Zamek w Pińczowie: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m MalarzBOT: regeneracja szablonu {{Budynek infobox}} |
→Bibliografia: drobne merytoryczne |
||
Linia 66: | Linia 66: | ||
== Bibliografia == |
== Bibliografia == |
||
* |
*[[Bohdan Guerquin]], ''Zamki w Polsce'', Warszawa 1984. |
||
* A. Fischinger, ''Santi Gucci, architekt i rzeźbiarz królewski XVI wieku'', Kraków 1969 |
* A. Fischinger, ''Santi Gucci, architekt i rzeźbiarz królewski XVI wieku'', Kraków 1969 |
||
* |
*[[Leszek Kajzer]], Stanisław Kołodziejski, Jan Salm, ''Leksykon zamków w Polsce'', red. naukowa L. Kajzer, Warszawa 2007 |
||
* |
*[[Adam Miłobędzki]], ''Zamek za Myszkowskich w Pińczowie. U początków nowożytnej rezydencji w Polsce'', [w:] ''Sarmatia artistica. Księga pamiątkowa ku czci profesora Władysława Tomkiewicza'', Warszawa 1968 |
||
* Jerzy Sikora |
* Aleksander Andrzejewski, Leszek Kajzer, Jerzy Sikora, Sprawozdanie z badań zamku w Pińczowie w 2005 roku, [w:] Łódzkie Sprawozdania Archeologiczne, nr 10, 2006-2007, ss. 337-352<ref>{{Cytuj|tytuł=Sprawozdanie z badań zamku w Pińczowie w 2005 roku, „Łódzkie Sprawozdania Archeologiczne”, nr 10, 2006-2007, 337-352.|data dostępu=2016-04-25|opublikowany=www.academia.edu|url=https://www.academia.edu/554989/Sprawozdanie_z_bada%25C5%2584_zamku_w_Pi%25C5%2584czowie_w_2005_roku_%25C5%2581%25C3%25B3dzkie_Sprawozdania_Archeologiczne_nr_10_2006-2007_337-352}}</ref> |
||
*Leszek Kajzer, ''Między Chęcinami a Pińczowiem, czyli o nowych badaniach obu warowni,'' [w:] Klio viae et invia, [[Wydawnictwo DiG]], Warszawa 2010 |
|||
{{Zamki Kielecczyzny}} |
{{Zamki Kielecczyzny}} |
Wersja z 16:33, 13 sie 2018
nr rej. A.660/1-8 z 16.10.1957, z 19.12.1957 i z 14.01.1972[1] | |
Zamek w Pińczowie na miedziorycie wg rysunku Erika Jönsona Dahlbergha z 1657 roku | |
Państwo | |
---|---|
Miejscowość | |
Styl architektoniczny | |
Architekt | |
Rozpoczęcie budowy |
1 poł. XV wieku |
Ukończenie budowy |
1 poł. XV wieku |
Ważniejsze przebudowy |
po 1586 - ok. 1600, lata 30. XVII wieku |
Zniszczono |
koniec XVIII wieku - poł. XIX wieku |
Pierwszy właściciel | |
Kolejni właściciele |
Oleśniccy, Myszkowscy, Wielopolscy |
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego | |
Położenie na mapie Polski | |
50°31′26,46″N 20°31′48,85″E/50,524017 20,530236 |
Zamek w Pińczowie – niegdyś najwspanialsza siedziba możnowładcza w Małopolsce XV wieku[2] - znajdował się na cyplu wysuniętej na południe skarpy, wznoszącej się nad lewobrzeżną część doliny Nidy i miastem.
Historia
Zamek Oleśnickich
Pierwsza wzmianka o castrum Pandziczow (zamku pińczowskim) pochodzi z dokumentu z 1400. Między 1424 a 1428 Pińczów wraz zamkiem kupił biskup krakowski Zbigniew Oleśnicki dla swego brata Jana Głowacza. Oleśniccy w miejscu starej budowli wznieśli nowy zamek, którego budowa trwała 30 lat i pochłonęła znaczne sumy[3][4].
Zamek wzniesiono z olbrzymich, starannie obrobionych ciosów, w górnych partiach stosując cegłę, na planie czworoboku, gdzie głównym członem zamku, był potężny dwukondygnacyjny donżon zbudowany na planie prostokąta. Bryła budowli została wzbogacona narożnymi wykuszami a na osi elewacji umieszczono większy wykusz, którego podstawa była dodatkowo wzmocniona czterema skarpami. Po przeciwnej stronie wzniesiono dwie kwadratowe wieże o różnej wysokości. W sąsiedztwie większej wieży znajdowała się brama wjazdowa, na pietrze której mieściła się kaplica. Wjazd do zamku prowadził most wsparty na czworokątnym filarze kamiennym, postawionym na stoku wzgórza[5].
Zamek Myszkowskich
Po śmierci Mikołaja Oleśnickiego, w 1586 zamek nabył biskup krakowski Piotr Myszkowski, który go odrestaurował i gruntownie przebudował. Niewykluczone, że doprowadził rezydencję do stanu, jaki można zobaczyć na szwedzkich rycinach powstałych wg rysunku Erika Jönsona Dahlbergha[6]. Przekształcono wówczas główny korpus zamkowy; rozbudowano i podwyższono skrzydła, wprawiono nową kamieniarkę w otwory, wzniesiono nowe dachy i cebulaste hełmy oraz gruntownie zmodernizowano wnętrza[7]. Po śmierci biskupa w 1591 zamek przeszedł w ręce jego bratanka Zygmunta Myszkowskiego, który kontynuował dalsze prace; polegały one w znacznym stopniu na rozszerzeniu rezydencji, która od 1601 stała się głównym dyspozycyjnym i reprezentacyjnym ośrodkiem Ordynacji Pińczowskiej[6][8].
Niewątpliwie całą przebudowę zamku prowadził architekt i rzeźbiarz królewski Santi Gucci, który był związany z Pińczowem, gdzie miejscowe warsztaty kamieniarskie i kamieniołomy były podporządkowane jego kierownictwu[6][9][10]. W tym samym czasie budował Gucci dla biskupa Myszkowskiego nowy pałac w Książu Wielkim, a po jego śmierci nadal obracał się w kręgu mecenatu Myszkowskich[11][12].
Okres zakładania tego wielkiego zespołu przestrzennego zamyka się w ostatnich latach XVI wieku, do śmierci w 1600 Santi Gucciego, głównego projektanta całego założenia zamkowego; chociaż niewykluczone, że po jego śmierci prowadzono jeszcze roboty[13]. Niewielkie prace budowlane podejmował w latach 30. XVII wieku Ferdynand Myszkowski, jednak ich zakres nie był duży i zapewne ograniczył się jedynie do przedzamcza[13].
Zamek Wielopolskich
Po śmierci ostatniego przedstawiciela rodu Gonzagów Myszkowskich w 1727, zamek wraz z Ordynacją Pińczowską przeszedł w 1729 w ręce rodziny Wielopolskich. Był to czas schyłku świetności pińczowskiej rezydencji, która już w 1783 była opuszczona i zaniedbana[14]. Pod koniec XVIII wieku za sprawą margrabiny Elżbiety Wielopolskiej rozpoczęto rozbiórkę zamku, która przebiegała w dwóch fazach; najpierw rozebrano główny gmach zamkowy, a w poł. XIX wieku przestała istnieć reszta budowli[15][16]. Ocalał jedynie – poza nikłymi śladami murów znajdującymi się na wzgórzu zamkowym – jeden z czterech pawilonów ogrodowych, o którym pisał profesor Adam Miłobędzki:
W narożu ogrodu pozostał tylko pięcioboczny pawilon, którego wyrafinowane, manierystyczne formy są dziś jedynym świadectwem wspaniałości architektury tego niezwykłego założenia[17].
Architektura
Zarówno architektura zamku jak i ogólna koncepcja architektoniczno – przestrzenna zespołu bez wątpienia nawiązywała do północnowłoskiego manieryzmu[18][19], który charakteryzował dzieła Santi Gucciego[20][21].
Rezydencja pińczowska składała się z górnego, właściwego zamku zgrupowanego wokół niewielkiego dziedzińca oraz dolnego reprezentacyjnego przedzamcza z większym dziedzińcem otoczony oficynami z basztami w narożach i ziemnymi fortyfikacjami. Na stokach i u podnóża cypla, na którym wznosił się zamek oraz przedzamcze, znajdował się obszerny zwierzyniec otoczony nieregularnym wielobokiem muru, wzmocnionym obronno – dekoracyjnymi wieżyczkami. Między zwierzyńcem a miastem rozciągał się ogród o czterech kwaterach, otoczony murem z pawilonami ogrodowymi w narożach. Cały ten zespół architektoniczno - przestrzenny tworzył wraz z przylegającym miastem harmonijną całość, gdzie akcentem zamykającym całą kompozycję, stała się fontanna na środku rynku[14][22].
Zobacz też:Przypisy
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 23 lipca 2024, s. 50 [dostęp 2016-01-05] .
- ↑ A. Miłobędzki, Zamek za Myszkowskich w Pińczowie. U początków nowożytnej rezydencji w Polsce, [w:] Sarmatia artistica. Księga pamiątkowa ku czci profesora Władyslawa Tomkiewicza, Warszawa 1968, s. 36.
- ↑ L. Kajzer, S. Kołodziejski, J. Salm, Leksykon zamków w Polsce, red. naukowa L. Kajzer, Warszawa 2007, s 383.
- ↑ A. Fischinger, Santi Gucci, architekt i rzeźbiarz królewski XVI wieku, Kraków 1969, s. 24.
- ↑ L. Kajzer, op. cit., s. 384.
- ↑ a b c A. Miłobędzki, op. cit., s. 36.
- ↑ A. Miłobędzki, op. cit., s. 36.
- ↑ A. Fischinger, op. cit., s. 24–25.
- ↑ A. Fischinger, op. cit., s. 11, 26.
- ↑ A. Miłobędzki, Zarys dziejów architektury w Polsce, Warszawa 1978, s. 144.
- ↑ K. Sinko, Santi Gucci Fiorentino i jego szkoła, Kraków 1933, s. 31.
- ↑ A. Fischinger, op. cit., s. 18.
- ↑ a b A. Miłobędzki, Zamek za Myszkowskich..., op. cit., s. 38.
- ↑ a b A. Fischinger, op. cit., s. 25.
- ↑ W zbiorach Muzeum Narodowego w Kielcach zachował się rysunek autorstwa Kronbartha z 1799 przedstawiający ruiny zamku w Pińczowie w trakcie rozbiórki. Reprodukcja rysunku znajduje się w książce Sarmatia artistica. Księga pamiątkowa ku czci profesora Władysława Tomkiewicza, Warszawa 1968, ilustracja 6, s. 43.
- ↑ A. Miłobędzki, Zamek za Myszkowskich..., op. cit., s. 35.
- ↑ A. Miłobędzki, Zamek za Myszkowskich..., op. cit., s. 35.
- ↑ A. Miłobędzki, Zamek za Myszkowskich..., op. cit., s. 42.
- ↑ A. Miłobędzki, Zarys dziejów..., , op. cit., s. 144.
- ↑ K. Sinko, op. cit., s. 47 - 49.
- ↑ A. Fischinger, op. cit., s. 94 - 110.
- ↑ A. Miłobędzki, Zamek za Myszkowskich..., op. cit., s. 36.
Bibliografia
- Bohdan Guerquin, Zamki w Polsce, Warszawa 1984.
- A. Fischinger, Santi Gucci, architekt i rzeźbiarz królewski XVI wieku, Kraków 1969
- Leszek Kajzer, Stanisław Kołodziejski, Jan Salm, Leksykon zamków w Polsce, red. naukowa L. Kajzer, Warszawa 2007
- Adam Miłobędzki, Zamek za Myszkowskich w Pińczowie. U początków nowożytnej rezydencji w Polsce, [w:] Sarmatia artistica. Księga pamiątkowa ku czci profesora Władysława Tomkiewicza, Warszawa 1968
- Aleksander Andrzejewski, Leszek Kajzer, Jerzy Sikora, Sprawozdanie z badań zamku w Pińczowie w 2005 roku, [w:] Łódzkie Sprawozdania Archeologiczne, nr 10, 2006-2007, ss. 337-352[1]
- Leszek Kajzer, Między Chęcinami a Pińczowiem, czyli o nowych badaniach obu warowni, [w:] Klio viae et invia, Wydawnictwo DiG, Warszawa 2010
- ↑ Sprawozdanie z badań zamku w Pińczowie w 2005 roku, „Łódzkie Sprawozdania Archeologiczne”, nr 10, 2006-2007, 337-352. [online], www.academia.edu [dostęp 2016-04-25] .