Sterniczka jamajska
Oxyura jamaicensis[1] | |||
(J.F. Gmelin, 1789)[2] | |||
Samica | |||
Samiec | |||
Systematyka | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Typ | |||
Podtyp | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Infragromada | |||
Rząd | |||
Rodzina | |||
Podrodzina | |||
Rodzaj | |||
Gatunek |
sterniczka jamajska | ||
Synonimy | |||
| |||
Podgatunki | |||
| |||
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[8] | |||
Zasięg występowania | |||
Podgatunek nominatywny (O. j. jamaicensis) letnie lęgowiska występuje całorocznie przeloty zimowiska introdukowany, pobyt całoroczny prawdopodobnie wymarł |
Sterniczka jamajska[9] (Oxyura jamaicensis) – gatunek średniej wielkości ptaka z podrodziny sterniczek (Oxyurinae) w rodzinie kaczkowatych (Anatidae). Zamieszkuje Amerykę Północną i Południową, introdukowany do Europy i północnej Afryki. Nie jest zagrożony wyginięciem.
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Gatunek ten po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1789 roku niemiecki przyrodnik Johann Friedrich Gmelin w 13. edycji linneuszowskiego Systema Naturae. Autor nadał gatunkowi nazwę Anas jamaicensis, a jako miejsce typowe wskazał Jamajkę[2][3]. Obecnie sterniczka jamajska zaliczana jest do rodzaju Oxyura[6][9].
Wyróżniono trzy podgatunki; podgatunek O. jamaicensis andina wymieniany jest jako pośredni pomiędzy jamaicensis a ferruginea[10][11]. Podgatunki ferruginea i andina są przez część systematyków wydzielane do odrębnego gatunku Oxyura ferruginea[6][11][12]. Proponowany podgatunek rubida z Ameryki Północnej nie jest uznawany[6][10].
Zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]Sterniczka jamajska występuje w zależności od podgatunku[6][10]:
- O. jamaicensis jamaicensis – sterniczka jamajska[9] – Ameryka Północna, w tym Karaiby. Północne populacje wędrowne, zimują w południowej części areału.
- O. jamaicensis ferruginea – sterniczka peruwiańska[9] – Ameryka Południowa (Andy – od południowo-zachodniej Kolumbii na południe po Ziemie Ognistą).
- O. jamaicensis andina – północno-środkowa i zachodnio-środkowa Kolumbia.
Introdukowana przed 1961 rokiem do Wielkiej Brytanii[13] skolonizowała Europę Zachodnią, zalatując sporadycznie do Europy Środkowej i Afryki Północnej.
W Polsce pojawia się sporadycznie i nie rozmnaża się. Pierwszego przedstawiciela tego gatunku stwierdzono w 2005 roku (wcześniej, w 1997 roku zaobserwowano samca będącego hybrydą sterniczki jamajskiej i rodzimej sterniczki zwyczajnej)[13]. Do końca 2020 roku stwierdzono ją 18 razy, łącznie obserwowano 19 osobników[14]. Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego wciągnęła sterniczkę jamajską na Listę awifauny krajowej (kategoria C w klasyfikacji AERC)[15], ale w 2023 roku usunęła ją z tej listy i przeniosła do aneksu, który obejmuje gatunki stwierdzone w Polsce, lecz nie zaliczone do awifauny krajowej (kategoria D w klasyfikacji AERC)[16].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Cechy gatunku
- Ciało rdzawo-brązowe. W szacie godowej u samca głowa ciemna, policzki białe, dziób błękitny. Samica ma głowę brązową, a na poliku przez białą plamę biegnie brązowy pasek. W szacie spoczynkowej kolor biały zastępowany jest przez jasnobrązowy. Podgatunki południowe mają mniej koloru białego na głowie.
- Wymiary średnie[11]
- długość ciała ok. 35–43 cm
rozpiętość skrzydeł ok. 53–62 cm
masa ciała: samica 310–845 g, samiec 530–795 g
Tryb życia
[edytuj | edytuj kod]- Biotop
- Cieki wodne, estuaria, mokradła.
- Gniazdo
- Pływająca platforma zbudowana z roślin, ukryta w zaroślach.
- Jaja
- W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w maju–lipcu 5 do 15 ciemnych jaj.
- Wysiadywanie
- Jaja składane w odstępach jednodniowych, wysiadywane są przez okres 23–26 dni przez samicę. Pisklęta pierzą się po 60 dniach. Samiec podczas sezonu godowego zapładnia kilka samic. Po wykluciu pomaga wychować młode pierwszej partnerce.
- Pożywienie
- Nasiona i rośliny wodne uzupełniane przez drobne zwierzęta (mięczaki, owady i ich larwy)[13] zbierane z powierzchni wody lub spod wody.
Status
[edytuj | edytuj kod]W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN) takson ten w 2014 roku został podzielony na dwa odrębne gatunki: Oxyura jamaicensis i Oxyura ferruginea. Oba są zaliczane do kategorii LC (najmniejszej troski), a trend ich liczebności uznawany jest za spadkowy[8][12]. Organizacja Wetlands International w 2014 roku szacowała liczebność podgatunku andina na około 10 tysięcy osobników, a ferruginea na 25–100 tysięcy osobników[12].
- Status w Europie
W Europie sterniczka jamajska jest uznawana za gatunek inwazyjny. Wywiera negatywny wpływ na środowisko przyrodnicze, gdyż krzyżuje się i konkuruje o pokarm i miejsce gniazdowania z zagrożoną sterniczką zwyczajną, przenosi wirusa ptasiej grypy (szczep H5N1), a ponadto poprzez swoje agresywne zachowanie konkuruje z innym gatunkami ptaków wodnych, m.in. perkozem zausznikiem i perkozkiem. W 2016 Stały Komitet Konwencji Berneńskiej wydał Rekomendację Nr 185 (2016) dotyczącą całkowitego wytępienia tego gatunku w Zachodniej Palearktyce przed rokiem 2020. Już wcześniej jednak w kilku krajach Europy Zachodniej realizowano programy redukcji populacji sterniczki jamajskiej poprzez np. odstrzał, niszczenie jaj czy pułapki, np. w latach 2005–2010 w Wielkiej Brytanii odstrzelono ponad 6800 osobników, dzięki czemu brytyjska populacja tej kaczki zmalała o 95%[13].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Oxyura jamaicensis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d J.F. Gmelin: Caroli a Linné, Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. T. 1. Cz. 2. Lipsiae: Impensis Georg. Emanuel. Beer, 1789, s. 519. (łac.).
- ↑ a b c D. Lepage: Ruddy Duck Oxyura jamaicensis. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2023-02-05]. (ang.).
- ↑ A. Wilson: American Ornithology or, the Natural History of the Birds of the United States: illustrated with plates engraved and colored from original drawings taken from nature. Cz. 8. Philadelphia: Published by Bradford and Inskeep, Printed by Robert Carr, 1814, s. 128, 130, ryc. 71, fig. 5, 6. (ang.).
- ↑ a b T.C. Eyton: A monograph on the anatidae or duck tribe. London: Longman, Orme, Brown, Green, & Longman, 1838, s. 170. (ang.).
- ↑ a b c d e F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Screamers, ducks, geese, swans. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-03-21]. (ang.).
- ↑ F.C. Lehmann V. Two New Birds from the Andes of Colombia. „The Auk”. 63 (2), s. 221, 1946. DOI: 10.2307/4080013. (ang.).
- ↑ a b Oxyura jamaicensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b c d Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Oxyurinae Swainson, 1831 – sterniczki (wersja: 2020-07-06). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-03-21].
- ↑ a b c Ruddy Duck (Oxyura jamaicensis). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-12-08)]. (ang.).
- ↑ a b c Carboneras, C. & Kirwan, G.M.: Ruddy Duck (Oxyura jamaicensis). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2019. [dostęp 2019-09-01].
- ↑ a b c BirdLife International, Oxyura ferruginea, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2020-3 [dostęp 2021-03-21] (ang.).
- ↑ a b c d Karta Informacyjna Gatunku – sterniczka jamajska. [w:] Analiza stopnia inwazyjności gatunków obcych w Polsce wraz ze wskazaniem gatunków istotnie zagrażających rodzimej florze i faunie oraz propozycją działań strategicznych w zakresie możliwości ich zwalczania oraz Analiza dróg niezamierzonego wprowadzania lub rozprzestrzeniania się inwazyjnych gatunków obcych wraz z opracowaniem planów działań dla dróg priorytetowych [on-line]. Uniwersytet Śląski w Katowicach, marzec 2018. [dostęp 2019-09-01].
- ↑ Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. Raport nr 37. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2020. „Ornis Polonica”. 62, s. 113–148, 2021.
- ↑ Lista awifauny krajowej. Gatunki ptaków stwierdzone w Polsce – stan z 31.12.2021. Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-11-11)].
- ↑ Aneks. Gatunki ptaków stwierdzone w Polsce do 01.01.2023, lecz nie zaliczone do awifauny krajowej. Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej PTZool. [dostęp 2023-02-05].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
- Zdjęcia i nagrania audiowizualne – sterniczka peruwiańska (Oxyura ferruginea). [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).