Księgi deuterokanoniczne

Księgi deuterokanoniczne (wtórnokanoniczne) – termin używany w katolicyzmie i prawosławiu na określenie tych spośród ksiąg Pisma Świętego Starego Testamentu funkcjonujących w kanonie tych wyznań, których nie zawiera Biblia hebrajska. Samo określenie deuterokanoniczne nawiązuje do kwestionowania kanoniczności tychże ksiąg w odróżnieniu od ksiąg protokanonicznych, które uznaje za natchnione zarówno judaizm, jak i całe chrześcijaństwo.

Kwestionowanie ksiąg deuterokanonicznych wynika z istnienia dwóch różnych kanonów ksiąg Starego Testamentu funkcjonujących równolegle w pierwszych wiekach chrześcijaństwa: pierwszy kanon stanowiły księgi uznawane za natchnione przez Żydów żyjących na terenie Palestyny (Biblia hebrajska), natomiast drugi kanon stanowiły księgi tzw. kanonu aleksandryjskiego, czyli zawarte w Septuagincie, którymi posługiwali się Żydzi żyjący w diasporze, poza swoją ojczyzną.

Judaizm nie uznaje ksiąg deuterokanonicznych za natchnione. Kościół katolicki uznał za natchnione część spośród ksiąg znajdujących się w kanonie aleksandryjskim. Niemal w całości przyjęła je Cerkiew prawosławna, tymczasem Kościoły protestanckie odrzuciły wszystkie księgi zawarte w Septuagincie, których nie zawierała Biblia hebrajska, zakładając tożsamość między Biblią Hebrajską, jaką posługiwali się Żydzi palestyńscy, a chrześcijańskim Starym Testamentem. Stąd też w protestantyzmie nie istnieje oddzielne pojęcie ksiąg deuterokanonicznych, które wraz z innymi spoza kanonu włączone są do zbioru apokryfów.

Księgi deuterokanoniczne w Starym Testamencie

Historia

Księgi wtórnokanoniczne, z wyjątkiem księgi Syracha oraz 2 Księgi Machabejskiej, powstawały w języku hebrajskim lub aramejskim. Do XX wieku znane były jedynie ich greckie przekłady, pochodzące z Septuaginty (III-I wiek p.n.e.). Odkrycia archeologiczne (m.in. w Qumran) pozwoliły określić fragmenty oryginałów.

Część Ojców Kościoła działających na Wschodzie odrzucała księgi deuterokanoniczne jako natchnione. Orygenes w swej analizie wskazywał na różnicę pomiędzy księgami wtórnokanonicznymi a kanonem. Atanazy, Cyryl z Jerozolimy i Grzegorz z Nazjanzu, przygotowując katalog pism albo pomijali w ogóle te księgi, albo je włączali jako dodatki, Kościół Zachodu jednak uważał te księgi za kanoniczne. Ponieważ na skutek tego w II i III wieku doszło do kilku sporów związanych z używanym kanonem Starego Testamentu, w IV wieku podczas synodu w Hipponie i 3. synodu w Kartaginie orzeczono równoprawność ksiąg pierwszego i drugiego kanonu ("protokanonicznych" i "deuterokanonicznych"). Ostatecznie również Kościół na Wschodzie przyjął poglądy Zachodu i w roku 692 na synodzie trullańskim uznał autentyczność ksiąg deuterokanonicznych.

Prawosławie

Cerkiew prawosławna uznaje niemal cały kanon aleksandryjski występujący w Septuagincie, z wyjątkiem 4 Księgi Machabejskiej, czyli:

• 1 Księga Machabejska (1 Mch);
• 2 Księga Machabejska (2 Mch);
• 3 Księga Machabejska (3 Mch);
• Księga Mądrości (Mdr);
• Mądrość Syracha (Eklezjastyk) (Syr);
• Księga Tobiasza (Tb);
• Księga Judyty (Jdt);
• Księga Barucha (Bar);
• 3 Księga Ezdrasza (3 Ezd);
• Modlitwa Manassesa (MM);
• Psalm 151 (Ps 151).

Ponadto fragmenty uznawane za deuterokanoniczne:

• z księgi Daniela: modlitwa Azariasza (Dn 3,34-90) i dwa ostatnie rozdziały (Dn 13-14);
• fragmenty Księgi Estery w języku greckim
• fragmenty Księgi Jeremiasza i Hioba obecne tylko w Septuagincie

Katolicyzm

Kościół katolicki uznał za natchnione część spośród ksiąg zawartych w kanonie aleksandryjskim (Septuagincie), a nie występujących w Biblii hebrajskiej. Są to:

• 1 Księga Machabejska (1 Mch);
• 2 Księga Machabejska (2 Mch);
• Księga Mądrości (Mdr);
• Mądrość Syracha (Eklezjastyk) (Syr);
• Księga Tobiasza (Tb);
• Księga Judyty (Jdt);
• Księga Barucha (Bar).

Fragmenty uznawane za deuterokanoniczne:

• z księgi Daniela: modlitwa Azariasza (Dn 3,34-90) i dwa ostatnie rozdziały (Dn 13-14);
• fragmenty Księgi Estery w języku greckim

Niektórzy włączają do powyższego spisu fragmenty Księgi Jeremiasza i Hioba, obecne tylko w Septuagincie.

Księgi deuterokanoniczne w Nowym Testamencie

Niekiedy sformułowania "deuterokanoniczne" używa się w stosunku do 7 ksiąg Nowego Testamentu:

• 2. List Piotra (2P);
• 2. List Jana (2J);
• 3. List Jana (3J);
• List Judy (Jud);
• List Jakuba (Jk);
• List do Hebrajczyków (Hbr);
• Apokalipsa świętego Jana (Ap).

Natchniony charakter niektórych z tych ksiąg podważali niektórzy reformatorzy, np. Marcin Luter, który zastanawiał się nad kanonicznością Listu Jakuba i Listu Judy. Obecnie wszystkie wyznania chrześcijańskie uznają za powstałe z inspiracji Bożej wszystkie księgi Nowego Testamentu.

Zobacz też

• Apokryfy