Temeszów
49°41′31″N 22°13′03″E/49,691944 22,217500| wieś | |
 Widok z drogi Krzemienna - Temeszów | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2020) |
306[2] |
| Strefa numeracyjna |
13 |
| Kod pocztowy |
36-204[3] |
| Tablice rejestracyjne |
RBR |
| SIMC |
0351107[4] |
Położenie na mapie gminy Dydnia  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu brzozowskiego  | |
| 49°41′31″N 22°13′03″E/49,691944 22,217500[1]
| |
| Strona internetowa | |
Temeszów – wieś w Polsce, położona w województwie podkarpackim, w powiecie brzozowskim, w gminie Dydnia[5][4], na drodze pomiędzy wsiami Krzemienna i Witryłów, w dolinie rzeki San (jedne z najpiękniejszych przełomów tej rzeki).
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krośnieńskiego.
Integralne części wsi[edytuj | edytuj kod]
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0351113 | Folwark | część wsi |
| 0351120 | Łaz | część wsi |
| 0351136 | Rzeki | część wsi |
Historia[edytuj | edytuj kod]
Pierwsze znalezione ślady osadnictwa pochodzą jeszcze z okresu brązu (kultura łużycka), zaś pierwsze wzmianki pisane mówią o nadaniu Temeszowa dwóm braciom z Węgier, Piotrowi i Pawłowi Balom przez księcia Władysława Opolczyka w 1377 roku. W latach 1430–1447 wieś była własnością Małgorzaty Dydyńskiej, wdowy po Mikołaju spokrewnionego z Balami[6]. Po niej wieś odziedziczyli synowie Paweł i Mikołaj, którzy pieczętowali się herbem Gozdawa. Oprócz Temeszowa, byli oni jeszcze w posiadaniu takich wsi jak: Dydnia, Krzemienna i Falejówka. W roku 1489 trzej synowie Elżbiety, tj. Jan, Zygmunt i Stanisław Dydyńscy podzielili majątek pomiędzy siebie w taki sposób, że Janowi przypadły wsie: Falejówka, Jabłonka i połowa Wydrnej, zaś Zygmunt i Stanisław stali się właścicielami Dydni, połowy Wydrnej, Temeszowa, Krzemiennej oraz Jabłonicy Ruskiej.
Jak się wydaje z zapisków oraz badań archeologicznych (przeprowadzonych w latach 50. XX wieku), pierwsza osada była ulokowana na wzgórzu zwanym Horodysko i miała charakter obronny. Toteż w od XV do XVII wieku często była wykorzystywana przez okoliczną szlachtę do obrony przed zagonami tatarskimi. Wieś w całości zamieszkana była przez ludność pochodzenia polskiego.
Właścicielami posiadłości tabularnej Temeszów z Wicentówką byli: Wincenty Dwernicki (w połowie XIX wieku)[7], Władysław Dwernicki (pod koniec XIX wieku)[8], Włodzimierz Dwernicki (na początku XX wieku)[9].
Do 1946 we wsi znajdował się dwór, którego właścicielem był Włodzimierz Karol Dwernicki. Według legendy budynek ten miał podziemne połączenie ze skałami pod pobliskim Oniaczem.
II wojna światowa[edytuj | edytuj kod]
Po agresji Niemiec na Polskę w 1939 roku, wieś została włączona do Generalnego Gubernatorstwa, podczas gdy wsie znajdujące się za Sanem, jak Jabłonica Ruska, Hroszówka, Ulucz wcielił ZSRR. 25 czerwca 1941 o godz. 17:00 radziecką granicę na Sanie w Temeszowie przekroczyło słowackie zgrupowania wojskowe, tj. I. motorizovany delostrelecki oddiel i II. motorizovany peši prápor, kierujące się w stronę Sanoka i Krościenka.
W okresie II wojny światowej we dworze oraz w kilku gospodarstwach stacjonowali żołnierze niemieccy. Na skutek akcji germanizacyjnej Wielkopolski, w wyniku której powstał Wartheland, została przesiedlona do Temeszowa jedna rodzina z Poznania. W tym okresie działa również ruch oporu, którego akcje sabotażowe spowodowały uwięzienie kilku mieszkańców w KL Auschwitz. Temeszów zajęły wojska radzieckie w 1944 roku.
Napad UPA[edytuj | edytuj kod]
W nocy z 28 na 29 maja 1946 wieś zaatakował oddział UPA w ramach akcji odwetowej za wysiedlenie Ukraińców z miejscowości Lalin przez Wojsko Polskie i Milicję Obywatelską. Akcja UPA udała się mimo działającej we wsi straży, ze względu na kolaborację z Ukraińcami dwóch Polaków z sąsiedniej miejscowości znających zwyczaje mieszkańców.
Oddział UPA w czasie napadu został podzielony na dwie grupy. Pierwsza grupa rabowała mienie, wypędzając równocześnie mieszkańców w tym, co spali, na zewnątrz, a także likwidując osoby zagrażające nacjonalistom. Druga grupa sukcesywnie podpalała kolejne gospodarstwa. W rezultacie zginęło ośmiu mieszkańców wsi: ks. Józef Skrabalak (kapłan archidiecezji lwowskiej oraz kapelan WP), Jan Kociszewski, Jadwiga Kułak, Józef Bluj, Franciszek Skrabalak, Franciszek Dziamba, Bronisław Kawałek i Stefan Horbulewicz[10]. Pozostała ludność zamieszkała w ocalonych budynkach murowanych: szkole oraz XIX-wiecznym dworze.
Prawdopodobnie stosunkowo niska liczba ofiar[11] w Temeszowie była spowodowana bliskością stacjonowania jednostek Wojska Polskiego, MO (Dydnia). Oraz czynnym oporem mieszkańców min. Jana Skrabalaka Bolesława Skrabalaka i Antoniego Skrabalaka, którzy ostrzeliwali napastników z posiadanej broni. Podczas napadu została spalona również cała wieś[12].
Czasy współczesne[edytuj | edytuj kod]
Obecnie we wsi znajdują się pozostałości założenia dworskiego (budynek gospodarczy, część zabytkowego parku oraz zarośnięty staw), zabytkowa kaplica pod wezwaniem Matki Boskiej Ostrobramskiej z 1893 roku oraz kilka kapliczek przydrożnych. Ze względu na powolny upadek rolnictwa wieś zmienia swój charakter na letniskowy.
W roku 2009 rozpoczęto budowę kościoła filialnego rzymskokatolickiej parafii św. Michała Archanioła i św. Anny w Dydni.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 139340
- ↑ Raport o stanie Gminy Dydnia za 2020 r. [online], dydnia.bip.gov.pl [dostęp 2021-06-07].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1289 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ a b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Paweł (brat Piotra), Petrus et Paulus de Ungaria, Paweł, ożeniony z Wichną z Temiszowa (Temeszów), założyciel rodu Dedeńskich, [w:] Herbarz Bonieckiego. [komentarz: Boniecki nie podaje z jakich źródeł korzystał].
- ↑ Skorowidz wszystkich miejscowości położonych w królestwie Galicyi i Lodomeryi jakoteż w wielkim księstwie Krakowskiem i księstwie Bukowińskiem, pod względem politycznej i sądowej organizacyi kraju wraz z dokładnem oznaczeniem parafii, poczt i właścicieli tabularnych, ułożony porządkiem abecadłowym. Lwów: Karol Wild, 1855, s. 221.
- ↑ Jan Bigo: Najnowszy skorowidz wszystkich miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicyi, Wielk. Księstwie Krakowskiem i Księs. Bukowińskiem z uwzględnieniem wszystkich dotąd zaszłych zmian terytoryalnych kraju. Złoczów: 1886, s. 197.
- ↑ Jan Bigo: Najnowszy skorowidz wszystkich miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicyi, Wielkim Księstwie Krakowskiem i Księstwie Bukowińskiem z uwzględnieniem wszystkich dotąd zaszłych zmian terytoryalnych kraju. Lwów: 1904, s. 121.
- ↑ Strona Temeszowa, historia. temeszow.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-11-09)]..
- ↑ W OKŚZpNP Rzeszów, prokuratorzy Marek Sowa, Marian Papiernik. Śledztwo w sprawie zbrodni popełnionych przez nacjonalistów ukraińskich w latach 1945-1946 na szkodę ludności polskiej zamieszkałej na terenie Temeszowa, Ulucza, Witryłowa pow. Brzozów, tj. przestępstwa z art. 148 § 2 pkt 1, 2, i 4 oraz § 3 kk w zw. z art. 1 pkt 1 lit., podjęte 8 listopada 2000.
- ↑ Artur Bata, Bieszczady w ogniu, Rzeszów 1987, s. 152-153.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- J.F. Adamski, Z. Golla, D. Kierek, Dydnia. Gmina nad Sanem, wyd. PUW „Roksana”, Krosno 2000.
- J. Marszałek, Katalog grodzisk i zamczysk w Karpatach, Wydawnictwo Stanisław Kryciński, Warszawa 1993.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Temeszów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 290.
- Temeszów (portal o Pogórzu Przemyskim i Górach Sanocko Turczańskich)
- Temeszów – kaplica Matki Bożej Ostrobramskiej (Polska Niezwykła)
- Temeszów – ruiny dworu (Polska Niezwykła)
Galeria[edytuj | edytuj kod]
-
Nowy kościół pw. Matki Bożej Ostrobramskiej -
Kaplica pw. Matki Bożej Ostrobramskiej -
Ruiny dworu -
Przełomy na Sanie na granicy z Witryłowem
.jpg)
| Wsie | |
|---|---|
| Osada leśna | |
| Integralne części wsi |
|
