Nogajskie ordy przednie: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
drobne merytoryczne |
m polskie znaki, WP:SK |
||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
[[Plik:Ordy przednie.jpg|thumb |
[[Plik:Ordy przednie.jpg|thumb|350px|[[Chanat Krymski]] i ordy przednie w II poł. [[XVII wiek]]u.]] |
||
'''Nogajskie ordy przednie''' (''Nogajcy'', ''Nogajowie'') – [[nomada|koczownicze]] plemiona [[Nogajowie|Nogajów]] osiedlane od 1430 roku przez [[Chanat Krymski|Chanów Krymskich]] na stepach wybrzeża [[Morze Czarne|Morza Czarnego]], od [[Perekop]]u, przez południową [[Ukraina|Ukrainę]], [[Besarabia|Besarabię]] i [[Bułgaria|Bułgarię]] aż do [[Warna|Warny]]. Formalnie podlegali [[Lista chanów krymskich|Chanowi Krymskiemu]] ([[Jedysan]], okolice [[Oczaków|Oczakowa]]) lub [[sułtan]]owi tureckiemu ([[Budziak]], [[Dobrudża]]), władza chańska czy sułtańska nad nimi była tylko nominalna. |
'''Nogajskie ordy przednie''' (''Nogajcy'', ''Nogajowie'') – [[nomada|koczownicze]] plemiona [[Nogajowie|Nogajów]] osiedlane od 1430 roku przez [[Chanat Krymski|Chanów Krymskich]] na stepach wybrzeża [[Morze Czarne|Morza Czarnego]], od [[Perekop]]u, przez południową [[Ukraina|Ukrainę]], [[Besarabia|Besarabię]] i [[Bułgaria|Bułgarię]] aż do [[Warna|Warny]]. Formalnie podlegali [[Lista chanów krymskich|Chanowi Krymskiemu]] ([[Jedysan]], okolice [[Oczaków|Oczakowa]]) lub [[sułtan]]owi tureckiemu ([[Budziak]], [[Dobrudża]]), władza chańska czy sułtańska nad nimi była tylko nominalna. |
||
{{Main|Wojskowość Tatarów}} |
{{Main|Wojskowość Tatarów}} |
||
Jako stuprocentowi [[nomada|koczownicy]] stali na niższym poziomie rozwoju społecznego nawet od Tatarów krymskich zajmujących się hodowlą. Mieszkali w namiotach (jurtach) przenosząc się z miejsca na miejsce za pomocą dwukołowych wózków ciągniętych przez woły lub wielbłądy. Podobno w czasie głodów zdarzały się u nich przypadki ludożerstwa. |
Jako stuprocentowi [[nomada|koczownicy]] stali na niższym poziomie rozwoju społecznego nawet od Tatarów krymskich zajmujących się hodowlą. Mieszkali w namiotach (jurtach) przenosząc się z miejsca na miejsce za pomocą dwukołowych wózków ciągniętych przez woły lub wielbłądy. Podobno w czasie głodów zdarzały się u nich przypadki ludożerstwa. |
||
Podstawa gospodarki była hodowla koni, wielbłądów, bydła i owiec. Ze zbóż znali tylko proso. Handel niewolnikami - [[jasyr]]em był podstawą pomyślności. Niektórzy bogaci handlarze niewolników z tureckich i krymskich miast sami organizowali i ekwipowali Nogajów, żeby |
Podstawa gospodarki była hodowla koni, wielbłądów, bydła i owiec. Ze zbóż znali tylko proso. Handel niewolnikami - [[jasyr]]em był podstawą pomyślności. Niektórzy bogaci handlarze niewolników z tureckich i krymskich miast sami organizowali i ekwipowali Nogajów, żeby zapewnić sobie dostawy ludzi w czasach pokoju. |
||
Spośród ord przednich |
Spośród ord przednich można wydzielić grupy: |
||
* <big>orda budziacka</big> (białogrodzka) zajmowała tereny [[Budziak]]u, |
* <big>orda budziacka</big> (białogrodzka) zajmowała tereny [[Budziak]]u, |
||
* <big>orda jambolucka</big> (oczakowska) zamieszkiwała okolice [[Oczaków|Oczakowa]], |
* <big>orda jambolucka</big> (oczakowska) zamieszkiwała okolice [[Oczaków|Oczakowa]], |
||
| Linia 31: | Linia 31: | ||
{{Bibliografia start}} |
{{Bibliografia start}} |
||
* {{Cytuj książkę | autor=[[Leszek Podhorodecki]] | tytuł=Tatarzy. Od Czyngis-chna do XX wieku | data=2010 | wydawca=[[Bellona (wydawnictwo)|Bellona]] | miejsce= Warszawa| url = | isbn=978-83-11-11801-0 | strony=158}} |
* {{Cytuj książkę | autor=[[Leszek Podhorodecki]] | tytuł=Tatarzy. Od Czyngis-chna do XX wieku | data=2010 | wydawca=[[Bellona (wydawnictwo)|Bellona]] | miejsce= Warszawa| url = | isbn=978-83-11-11801-0 | strony=158}} |
||
* {{Cytuj książkę | autor=Leszek Podhorodecki | tytuł=Chanat krymski | data=1987 | wydawca=[[Książka i Wiedza]] | miejsce= Warszawa| url = | isbn=83-05-11618-2 | strony=49-50, 60, 249 |
* {{Cytuj książkę | autor=Leszek Podhorodecki | tytuł=Chanat krymski | data=1987 | wydawca=[[Książka i Wiedza]] | miejsce= Warszawa| url = | isbn=83-05-11618-2 | strony=49-50, 60, 249}} |
||
* {{Cytuj książkę | autor=[[Janusz Pajewski]] | tytuł=Buńczuk i koncerz. Z dziejów wojen polsko-tureckich | data=1983 | wydawca=[[Wiedza Powszechna]] | miejsce=Warszawa | url = | isbn=83-214-0336-0 | strony=46, 107 |
* {{Cytuj książkę | autor=[[Janusz Pajewski]] | tytuł=Buńczuk i koncerz. Z dziejów wojen polsko-tureckich | data=1983 | wydawca=[[Wiedza Powszechna]] | miejsce=Warszawa | url = | isbn=83-214-0336-0 | strony=46, 107}} |
||
* {{Cytuj książkę | autor=Piotr Borawski | tytuł=Tatarzy w dawnej Rzeczypospolitej | data=1986 | wydawca=Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza | miejsce=Warszawa | url = | isbn=83-86667-50-9 | strony=}} |
* {{Cytuj książkę | autor=Piotr Borawski | tytuł=Tatarzy w dawnej Rzeczypospolitej | data=1986 | wydawca=Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza | miejsce=Warszawa | url = | isbn=83-86667-50-9 | strony=}} |
||
* {{Cytuj książkę | autor=Dariusz Skorupa | tytuł=Stosunki polsko-tatarskie 1595-1623 | data=2004 | wydawca=[[Polska Akademia Nauk|PAN]] | miejsce=Warszawa | url = | isbn=83-89729-05-9 | strony=22-26 |
* {{Cytuj książkę | autor=Dariusz Skorupa | tytuł=Stosunki polsko-tatarskie 1595-1623 | data=2004 | wydawca=[[Polska Akademia Nauk|PAN]] | miejsce=Warszawa | url = | isbn=83-89729-05-9 | strony=22-26}} |
||
* {{Cytuj książkę | autor=[[Tadeusz Jasiński]] | tytuł=Przerwany Hejnał | data=1988 | wydawca=[[Krajowa Agencja Wydawnicza|KAW]] | miejsce=Kraków | url = | isbn=978-83-03-02041-2 | strony=71 |
* {{Cytuj książkę | autor=[[Tadeusz Jasiński]] | tytuł=Przerwany Hejnał | data=1988 | wydawca=[[Krajowa Agencja Wydawnicza|KAW]] | miejsce=Kraków | url = | isbn=978-83-03-02041-2 | strony=71}} |
||
{{Bibliografia stop}} |
{{Bibliografia stop}} |
||
Wersja z 16:29, 18 mar 2012
Nogajskie ordy przednie (Nogajcy, Nogajowie) – koczownicze plemiona Nogajów osiedlane od 1430 roku przez Chanów Krymskich na stepach wybrzeża Morza Czarnego, od Perekopu, przez południową Ukrainę, Besarabię i Bułgarię aż do Warny. Formalnie podlegali Chanowi Krymskiemu (Jedysan, okolice Oczakowa) lub sułtanowi tureckiemu (Budziak, Dobrudża), władza chańska czy sułtańska nad nimi była tylko nominalna.
Jako stuprocentowi koczownicy stali na niższym poziomie rozwoju społecznego nawet od Tatarów krymskich zajmujących się hodowlą. Mieszkali w namiotach (jurtach) przenosząc się z miejsca na miejsce za pomocą dwukołowych wózków ciągniętych przez woły lub wielbłądy. Podobno w czasie głodów zdarzały się u nich przypadki ludożerstwa.
Podstawa gospodarki była hodowla koni, wielbłądów, bydła i owiec. Ze zbóż znali tylko proso. Handel niewolnikami - jasyrem był podstawą pomyślności. Niektórzy bogaci handlarze niewolników z tureckich i krymskich miast sami organizowali i ekwipowali Nogajów, żeby zapewnić sobie dostawy ludzi w czasach pokoju.
Spośród ord przednich można wydzielić grupy:
- orda budziacka (białogrodzka) zajmowała tereny Budziaku,
- orda jambolucka (oczakowska) zamieszkiwała okolice Oczakowa,
- orda dobrudzka (jedykulska) w Dobrudży,
- orda jedysańska (odłam Małej Ordy Nogajskiej, powstałej dopiero po 1720 roku) w Jedysanie.
Liczebność ordy budziackiej wynosiła około 20 000, dobrudzkiej – 12 000, oczakowskiej – 15 000.
Najaktywniejsi pod względem najazdów byli Nogaje z Budziaku, swoistej tureckiej „ukrainy” zrzeszającej oprócz Tatarów również zbiegów, ludzi wyjętych spod prawa i inny przestępczy, burzliwy element. Do wypraw organizowanych przez nich często dołączały i inne ordy. Chętnie uczestniczyli w wyprawach wojennych Turków interweniujących w Polsce, Mołdawii, Wołoszczyźnie, w Siedmiogrodzie ze względu na spodziewane duże łupy i jasyr.
Najbardziej znanym wodzem ord przednich był Kantymir Murza.
Po wojnie krymskiej część ludności mieszkająca nad Morzem Czarnym przeniosła się do Turcji.
Zobacz też
Bibliografia
- Leszek Podhorodecki: Tatarzy. Od Czyngis-chna do XX wieku. Warszawa: Bellona, 2010, s. 158. ISBN 978-83-11-11801-0.
- Leszek Podhorodecki: Chanat krymski. Warszawa: Książka i Wiedza, 1987, s. 49-50, 60, 249. ISBN 83-05-11618-2.
- Janusz Pajewski: Buńczuk i koncerz. Z dziejów wojen polsko-tureckich. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1983, s. 46, 107. ISBN 83-214-0336-0.
- Piotr Borawski: Tatarzy w dawnej Rzeczypospolitej. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1986. ISBN 83-86667-50-9.
- Dariusz Skorupa: Stosunki polsko-tatarskie 1595-1623. Warszawa: PAN, 2004, s. 22-26. ISBN 83-89729-05-9.
- Tadeusz Jasiński: Przerwany Hejnał. Kraków: KAW, 1988, s. 71. ISBN 978-83-03-02041-2.