Kokoszka (zwyczajna): Różnice pomiędzy wersjami

Kokoszka zwyczajna
	Gallinula chloropus
	(Linnaeus, 1758)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	żurawiowe
Rodzina	chruściele
Rodzaj	Gallinula
Gatunek	kokoszka zwyczajna
Synonimy
	Fulica Chloropus Linnaeus, 1758;
	Fulica Chloropus Linnaeus, 1758;
Podgatunki
	G. c. chloropus (Linnaeus, 1758); G. c. meridionalis (C.L. Brehm, 1831); G. c. pyrrhorrhoa A. Newton, 1861; G. c. orientalis Horsfield, 1821; G. c. guami Hartert, 1917;
	G. c. chloropus (Linnaeus, 1758); G. c. meridionalis (C.L. Brehm, 1831); G. c. pyrrhorrhoa A. Newton, 1861; G. c. orientalis Horsfield, 1821; G. c. guami Hartert, 1917;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	; w sezonie lęgowym występuje przez cały rok zimowiska prawdopodobnie wymarła
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja nieprzejrzana]

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 16:46, 7 paź 2024

Kokoszka zwyczajna^[4], kokoszka^[4], kokoszka wodna^[5], kurka wodna^[6] (Gallinula chloropus) – gatunek średniej wielkości ptaka wodnego z rodziny chruścieli (Rallidae), zamieszkujący Eurazję i Afrykę. W większości zasięgu osiadły lub koczujący, północne populacje wędrują na południe i zachód. Nie jest zagrożony wyginięciem.

Podgatunki i zasięg występowania

Kokoszka zamieszkuje w zależności od podgatunku^[2]^[7]:

Gallinula chloropus chloropus – Europa, północna Afryka, Azory, Wyspy Kanaryjskie, Wyspy Zielonego Przylądka oraz Azja po Półwysep Malajski, Japonię i Cejlon. Podgatunek częściowo wędrowny, przeloty w marcu–kwietniu i wrześniu–listopadzie. Zimuje w Europie Zachodniej, basenie Morza Śródziemnego, w Afryce Subsaharyjskiej, na Bliskim Wschodzie i w południowej Azji. W Polsce nielicznie gnieździ się w całym kraju poza górami, liczniejsza na stawach rybnych i starorzeczach.
Gallinula chloropus meridionalis – Afryka na południe od Sahary, Wyspy Świętego Tomasza i Książęca, po Wyspę Świętej Heleny
Gallinula chloropus pyrrhorrhoa – Madagaskar, Reunion, Mauritius i Komory
Gallinula chloropus orientalis – Seszele, Wyspy Andamańskie, południowa część Półwyspu Malajskiego, Indonezja, Filipiny i Palau
Gallinula chloropus guami – Mariany Północne i Guam

Do gatunku G. chloropus wliczano dawniej podgatunki amerykańskie: sandvicensis, cachinnans, cerceris, barbadensis, pauxilla, garmani i galeata^[1]^[7]^[8]. Obecnie wydziela się je do osobnego gatunku o nazwie kokoszka amerykańska (Gallinula galeata)^[4]^[7]. Opisano też kilka innych, nieuznawanych obecnie podgatunków^[2].

Morfologia

Wygląd: Brak wyraźnego dymorfizmu płciowego. Wierzch ciała i skrzydła oliwkowobrązowawe. Głowa, szyja, pierś i boki łupkowoszare. Brzuch białawy, zaś pokrywy podogonowe białe. Czerwony dziób zakończony żółto. Nogi długie barwy żółtozielonej, z bardzo długimi palcami, na bokach których znajdują się wąskie fałdy skóry (bez błon pławnych, które są u łysek). Na czole naga rogowa blaszka koloru czerwonego. Na boku ciała widoczny biały pas biegnący równolegle do dolnego brzegu skrzydeł. Młode brązowe z zielonkawą blaszką, ale bez czerwonej tarczki na czole i dwubarwnego dzioba. Pisklęta czarne z czerwoną plamą wokół dzioba i prześwitującą między piórami niebieską skórą wokół oczu. Płynąc po wodzie, kokoszka jest wysoko wynurzona nad wodę i kiwa równomiernie ogonem i głową.; Blisko spokrewniony modrzyk jest cały lśniąconiebieski. Ma długi i gruby czerwony dziób i podobnie czerwoną tarczkę na czole. Kokoszka jest znacznie mniejsza od łyski i od niej smuklejsza.; Poszczególne podgatunki nieco różnią się między sobą. Podgatunki Starego Świata mają blaszkę na czole w kształcie eliptycznym, najszerszą w części środkowej o zaokrąglonym szczycie. Podgatunki Nowego Świata (wyodrębnione w gatunek „kokoszka amerykańska”) mają niemal kwadratową blaszkę najszerszą na szczycie. G. c. meridionalis i G. c. orientalis są mniejsze o stalowoszarych pokrywach skrzydłowych oraz bez oliwkowego odcienia wierzchu ciała. G. c. pyrrhorrhoa ma pokrywę podogonową barwy cielistej. G. c. guami jest ciemniejszy^[9].
Wymiary średnie: długość ciała ok. 30–38 cm^[2]
rozpiętość skrzydeł ok. 50–55 cm^[2]
masa ciała – podgatunek chloropus: samiec 249–493 (średnio 339) g, samica 192–343 (średnio 271) g; podgatunek meridionalis: 173–335 (średnio 245) g^[2]

Ekologia i zachowanie

Biotop: Zbiorniki wodne o zróżnicowanej wielkości z gęstą roślinnością podwodną oraz nadwodną nad stawami, wolno płynącymi rzekami, bagnami i sadzawkami w parkach.
Głos: Przenikliwe „kiruk” lub „krik”, w czasie toków także nocami.
Toki: Ptaki osiadłe zaczynają toki już późną jesienią. Na lęgowiska populacje wędrowne przylatują natomiast w połowie marca. Tu łączą się w pary i zajmują swoje rewiry. Samce próbują zaimponować samicom, pokazując im białe pokrywy podogonowe, które pełnią funkcję sygnalną. Poza tym udają czyszczenie piór. Samica wybiera partnera, ale to on szuka terytorium i miejsca na gniazdo.
U kokoszek zachodzi częściowe odwrócenie ról płci. Samiec więcej czasu spędza na opiece nad potomstwem, a w trakcie łączenia się w pary to samice toczą walki o małe, ale bardzo opasłe samce. Tłumaczy się to dłuższym czasem spędzanym przez przyszłych ojców na gnieździe. Poczyniono też obserwacje, kiedy samice składały jaja do gniazd dwóch samców^[10].
Gniazdo: Gniazda na ziemi pod osłoną roślin, na zwałach trzcin w wodzie, na zatopionych przedmiotach (może zatem być pływające) lub na niskich gałęziach. Zbudowane z suchych liści, trzcin, turzyc lub manny, ukryte w roślinności.

Jaja: W ciągu roku wyprowadza 1 do 4 lęgów (zazwyczaj 1 lub 2), składając w marcu – sierpniu (Europa), w porze deszczowej (wschodnia Afryka), lutym – wrześniu (środkowa Afryka), przez cały rok (południowa Afryka) 5 do 11 żółtawych lub szarawych jaj w brunatne plamki o różnej wielkości.

Okres lęgowy: Jaja wysiadywane są przez okres 17 do 22 dni przez obydwoje rodziców na przemian. Pisklęta opuszczają gniazdo po kilku dniach, dobrze pływają w 3. dniu życia, a nurkują w 8. dniu. Do tego czasu karmią je oboje rodzice, a pisklęta z późniejszych lęgów są również karmione przez starsze rodzeństwo. Już po opuszczeniu gniazda pisklęta długo w nim, lub w jednym z dodatkowych gniazd zbudowanych przez samca, nocują. Samodzielnie potrafią żerować po 3 tygodniach. Podczas rozpoczęcia drugiego lęgu w czerwcu i lipcu pisklętami opiekuje się samiec. Zdarza im się nawet wyprowadzać III lęg. Rodzice mogą opuszczać tereny lęgowe i przenosić się na inne obszary, gdzie po założeniu „gniazda do spania” zajmują się wychowywaniem młodych. W gnieździe młode śpią w nocy i przebywają w czasie chłodnej pogody.
Pożywienie: Pokarm mieszany – bezkręgowce wodne, np. małże i owady, nasiona, owoce i zielone części roślin wodnych i bagiennych. Zbiera go zarówno na lądzie, jak i na powierzchni wody i pod wodą. Dobrze pływa i nurkuje, a także chodzi po drzewach.

Status i ochrona

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje kokoszkę za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern). Liczebność światowej populacji szacowana jest na 5–10 milionów osobników. Ogólny trend liczebności populacji uznawany jest za stabilny^[3].

Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową^[11]. W latach 2013–2018 populację lęgową na terenie kraju szacowano na 10–21 tysięcy par^[12]. Na Czerwonej liście ptaków Polski kokoszka sklasyfikowana została jako gatunek najmniejszej troski (LC)^[13].

Zobacz też

ptaki Polski

Przypisy

↑ ^a ^b Gallinula chloropus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Taylor, B., Christie, D.A. & Kirwan, G.M.: Common Moorhen (Gallinula chloropus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2020. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-05-11)].
↑ ^a ^b Gallinula chloropus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ ^a ^b ^c Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Rallidae Rafinesque, 1815 - chruściele - Rails and Coots (wersja: 2021-04-11). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-04-25].
↑ Busse i in. 1990 ↓, s. 258.
↑ Busse i in. 1990 ↓, s. 303.
↑ ^a ^b ^c Frank Gill, David Donsker (red.): Flufftails, finfoots, rails, trumpeters, cranes, limpkin. IOC World Bird List: Version 9.2. [dostęp 2019-10-19]. (ang.).
↑ Common Moorhen (Gallinula chloropus). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-03)]. (ang.).
↑ N. Bouglouan: Common Moorhen. [w:] oiseaux-birds.com [on-line]. [dostęp 2021-04-25]. (ang.).
↑ Henryk Szarski: Historia zwierząt kręgowych. Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998. ISBN 978-83-01-17273-2.
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183)
↑ Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.
↑ Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.

Bibliografia

P. Busse (red.), Z. Czarnecki, A. Dyrcz, M. Gromadzki, R. Hołyński, A. Kowalska-Dyrcz, J. Machalska, S. Manikowski & B. Olech: Ptaki. T. 1. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1990, s. 1–402, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0563-0. (pol.).
Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
Klaus Richarz: Ptaki – Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.

Linki zewnętrzne

Zdjęcia i materiały multimedialne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
Gallinula chloropus (Kokoszka). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 7: Ptaki (część I). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 302–305.

[itis-1] Gallinula chloropus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[hbwa-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Taylor, B., Christie, D.A. & Kirwan, G.M.: Common Moorhen (Gallinula chloropus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2020. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-05-11)].

[iucn-3] Gallinula chloropus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[mk-4] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Rallidae Rafinesque, 1815 - chruściele - Rails and Coots (wersja: 2021-04-11). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-04-25].

[CITEREFBusseCzarneckiDyrczGromadzki1990258-5] Busse i in. 1990 ↓, s. 258.

[CITEREFBusseCzarneckiDyrczGromadzki1990303-6] Busse i in. 1990 ↓, s. 303.

[ioc-7] Frank Gill, David Donsker (red.): Flufftails, finfoots, rails, trumpeters, cranes, limpkin. IOC World Bird List: Version 9.2. [dostęp 2019-10-19]. (ang.).

[ibc-8] Common Moorhen (Gallinula chloropus). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-03)]. (ang.).

[oiseaux-9] N. Bouglouan: Common Moorhen. [w:] oiseaux-birds.com [on-line]. [dostęp 2021-04-25]. (ang.).

[szarski-10] Henryk Szarski: Historia zwierząt kręgowych. Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998. ISBN 978-83-01-17273-2.

[11] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183)

[biuletyn2019-12] Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.

[clpp-13] Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

@@ Linia 32: / Linia 32: @@
  |wikispecies            = Gallinula chloropus
  |commons                = Category:Gallinula chloropus
- |wikisłownik            = kokoszka zwyczajna
+ |wikisłownik            = kurka wodna
 }}
-'''Kokoszka zwyczajna'''{{r|mk}}, '''kokoszka'''{{r|mk}}, '''kokoszka wodna'''{{odn|Busse|Czarnecki|Dyrcz|Gromadzki|1990|s=258}},{{odn|Busse|Czarnecki|Dyrcz|Gromadzki|1990|s=303}} (''Gallinula chloropus'') – gatunek średniej wielkości [[ptaki|ptaka]] wodnego z rodziny [[chruściele (ptaki)|chruścieli]] (Rallidae), zamieszkujący [[Eurazja|Eurazję]] i [[Afryka|Afrykę]]. W większości zasięgu osiadły lub koczujący, północne populacje wędrują na południe i zachód. Nie jest zagrożony wyginięciem.
+'''Kokoszka zwyczajna'''{{r|mk}}, '''kokoszka'''{{r|mk}}, '''kokoszka wodna'''{{odn|Busse|Czarnecki|Dyrcz|Gromadzki|1990|s=258}}, '''kurka wodna'''{{odn|Busse|Czarnecki|Dyrcz|Gromadzki|1990|s=303}} (''Gallinula chloropus'') – gatunek średniej wielkości [[ptaki|ptaka]] wodnego z rodziny [[chruściele (ptaki)|chruścieli]] (Rallidae), zamieszkujący [[Eurazja|Eurazję]] i [[Afryka|Afrykę]]. W większości zasięgu osiadły lub koczujący, północne populacje wędrują na południe i zachód. Nie jest zagrożony wyginięciem.
 == Podgatunki i zasięg występowania ==