Tektyty
| |
| Właściwości chemiczne i fizyczne | |
| Skład chemiczny | |
|---|---|
| Twardość w skali Mohsa |
ok. 5,5[1] |
| Przełam |
muszlowy |
| Łupliwość |
brak |
| Układ krystalograficzny |
amorficzny |
| Właściwości mechaniczne |
kruchy |
| Gęstość minerału |
2,21-2,96 g/cm³[1] |
| Właściwości optyczne | |
| Barwa |
czarny, zielony, zielonożółty, zielonobrązowy, brązowy, bezbarwny (rzadko) |
| Połysk |
szklisty, |
| Współczynnik załamania |
1,46 ... 1,51 (zmienny)[1] |
Tektyty, empiryty – okruchy, bryłki, zasobnego w krzemionkę naturalnego szkliwa o niejasnym pochodzeniu, koloru zielonego, brązowego lub czarnego przyjmującego kształt kilkucentymetrowej kropli.
Nazwa pochodzi od gr. τηκτός, tektos = stopiony.
Poglądy na pochodzenie tektytów
[edytuj | edytuj kod]- Według przeważających poglądów – bryłki powstałe ze skał stopionych podczas uderzenia bolidu w powierzchnię Ziemi. Występujące tam skały (a prawdopodobnie i fragmenty meteorytu) stopiły się i zostały wyrzucone w różnych kierunkach, czasami nawet dość daleko od miejsca zderzenia.
- Według innej hipotezy tektyty są szklistymi meteorytami, które przechodząc przez atmosferę ziemską najpierw topiły się, a następnie zestalały.
- Tektyty mogą być pochodzenia wulkanicznego – produktami erupcji wulkanicznej na Ziemi lub na Księżycu.
- Tektyty mogą być produktami działalności człowieka[potrzebny przypis].
Właściwości
[edytuj | edytuj kod]- najczęściej przyjmują formę kulistą, choć mogą przyjmować różne kształty,
- powierzchnię mają nierówną- pobrużdżoną, pęcherzykowatą, poszarpaną,
- często wykazują budowę fluidalną (z płynięcia),
- są zbudowane z substancji amorficznej zasobnej w krzemionkę (70-80% SiO2), glinkę (11 – 15% Al2O3), alkalia (ok. 3,3 – 4% Na2O i K2O),
- zawierają niewielkie domieszki wapnia, żelaza, magnezu, manganu, tytanu i wtrącenia stale, ciekłe i gazowe,
- są zazwyczaj zielone – w odcieniach, ale bywają też bezbarwne, białe, żółte, czarne i wielobarwne,
- rzadko bywają przezroczyste,
- mają szklisty połysk i najczęściej muszlowy przełam,
- twardość w skali Mohsa wynosi około 5,5,
- gęstość waha się od 2,21 do 2,96 g/cm³,
- masa rzadko przekracza 300 g, lecz zdarzają się kilkukilogramowe,
- wiek określa się metodami radiometrycznymi: najstarsze mają 34 mln lat, najmłodsze 0,75 – 2 mln lat.
Najbardziej znane tektyty
[edytuj | edytuj kod]Mołdawit – występuje w Czechach nad Wełtawą; australit, jawait, filipinit, indochinit, tajlandyt, bilintonit, irgizyt, bediasyt, georgianit, iworyt, rizalit, Muong Nong, bediazyt, zhamanshinit, szkliwo Pustyni Libijskiej.
Do tektytów zalicza się niekiedy queenstownit i lechatelieryt.
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]- mają duże znaczenie kolekcjonerskie
- znaczenie naukowe
- poszukiwane i wysoko cenione kamienie ozdobne i jubilerskie.
Tektyty należą do najbardziej "suchych" materiałów znanych nauce, gdyż zawartość wody związanej w strukturze krystalicznej wynosi tylko około 0,005%.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Nikodem Sobczak: MAŁA ENCYKLOPEDIA KAMIENI SZLACHETNYCH I OZDOBNYCH. Wydawnictwa "ALFA", 1986 Warszawa, s. 169. ISBN 83-7001-030-X.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- J. Baier: Zur Herkunft und Bedeutung der Ries-Auswurfprodukte für den Impakt-Mechanismus. – Jber. Mitt. oberrhein. geol. Ver., N. F. 91, 9-29, 2009.
- J. Baier: "Die Auswurfprodukte des Ries-Impakts, Deutschland", w: Documenta Naturae, tom 162, Monachium 2007. ISBN 978-3-86544-162-1
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Strona o tektytach. webplaza.pt.lu. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-04-15)].
- Badania nad tektytami z Azji Południowo-Wschodniej. www-pat.llnl.gov. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-11-20)].
- Tektyty z Georgii (USA)