSL – Lewica

W wyborach do galicyjskiego Sejmu Krajowego 30 czerwcu 1913 nie został wybrany na posła; w jego miejsce mandat otrzymał Józef Serczyk, również ludowiec. Franciszek Ptak figurował jako członek RS PSL w czasie jej zebrania w Tarnowie w dniu 13 grudniu 1913, na którym doszło do rozłamu na PSL – Lewica, które skupiło zwolenników Jana Stapińskiego i PSL „Piast”, któremu przewodzili Jakub Bojko i Wincenty Witos. Franciszek Ptak znalazł się w PSL – Lewica, w którym na Kongresie w dniu 5 kwietnia 1914 został wybrany na członka RN. W dniu 28 czerwca 1914 zwrócił się wraz z Franciszkiem Wójcikiem z odezwą do chłopów o finansowe popieranie PSL – Lewica („Przyjaciel Ludu” 1914 nr 26 s. 4).

W czasie pierwszej wojny światowej Ptak w wojsku nie służył i pozostawał w domu. Podczas krótkotrwałego zjednoczenia PSL „Piast” z PSL – Lewica, dokonanego na zjeździe w Tarnowie w dn. 1 grudnia 1918, został obrany członkiem Zarządu Głównego PSL.

W 1920 roku Ptak, oburzony koniecznością płacenia kar za nieposyłanie dzieci do szkoły, wraz z Franciszkiem Wójcikiem zorganizował zebranie dla około czterdziestu osób, podczas którego miał przekonywać rodziców, by nie regulowali grzywien nałożonych przez Radę Szkolną Okręgową. Zarząd szkoły w Krzesławicach oskarżył ludowca o anarchizm, jednak Ptak nie przyznał się do winy, co więcej odparł zarzuty, stwierdzając że „nie ogłaszał, by dzieci do szkoły nie posyłać i grzywien nie płacić”. Sprawa została umorzona.

Działalność w PSL „Piast” i ostatnie lata

W 1924 opuścił szeregi PSL – Lewica i przeszedł do PSL „Piast”. Założył Kasę Stefczyka w Bieńczycach, obsługującą kilkanaście okolicznych wsi, i był jej długoletnim prezesem. W 1932 witał z banderią krakusów Wincentego Witosa jadącego do Pleszowa. Zmarł 29 lipca 1936 w Krakowie w szpitalu OO. Bonifratrów. Pochowany został na cmentarzu w Raciborowicach w dniu 1 sierpnia 1936.

Wśród jego wnuków byli m.in. immunolog Włodzimierz Ptak i chemik Wiesław Ptak.

Upamiętnienie

Jego imieniem została nazwana jedna z ulic w Krakowie, w dzielnicy Bieńczyce.