Przejdź do zawartości

Wieża ratuszowa w Krakowie: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Aw58 (dyskusja | edycje)
Redaktorzy
59 585 edycji
Nie podano opisu zmian
Konarski (dyskusja | edycje)
11 504 edycje
merytoryczne, źródła/przypisy
Linia 3: Linia 3:
|nazwa oryginalna =
|nazwa oryginalna =
|zabytek = A-9 z [[1931]]
|zabytek = A-9 z [[1931]]
|zdjęcie = Plik:WieżaRatuszowa-WidokOdZachodu-POL, Kraków.jpg
|zdjęcie = Plik:WieżaRatuszowa-WidokOdZachodu-POL, Kraków.jpg
|opis zdjęcia =
|opis zdjęcia =
|państwo = Polska
|państwo = Polska
|miejscowość = [[Kraków]],<br />[[Rynek Główny w Krakowie|Rynek Główny]]
|miejscowość = [[Kraków]],<br />[[Rynek Główny w Krakowie|Rynek Główny]]
|adres =
|adres =
|typ budynku =
|typ budynku =
|styl architektoniczny =
|styl architektoniczny = gotyk
|architekt =
|architekt =
|inwestor =
|inwestor =
|wysokość całkowita =
|wysokość całkowita =
|wysokość do dachu =
|wysokość do dachu =
|kondygnacje =
|kondygnacje =
|powierzchnia użytkowa =
|powierzchnia użytkowa =
|rozpoczęcie budowy =
|rozpoczęcie budowy =
|ukończenie budowy = [[XIV wiek|XIV]]-[[XV wiek]]
|ukończenie budowy = 1 poł. [[XV wiek]]u
|przebudowy =
|przebudowy =
|zniszczono =
|zniszczono =
|odbudowano =
|odbudowano =
|pierwszy właściciel =
|pierwszy właściciel =
|kolejni właściciele =
|kolejni właściciele =
|właściciel =
|właściciel =
|plan budynku =
|plan budynku =
|kod mapy = Kraków (stare miasto)
|kod mapy = Kraków (stare miasto)
|współrzędne = 50°03′41″N 19°56′11″E
|współrzędne = 50°03′41″N 19°56′11″E
|commons = Category:Town Hall Tower in Kraków
|commons = Category:Town Hall Tower in Kraków
|www =
|www =
}}
}}
'''Wieża ratuszowa''' – [[architektura gotycka|gotycka]] [[wieża]] z [[XIV wiek]]u znajdująca się na [[Rynek Główny w Krakowie|Rynku Głównym w Krakowie]], o wysokości 70 m. Ocalała ze zburzonego w [[1820]] roku [[Ratusz w Krakowie|ratusza]] – wówczas głównego gmachu administracyjnego [[Kraków|Krakowa]].
'''Wieża ratuszowa''' – [[architektura gotycka|gotycka]] [[wieża]] zbudowana na początku XV wieku, znajdująca się na [[Rynek Główny w Krakowie|Rynku Głównym w Krakowie]], o wysokości 70 m. Ocalała ze zburzonego w [[1820]] roku [[Ratusz w Krakowie|ratusza]] – wówczas głównego gmachu administracyjnego [[Kraków|Krakowa]].


Wśród budynków na Rynku, ratusz wyróżniał się swoją sylwetką: wysoka wieża, zwieńczona kiedyś gotyckim [[dach hełmowy|hełmem]] z zegarem, z przylegającym korpusem zamkniętym trójkątnym szczytem i [[spichlerz]].
Wśród budynków na Rynku, ratusz wyróżniał się swoją sylwetką: wysoka wieża, zwieńczona kiedyś gotyckim [[dach hełmowy|hełmem]] z zegarem, z przylegającym korpusem zamkniętym trójkątnym szczytem i [[spichlerz]].
Linia 36: Linia 36:
== Historia ==
== Historia ==
=== XIV - XIX wiek ===
=== XIV - XIX wiek ===
Pierwsza wzmianka o wieży ratusza pochodzi z 1383. W 1434 prace przy wieży prowadził kamieniarz Jan z Torunia. Wieża był pokryta ołowianą blachą malowaną na zielony kolor.
Pierwsza wzmianka o wieży ratusza pochodzi z 1383. Obecna wieża została zbudowana na początku XV wieku, ale nie później niż w roku 1444<ref name=":0">{{Cytuj |tytuł = Polska Akademia Umieje̜tności <Krakau> / Komisja Historii Sztuki [Hrsg.]; Polska Akademia Nauk <Warschau> / Oddział <Krakau> / Komisja Teorii i Historii Sztuki [Hrsg.]: Folia Historiae Artium (NS: 12.2009) |data dostępu = 2019-12-27 |opublikowany = digi.ub.uni-heidelberg.de |url = https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/fha2009/0027/image |język = de}}</ref>. W 1434 prace przy wieży prowadził kamieniarz Jan z Torunia. Wieża był pokryta ołowianą blachą malowaną na zielony kolor.


W 1524 roku na wieży zamontowano sprowadzony z Norymbergi zegar<ref name="Waldemar Komorowski 2008">Waldemar Komorowski, Aldona Sudacka: ''Rynek Główny w Krakowie''. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2008, s.99, 229-234.</ref>. W 1556 odnawiano hełm wieży po pożarze.
W 1524 roku na wieży zamontowano sprowadzony z Norymbergi zegar<ref name="Waldemar Komorowski 2008">Waldemar Komorowski, Aldona Sudacka: ''Rynek Główny w Krakowie''. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2008, s.99, 229-234.</ref>. W 1556 odnawiano hełm wieży po pożarze.


[[24 maja]] [[1680]], w wyniku uderzenia pioruna w wieży wybuchł kolejny pożar, w wyniku którego spłonął hełm wieży, zegar, dzwon stopił się, a sama wieża wypaliła się do połowy<ref>Janina Bieniarzówna, Jan M. Małecki: ''Dzieje Krakowa''. T. 2. Kraków, 1994, s. 419.</ref>. Po pożarze powołano komisję do oszacowania strat, której przewodniczył architekt i jezuita [[Stanisław Solski]] wtedy wybudowano zachowana do dziś [[Skarpa (architektura)|szkarpę]] od strony zachodniej. Odbudowę wieży w latach [[1683]]<ref>według dannych [[Kazimierz Kaczmarczyk|Kazimierza Kaczmarczyka]] z 1681 → zob.: {{cytuj książkę | tytuł = [[Polski Słownik Biograficzny]] | tom = 1 | wydawca = [[Polska Akademia Umiejętności]] – Skład Główny w Księgarniach [[Gebethner i Wolff|Gebethnera i Wolffa]] | miejsce = [[Kraków]] | rok = 1935 | autor r = [[Kazimierz Kaczmarczyk]] | rozdział = Beber Piotr (1680–1711) | strony = 387}}</ref>-[[1686]] prowadził królewski architekt [[Piotr Beber]]. Podwyższył on wieżę, zaprojektował nowy, imponujący hełm o charakterze [[barok]]owym<ref>według dannych Kazimierza Kaczmarczyka miał cechy flamandzkiego Renesansu → zob.: {{cytuj książkę | tytuł = [[Polski Słownik Biograficzny]] | tom = 1 | wydawca = [[Polska Akademia Umiejętności]] – Skład Główny w Księgarniach [[Gebethner i Wolff|Gebethnera i Wolffa]] | miejsce = [[Kraków]] | rok = 1935 | autor r = Kazimierz Kaczmarczyk | rozdział = Beber Piotr (1680–1711) | strony = 387}}</ref>, ale już bez zegara. Praca królewskiego architekta nie była chyba zbyt solidna skoro w 1702 odnotowano, że hełm wieży „był w ruinie”<ref>Michał Rożek „Przewodnik po zabytkach i kulturze Krakowa” wyd. PWN Kraków 1989 s.151</ref> Barokowe zwieńczenie wieży przetrwało jednak do [[1783]] roku. Wówczas rozebrano walący się, zrujnowany hełm i zastąpiono go, ufundowanym przez biskupa [[Kajetan Sołtyk|Kajetana Sołtyka]] i króla [[Stanisław August Poniatowski|Stanisława Augusta Poniatowskiego]], skromniejszą wersją wcześniejszego hełmu. Powstał wtedy także wybudowany przy wieży [[Odwach ratuszowy w Krakowie|odwach ratuszowy]], który w różnych formach przetrwał do [[1946]] roku.
[[24 maja]] [[1680]], w wyniku uderzenia pioruna w wieży wybuchł kolejny pożar, w wyniku którego spłonął hełm wieży, zegar, stopił się dzwon, a sama wieża wypaliła się do połowy<ref>Janina Bieniarzówna, Jan M. Małecki: ''Dzieje Krakowa''. T. 2. Kraków, 1994, s. 419.</ref>. Po pożarze powołano komisję do oszacowania strat, której przewodniczył architekt i jezuita [[Stanisław Solski]]. Wtedy wybudowano zachowaną do dziś [[Skarpa (architektura)|szkarpę]] od strony zachodniej. Odbudowę wieży w latach [[1683]]<ref>według dannych [[Kazimierz Kaczmarczyk|Kazimierza Kaczmarczyka]] z 1681 → zob.: {{cytuj książkę | tytuł = [[Polski Słownik Biograficzny]] | tom = 1 | wydawca = [[Polska Akademia Umiejętności]] – Skład Główny w Księgarniach [[Gebethner i Wolff|Gebethnera i Wolffa]] | miejsce = [[Kraków]] | rok = 1935 | autor r = [[Kazimierz Kaczmarczyk]] | rozdział = Beber Piotr (1680–1711) | strony = 387}}</ref>-[[1686]] prowadził królewski architekt [[Piotr Beber]]. Podwyższył on wieżę, zaprojektował nowy hełm w stylu [[barok]]owym<ref>według dannych Kazimierza Kaczmarczyka miał cechy flamandzkiego Renesansu → zob.: {{cytuj książkę | tytuł = [[Polski Słownik Biograficzny]] | tom = 1 | wydawca = [[Polska Akademia Umiejętności]] – Skład Główny w Księgarniach [[Gebethner i Wolff|Gebethnera i Wolffa]] | miejsce = [[Kraków]] | rok = 1935 | autor r = Kazimierz Kaczmarczyk | rozdział = Beber Piotr (1680–1711) | strony = 387}}</ref>, ale już bez zegara. Praca królewskiego architekta nie była chyba zbyt solidna skoro w 1702 odnotowano, że hełm wieży „był w ruinie”<ref>Michał Rożek „Przewodnik po zabytkach i kulturze Krakowa” wyd. PWN Kraków 1989 s.151</ref>. Barokowe zwieńczenie wieży przetrwało jednak do [[1783]] roku. Wówczas rozebrano walący się, zrujnowany hełm i zastąpiono go, ufundowanym przez biskupa [[Kajetan Sołtyk|Kajetana Sołtyka]] i króla [[Stanisław August Poniatowski|Stanisława Augusta Poniatowskiego]], skromniejszą wersją wcześniejszego hełmu. W 1713 roku wzmiankowano, że wieża ratusza grozi bliską ruiną, w związku z tym przemurowano część ścian, a w latach 1779-1780 usunięto gotyckie wykusze<ref name=":0" />. W tym czasie powstał także wybudowany przy wieży [[Odwach ratuszowy w Krakowie|odwach ratuszowy]], który w różnych formach przetrwał do [[1946]] roku.


=== XIX wiek ===
=== XIX wiek ===
Linia 80: Linia 80:
== Galeria ==
== Galeria ==
=== Wnętrza wieży ===
=== Wnętrza wieży ===
<gallery widths=200 heights=200 perrow=5>
<gallery widths="200" heights="200" perrow="5">
Plik:SalaNa1Piętrze-WieżaRatuszowa-POL, Kraków.jpg|Sala na 1 piętrze
Plik:SalaNa1Piętrze-WieżaRatuszowa-POL, Kraków.jpg|Sala na 1 piętrze
Plik:SalaNa2Piętrze-WieżaRatuszowa-POL, Kraków.jpg|Sala na 2 piętrze
Plik:SalaNa2Piętrze-WieżaRatuszowa-POL, Kraków.jpg|Sala na 2 piętrze
Linia 89: Linia 89:


=== Widoki z wieży ===
=== Widoki z wieży ===
<gallery widths=200 heights=200 perrow=5>
<gallery widths="200" heights="200" perrow="5">
Plik:KościółMariacki-WidokZWieżyRatuszowej-POL, Kraków.jpg|Widok na [[Kościół Mariacki w Krakowie|Kościół Mariacki]]
Plik:KościółMariacki-WidokZWieżyRatuszowej-POL, Kraków.jpg|Widok na [[Kościół Mariacki w Krakowie|Kościół Mariacki]]
Plik:Wawel-WidokZWieżyRatuszowej-POL, Kraków.jpg|Widok na [[Wawel]]
Plik:Wawel-WidokZWieżyRatuszowej-POL, Kraków.jpg|Widok na [[Wawel]]

Wersja z 12:52, 27 gru 2019

Wieża ratuszowa
Symbol zabytku nr rej. A-9 z 1931
Ilustracja
Państwo

 Polska

Miejscowość

Kraków,
Rynek Główny

Styl architektoniczny

gotyk

Ukończenie budowy

1 poł. XV wieku

Położenie na mapie Starego Miasta w Krakowie
Mapa konturowa Starego Miasta w Krakowie, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Wieża ratuszowa”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Wieża ratuszowa”
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Wieża ratuszowa”
Położenie na mapie Krakowa
Mapa konturowa Krakowa, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Wieża ratuszowa”
Ziemia50°03′41″N 19°56′11″E/50,061389 19,936389
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Wieża ratuszowa – gotycka wieża zbudowana na początku XV wieku, znajdująca się na Rynku Głównym w Krakowie, o wysokości 70 m. Ocalała ze zburzonego w 1820 roku ratusza – wówczas głównego gmachu administracyjnego Krakowa.

Wśród budynków na Rynku, ratusz wyróżniał się swoją sylwetką: wysoka wieża, zwieńczona kiedyś gotyckim hełmem z zegarem, z przylegającym korpusem zamkniętym trójkątnym szczytem i spichlerz.

Historia

XIV - XIX wiek

Pierwsza wzmianka o wieży ratusza pochodzi z 1383. Obecna wieża została zbudowana na początku XV wieku, ale nie później niż w roku 1444[1]. W 1434 prace przy wieży prowadził kamieniarz Jan z Torunia. Wieża był pokryta ołowianą blachą malowaną na zielony kolor.

W 1524 roku na wieży zamontowano sprowadzony z Norymbergi zegar[2]. W 1556 odnawiano hełm wieży po pożarze.

24 maja 1680, w wyniku uderzenia pioruna w wieży wybuchł kolejny pożar, w wyniku którego spłonął hełm wieży, zegar, stopił się dzwon, a sama wieża wypaliła się do połowy[3]. Po pożarze powołano komisję do oszacowania strat, której przewodniczył architekt i jezuita Stanisław Solski. Wtedy wybudowano zachowaną do dziś szkarpę od strony zachodniej. Odbudowę wieży w latach 1683[4]-1686 prowadził królewski architekt Piotr Beber. Podwyższył on wieżę, zaprojektował nowy hełm w stylu barokowym[5], ale już bez zegara. Praca królewskiego architekta nie była chyba zbyt solidna skoro w 1702 odnotowano, że hełm wieży „był w ruinie”[6]. Barokowe zwieńczenie wieży przetrwało jednak do 1783 roku. Wówczas rozebrano walący się, zrujnowany hełm i zastąpiono go, ufundowanym przez biskupa Kajetana Sołtyka i króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, skromniejszą wersją wcześniejszego hełmu. W 1713 roku wzmiankowano, że wieża ratusza grozi bliską ruiną, w związku z tym przemurowano część ścian, a w latach 1779-1780 usunięto gotyckie wykusze[1]. W tym czasie powstał także wybudowany przy wieży odwach ratuszowy, który w różnych formach przetrwał do 1946 roku.

XIX wiek

Wieża na zdjęciu Ignacego Kriegera – 1870
Wieża wraz z już nieistniejącym przyległym odwachem na obrazie Stanisława Tondosa – 1886

1 marca 1817 na posiedzeniu Zgromadzenia Reprezentantów Wolnego Miasta Krakowa podjęto decyzję o zburzeniu części gmachu ratusza, w której znajdował się spichlerz. W końcowej części uchwały czytamy: Wieża jednak ratuszowa, miejsce dla głównej warty, czyli hauptwach i korpus starego ratusza od strony wieży ma pozostać w całości. W roku 1820 przystąpiono do rozbiórki spichlerza, w wyniku której zarysowały się mury właściwego ratusza, co w konsekwencji doprowadziło do zburzenia całego gmachu. Pozostała tylko wieża. Wkrótce i nad nią zawisło poważne niebezpieczeństwo. W roku 1821 na łamach „Pszczółki Krakowskiej” ukazał się artykuł Soczyńskiego, senatora Wolnego Miasta Krakowa, pt. Myśl o upięknieniu Krakowa, w którym postulował on wyburzenie wieży. W artykule czytamy m.in.: ...ten gotyk zegarowy, któren sam przez się jako mało wart pozostać nie może, a chęć użycia go czy to końcem wzniesienia budowli nowej, czy też połączenia z Hallą nabawiłby i niezmiernych kosztów i nieprzyzwoitości, śmiesznością lub niesmakiem mniej wykraczających. Pomysłu tego nie zrealizowano, dzięki czemu wieża pozostała w dalszym ciągu jedyną pamiątką po dawnym ratuszu. Józef Muczkowski po latach napisał o niej następujące słowa: Wiek cały stała opuszczona, jak wieczny wyrzut dla wandalów, którzy ją tak haniebnie osierocili...[7][8].

XX wiek i współczesność

W 1906 firma Stanisława Gabriela Żeleńskiego chciała ufundować na wieży podświetlany zegar do realizacji projektu jednak nie doszło. W latach 1927-1930 prowadzony był remont wieży którym kierował Franciszek Mączyński podjęto wówczas decyzję o usunięciu tynków z wieży. Podczas ostatniej renowacji wieży w latach 1962-1966 przeprowadzonej przez Wiktora Zina i Władysława Grabskiego, zrekonstruowano wykusze na wysokości pierwszego piętra i sklepienia pierwszego piętra, a także poddano konserwacji hełm i okładzinę oraz wyremontowano zasypane podczas burzenia ratusza piwnice.[2]. Obecny zegar na wieży od 2000 roku sterowany jest falą radiową odbieraną w systemie DCF77. Zapewnia mu to dokładność zgodną z atomowym wzorcem czasu.[9] Wieża jest w chwili obecnej filią Muzeum Historycznego miasta Krakowa.

Architektura i wnętrza wieży

Wejście do Wieży ratuszowej z parą lwów

Obecnie wejścia do wieży strzeże para lwów, z pocz. XIX wieku, pochodzących z klasycystycznego pałacu Morstinów w Pławowicach. U wejścia zachował się gotycki portal z herbem Krakowa i godłem Polski.

Na parterze w sali która służyła niegdyś do przechowywania zasobnego skarbca i insygniów władzy rajców znajduje się zestaw 14 gmerków z 1444 roku, będący europejskim unikatem.

Do górnych pomieszczeń wieży prowadzi wąska i stroma klatka schodowa z 110 kamiennymi stopniami. Sala na 1 piętrze należy do najpiękniejszych wnętrz gotyckich Krakowa Ostatnia restauracja przywróciła jej krzyżowo-żebrowe sklepienie oraz odsłoniła resztki polichromii i złoceń. Można tutaj oglądać reprodukcje widoków dawnego krakowskiego ratusza.

Sala na 2 piętrze ma drewniane kasetonowe sklepienie oświetlona jest trzema ostrołukowymi oknami. W ściany o ceglanym wątku wmurowano kamienne elementy architektoniczne znalezione w trakcie remontu wieży. W sali prezentowane są rekonstrukcje średniowiecznych strojów mieszczańskich.

W pomieszczeniu na 3 piętrze znajdują się archiwalne fotografie autorstwa między innymi Ignacego Kriegera. Na ostatnim, 4 piętrze atrakcję stanowi stary mechanizm zegarowy ufundowany w 1967 przez Izbę Rzemieślniczą w Krakowie.

W piwnicach pierwotnie działała Piwnica Świdnicka oraz więzienie. Po odgruzowaniu i adaptacji w latach 60-tych XX wieku kawiarnia, w latach 1983–1995 Teatr Satyry „Maszkaron” tworząc tutaj swoją małą scenę o charakterze komediowo-kabaretowym. a po kolejnym remoncie przeprowadzonym w latach 1997-1998 pomieszczenia oddano „Scenie pod Ratuszem” krakowskiego Teatru Ludowego.[9]

Inne obiekty związane z Ratuszem w Krakowie

Zewnętrzne

Wewnętrzne

Galeria

Wnętrza wieży

  • Sala na 1 piętrze
    Sala na 1 piętrze
  • Sala na 2 piętrze
    Sala na 2 piętrze
  • Sala na 3 piętrze
    Sala na 3 piętrze
  • Sala na 4 piętrze z mechanizmem zegara
    Sala na 4 piętrze z mechanizmem zegara
  • Klatka schodowa
    Klatka schodowa

Widoki z wieży

Przypisy

  1. ↑ a b Polska Akademia Umieje̜tności <Krakau> / Komisja Historii Sztuki [Hrsg.]; Polska Akademia Nauk <Warschau> / Oddział <Krakau> / Komisja Teorii i Historii Sztuki [Hrsg.]: Folia Historiae Artium (NS: 12.2009) [online], digi.ub.uni-heidelberg.de [dostęp 2019-12-27] (niem.).
  2. ↑ a b Waldemar Komorowski, Aldona Sudacka: Rynek Główny w Krakowie. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2008, s.99, 229-234.
  3. ↑ Janina Bieniarzówna, Jan M. Małecki: Dzieje Krakowa. T. 2. Kraków, 1994, s. 419.
  4. ↑ według dannych Kazimierza Kaczmarczyka z 1681 → zob.: Kazimierz Kaczmarczyk: Beber Piotr (1680–1711). W: Polski Słownik Biograficzny. T. 1. Kraków: Polska Akademia Umiejętności – Skład Główny w Księgarniach Gebethnera i Wolffa, 1935, s. 387.
  5. ↑ według dannych Kazimierza Kaczmarczyka miał cechy flamandzkiego Renesansu → zob.: Kazimierz Kaczmarczyk: Beber Piotr (1680–1711). W: Polski Słownik Biograficzny. T. 1. Kraków: Polska Akademia Umiejętności – Skład Główny w Księgarniach Gebethnera i Wolffa, 1935, s. 387.
  6. ↑ Michał Rożek „Przewodnik po zabytkach i kulturze Krakowa” wyd. PWN Kraków 1989 s.151
  7. ↑ Marek Żukow-Karczewski, Nie istniejące budowle Krakowa. Ratusz, „Echo Krakowa”, 24 IV 1991 r., nr 80 (13392).
  8. ↑ M.Ż-K(Marek Żukow-Karczewski), Całe miasto mówiło... O wieży, „Echo Krakowa”, 5 IV 1994 r., nr 66 (14138).
  9. ↑ a b Anna Surma „Wieża Ratuszowa” materiał reklamowy MHK

Linki zewnętrzne

Oddziały Muzeum Historycznego Miasta Krakowa
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wieża_ratuszowa_w_Krakowie&oldid=58351890”