Związek Pruski

Związek Pruski (niem. Preußischer Bund lub Bund vor Gewalt) – to organizacja powstała 21 lutego 1440 r. w Elblągu jako konfederacja szlachty i miast pruskich skierowana przeciw Krzyżakom. Powstał w oparciu o Związek Jaszczurczy (Towarzystwo Jaszczurcze). Dążył do uzyskania wpływu na rządy w państwie krzyżackim i przywilejów stanowych, podobnych do posiadanych przez szlachtę i mieszczaństwo w krajach sąsiednich. Sprzeciwiał się dotychczasowemu monopolowi Zakonu Krzyżackiego w życiu politycznym i gospodarczym. Główną rolę odgrywały w nim Chełmno, Gdańsk i Toruń oraz średniozamożne rycerstwo ziemi chełmińskiej, Pomorza Gdańskiego, Powiśla i Warmii. Do przywódców Z.P. należeli m.in.: Gabriel, Jan i Ścibor Bażyńscy, Jan Cegenberg. Po Pokoju brzeskim w 1435 roku wcześniejszy konflikt zaczął eskalować tym bardziej, że zaczęły się także niesnaski między różnymi frakcjami Krzyżaków, w które zaczęły wtrącać się stany, które następnie chciały powołać stałą organizację do swojej reprezentacji i narad. Podstawą aktu erekcyjnego Związku stał się koncept przygotowany przez Radę Starego Miasta Torunia. W dniu 14 marca 1440 roku pod aktem związkowym przycisnęło pieczęcie 53 przedstawicieli szlachty, 7 miast hanzeatyckich (Chełmno, Toruń, Elbląg, Gdańsk, Braniewo, Królewiec-Altstadt, Królewiec-Knipawa) oraz 12 mniejszych miast. W ciągu lata do Związku przystąpiły prawie wszystkie miasta i znaczna część szlachty. Od 1453 roku w Toruniu mieściła się siedziba powołanej w tymże roku Tajnej Rady, stałej reprezentacji Związku Pruskiego, składającej się z 8-10 przedstawicieli rycerstwa i wielkich miast. Największym oparciem Związku była Ziemia Chełmińska, Gdańsk, Toruń i tereny przyległe do Wisły.

Krzyżacy, odwołując się do sądu papieskiego i cesarskiego, dążyli do osłabienia i rozbicia Związku. Przeciągnęli na swoją stronę Dolne Prusy (na północ od biskupstwa warmińskiego z Królewcem) i oddali część ceł Gdańskowi. W 1451 roku Związek zastanawiał się czy nie dokonać samorozwiązania na tle gróźb cesarza i legata papieskiego biskupa Ludwika de Silves co mogło zaszkodzić interesom handlowym, jednakże Związek podjął decyzję o dalszej działalności. W związku z naciskiem z zewnątrz Związek Pruski zaczął szukać pomocy w Polsce. W dniu 5 grudnia 1453 roku w Wiedniu został ogłoszony wyrok cesarza Fryderyka III Habsburga, który rozkazał rozwiązanie Związku Pruskiego, nałożył na niego kary pieniężne oraz wydał wyrok śmierci na 300 członków Związku bez podania konkretnych nazwisk. Wydana też została ekskomunika, nałożona na Związek Pruski na podstawie sfałszowanej bulli papieskiej. Dolne Prusy chciały się podporządkować wyrokowi, jednak Gdańsk, Toruń i szlachta chełmińska postanowiły poddać się Polsce. W styczniu 1454 roku przybyło do króla Kazimierza IV w Sandomierzu delegacja Związku ofiarując mu poddanie Prus. Król oficjalnie nie poparł tego pomysłu, ponieważ nie mógł poprzeć buntu poddanych przeciwko władzy, jednakże szybko rozpoczęte przygotowania do powstania oznaczały, że Polska nieoficjalnie zadeklarowała Związkowi pomoc przeciwko Krzyżakom.

W dniu 4 lutego 1454 Tajna Rada wysyłając z Torunia do Malborka poselstwo z listem, w którym formalnie wypowiedziała wielkiemu mistrzowi krzyżackiemu posłuszeństwo. 6 lutego atakiem na zamek krzyżacki w Toruniu wybuchło powstanie przeciw Krzyżakom. W tym samym miesiącu gdańszczanie zaatakowali krzyżacki Wielki Młyn i 11 lutego opanowali zamek krzyżacki, który następnie zniszczyli. Po upływie miesiąca Krzyżacy kontrolowali już tylko Malbork, Sztum i Chojnice. Wkrótce do Krakowa udał się z poselstwem Jan Bażyński, który w imieniu Związku Pruskiego zwrócił się do króla Kazimierza Jagiellończyka o przyłączenie Prus do Polski. W dniu 21 lutego 1454 roku Bażyński został przyjęty na posiedzeniu rady koronnej i wygłosił mowę z prośbą o inkorporację. Rada przegłosowała prośbę i król się do niej przychylił. Następnego dnia król wypowiedział Zakonowi wojnę. Akt inkorporacji wystawiony 6 marca 1454 r. oznaczał równocześnie początek wojny trzynastoletniej finansowanej głównie przez Związek Pruski (pół miliona dukatów), Gdańsk (pół miliona dukatów), króla Kazimierza (pół miliona dukatów) i społeczeństwo Królestwa Polskiego (pół miliona dukatów). W maju król odebrał hołd w Toruniu od Ziemi chełmińskiej, 11 czerwca w Elblągu od Gdańska i zimie elbląskiej oraz od trzech biskupów pruskich. W Królewcu hołd odebrał kanclerz Jan z Koniecpola.

Zobacz też

• Związek Jaszczurczy
• Stosunki polsko-krzyżackie

Linki zewnętrzne

• Związek Pruski

Bibliografia

• Antoni Czacharowski, Księga żołdu Związku Pruskiego z okresu wojny trzynastoletniej 1454-1466, Toruń 1969.