Togutil
 Mężczyzna z ludu Togutil | |
| Populacja |
3 tys. |
|---|---|
| Miejsce zamieszkania | |
| Język |
tobelo (togutil), indonezyjski |
| Religia | |
| Grupa | |
| Pokrewne | |
Togutil[1][2] lub Tugutil[3][4][5], także Tobelo Dalam[6][7] – społeczność etniczna zamieszkująca wyspę Halmahera, w prowincji Moluki Północne na wschodzie Indonezji. Należą do ludów północnohalmaherskich (niebędących ludami austronezyjskimi)[8][9]. W piśmiennictwie są rozpatrywani łącznie z ludem Tobelo, z którym dzielą wspólny język oraz wiele aspektów kultury[10].
Żyją w lasach Totoduku, Tukur-Tukur, Lolobata, Kobekulo i Buli, na terenie Parku Narodowego Aketajawe-Lolobata[7]. Dzielą się na rozproszone grupy terytorialne, składające się z 3–10 rodzin[11]. Według publikacji Narody i rieligii mira (1998) ich łączna populacja wynosi ok. 1000 osób[11], według nowszych szacunków (2023) – 3000[12][13].
W publikacji Ensiklopedi Suku Bangsa di Indonesia wyróżniono następujące podgrupy: Togutil Biri-biri, Togutil Lina, Toguis, Togutil Modole, Togutil Dodaga[1]. Posługują się własnymi dialektami języka tobelo[14], niekiedy rozpatrywanymi jako odrębny język[15][16]. Zachowują animistyczne wierzenia plemienne, choć niektórzy przyjęli chrześcijaństwo[11]. Nazwę „Togutil” (Tugutil) uznają za obraźliwą (jedynie niektórzy ją akceptują[17]), a sami określają się jako o fongana ma nyawa lub o hongana ma nyawa („ludzie lasu”), w opozycji do o berera ma nyawa („ludzie wsi”)[17][18]. Być może nazwa „Togutil” wywodzi się od nazwy regionu (To-gutuli), który według legendy miał być położony pomiędzy miastem Tobelo a Kao[19], lub od słowa gutili („brudny”)[17].
Prowadzą nomadyczny tryb życia[7][9]. Ich głównym zajęciem jest polowanie na dużą zwierzynę (jelenie, dziki); stosują łuk i włócznię[11]. Od lat 20. XX wieku stopniowo przenoszą się na obszary zasiedlone oraz zajmują się ręcznym rolnictwem tropikalnym i produkcją sago[11]. Mają rozwiniętą medycynę tradycyjną[20][21].
Według miejscowej legendy są to mieszkańcy wybrzeża, którzy przenieśli się do dżungli, aby uniknąć płacenia podatków za czasów holenderskich[22][23]. Inna wersja historii głosi, że są potomkami Portugalczyków, którzy postanowili zamieszkać w dżungli, gdy Moluki znalazły się pod kontrolą holenderską[23]. W 1915 roku, w okresie Holenderskich Indii Wschodnich, starano się ich osiedlić we wsiach Kusuri i Tobelamo. Ponieważ jednak mieli odmówić płacenia podatków, wrócili do dżungli, a starania władz zakończyły się porażką[24].
Przez dłuższy czas opierali się wpływom zewnętrznym. Nie byli świadomi istnienia państwowości indonezyjskiej i tylko niektórzy mieli jakąkolwiek znajomość języka indonezyjskiego[25]. W 1982 roku przybyli misjonarze chrześcijańscy, którzy zaczęli prowadzić działalność ewangelizacyjną. Prawie cała ówczesna ludność rzek Waisango, Lili i Afu przeszła na chrześcijaństwo, a dawne wierzenia (kulty duchów i przodków) zostały odrzucone jako powstałe wskutek działania szatana[26]. Pomimo porzucenia rodzimych praktyk zachowują poczucie odrębności od wiejskiej ludności Tobelo (która dużo wcześniej znalazła się pod wpływem zachodnim, a także muzułmańskim, i nie była grupą nomadyczną)[27]. Ponadto według Survival International około 300–500 osób (2023) wciąż opiera się kontaktom zewnętrznym, ich przetrwaniu zagraża wydobycie niklu i degradacja środowiska naturalnego[20].
W literaturze uchodzą za odrębną grupę Tobelo, podobnie jak Tobelo wyróżnia ich nieaustronezyjska przynależność językowa (pod tym względem są krewnymi takich ludów jak Ternate i Galela)[9]. C. R. Duncan (1997) oraz G. Holton i M. Klamer (2018) informują, że etnonim „Tugutil” (Togutil) odnosi się do różnych grup ludności, które nie muszą być blisko spokrewnione językowo z Tobelo (niektóre posługują się wręcz językami austronezyjskimi, takimi jak weda). Nie jest to zatem ścisła nazwa żadnej grupy etnicznej czy językowej[28][29]. C. R. Duncan twierdzi, że chodzi o ogólny termin określający izolowane plemiona Halmahery (indonez. masyarakat terasing). O ile posiłkują się nim m.in. publikacje państwowe i antropologiczne, często omawiając właśnie grupy używające języka tobelo, to przez samą ludność jest odbierany bardzo negatywnie i może być niejednoznaczny. Autor artykułu jako określenie grup pokrewnych Tobelo, z braku adekwatnej terminologii, wprowadza anglojęzyczną nazwę Forest Tobelo[30]. W języku indonezyjskim używa się też terminu Tobelo Dalam[6][7]. Są to jednak określenia obce, jako że sam lud nie identyfikuje się przy użyciu etnonimu „Tobelo”[31].
Odrębną etnicznie grupę tworzy społeczność Modole, która nie stosuje wobec siebie nazw „Tobelo” ani „Togutil” (i komunikuje się we własnym języku modole)[19]. W publikacji Ensiklopedi Suku Bangsa di Indonesia wymieniono Togutil Modole jako jedną z podgrup Togutil[1].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c M. Junus Melalatoa: Ensiklopedi Suku Bangsa di Indonesia Jilid L–Z. Jakarta: Direktorat Jenderal Kebudayaan, Departemen Pendidikan dan Kebudayaan, 1995, s. 864–866. OCLC 1027453789. [dostęp 2022-08-03]. (indonez.).
- ↑ Topatimasang 2016 ↓, s. 56–57.
- ↑ Tak Banyak yang Tahu, Jika di Hutan Maluku Terdapat Suku Tugutil. Grid.id, 2018-08-10. [dostęp 2020-02-18]. (indonez.).
- ↑ Haryo S. Martodirdjo. A Changing Tugutil of Halmahera, Indonesia : Twofold Studies for Further Research. „Journal of Asian and African Studies (アジア・アフリカ言語文化研究)”. 52, s. 151–165, 1996. The Research Institute for Languages and Cultures of Asia and Africa, Tokyo University of Foreign Studies (東京外国語大学アジア・アフリカ言語文化研究所). [dostęp 2022-08-04]. (ang.).
- ↑ Gary Holton: Tobelo. München: Lincom Europa, 2003, s. 2, seria: Languages of the World / Materials 328. ISBN 978-3-89586-706-4. OCLC 52602506. (ang.).
- ↑ a b Topatimasang 2016 ↓, s. 55–57.
- ↑ a b c d Yuyus Kardiman, Yasnita Yasin, Aslidar, Windi Marathun Sholiha: Masyarakat Indonesia: teropong antropologi budaya Indonesia. Jakarta: Laboratorium Sosial Politik Press, Program Studi Pendidikan Pancasila dan Kewarganegaraan, Jurusan Ilmu Sosial Politik, Fakultas Ilmu Sosial, Universitas Negeri Jakarta, 2010, s. 217. ISBN 978-602-8768-09-2. OCLC 864391577. [dostęp 2021-08-15]. (indonez.).
- ↑ Michaił Anatoljewicz Czlenow: Siewierochalmachierskije narody. W: Walerij Aleksandrowicz Tiszkow (red.): Narody i rieligii mira: encykłopiedija. Moskwa: Bolszaja rossijskaja encykłopiedija, 1998, s. 474. ISBN 978-5-85270-155-8. OCLC 40821169. (ros.).
- ↑ a b c E.K.M. Masinambow: Halmahera. W: Frank M. LeBar (red.): Ethnic Groups of Insular Southeast Asia. T. 1: Indonesia, Andaman Islands, and Madagascar. New Haven: Human Relations Area Files Press, 1972, s. 119. ISBN 978-0-87536-403-2. OCLC 650009. (ang.).
- ↑ Martodirjo 1994 ↓, s. 265, 266.
- ↑ a b c d e Michaił Anatoljewicz Czlenow: Togutił. W: Walerij Aleksandrowicz Tiszkow (red.): Narody i rieligii mira: encykłopiedija. Moskwa: Bolszaja rossijskaja encykłopiedija, 1998, s. 534. ISBN 978-5-85270-155-8. OCLC 40821169. (ros.).
- ↑ NEWS: Indonesia: Uncontacted tribe being destroyed for electric car batteries. Survival International, 2023-04-04. [dostęp 2023-04-12]. (ang.).
- ↑ Jack Brook: ‘They Will Die’: Tesla-Linked Mining Project Is Devastating One of the World’s Uncontacted Peoples. Vice, 2023-04-11. [dostęp 2023-04-17]. (ang.).
- ↑ Voorhoeve 1988 ↓, s. 188.
- ↑ M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Tugutil, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 18, Dallas: SIL International, 2015 [dostęp 2020-02-18] [zarchiwizowane z adresu 2016-12-02] (ang.).
- ↑ Paul Michael Taylor: The Folk Biology of the Tobelo People: A Study in Folk Classification. Washington, D.C.: Smithsonian Institution Press, 1990, s. 13, seria: Smithsonian Contributions to Anthropology 34. DOI: 10.5479/si.00810223.34.1. ISBN 978-0-8357-4325-9. OCLC 490529608. [dostęp 2022-08-07]. (ang.).
- ↑ a b c Martodirjo 1994 ↓, s. 260.
- ↑ Duncan 1997 ↓, s. 86.
- ↑ a b Topatimasang 2016 ↓, przyp. 16, s. 57.
- ↑ a b Hongana Manyawa. Survival International. [dostęp 2023-04-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-12)]. (ang.).
- ↑ Siti Susiarti, Mulyati Rahayu, Mohammad Fathi Royyani. Pengetahuan dan Pemanfaatan Tumbuhan Obat Masyarakat Tobelo Dalam di Maluku Utara. „Media Penelitian dan Pengembangan Kesehatan”. 25 (4), s. 211–218, 2015. DOI: 10.22435/mpk.v25i4.4587.211-218. ISSN 2338-3445. OCLC 994187581. (indonez.).
- ↑ Topatimasang 2016 ↓, przyp. 13, s. 55.
- ↑ a b Panca Syurkani. Relokasi Suku Togutil. „Media Indonesia”, s. 24, 2011-10-23. [dostęp 2020-06-14]. [zarchiwizowane z adresu 2019-12-29]. (indonez.).
- ↑ Catatan suku Tobelo Dalam. Merajut Indonesia. [dostęp 2020-06-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-06-14)]. (indonez.).
- ↑ Duncan 1997 ↓, s. 83.
- ↑ Duncan 1997 ↓, s. 84–85.
- ↑ Duncan 1997 ↓, s. 86–88.
- ↑ Duncan 1997 ↓, s. 81.
- ↑ Holton i Klamer 2018 ↓, s. 577.
- ↑ Duncan 1997 ↓, s. 81–82.
- ↑ Duncan 1997 ↓, przyp. 2, s. 81.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Christopher R. Duncan. Social Change and the Reformulation of Identity Among the Forest Tobelo of Halmahera Tengah. „Cakalele”. 8, s. 79–90, 1997. The Center for Southeast Asian Studies. OCLC 650910680. [dostęp 2022-08-23]. [zarchiwizowane z adresu 2018-10-08]. (ang.).
- Gary Holton, Marian Klamer: The Papuan languages of East Nusantara and the Bird’s Head. W: Bill Palmer (red.): The Languages and Linguistics of the New Guinea Area: A Comprehensive Guide. Berlin–Boston: Walter de Gruyter, 2018, s. 569–640, seria: The World of Linguistics 4. DOI: 10.1515/9783110295252-005. ISBN 978-3-11-029525-2. OCLC 1041880153. [dostęp 2023-04-17]. (ang.).
- Haryo S. Martodirjo: Orang Tugutil di Halmahera Tengah. W: E.K.M. Masinambow (red.): Maluku dan Irian Jaya. Jakarta: Lembaga Ekonomi dan Kemasyarakatan Nasional, Lembaga Ilmu Pengetahuan Indonesia (LEKNAS-LIPI), 1994, s. 255–297, seria: Buletin LEKNAS III (1). OCLC 54222413. (indonez.).
- Roem Topatimasang: Kisah-1: Orang Tobelo: Tercerabut & Tersisih di Tanah Sendiri. W: Roem Topatimasang (red.): Orang-orang Kalah: Kisah Penyingkiran Masyarakat Adat Kepulauan Maluku. Wyd. 2. Sleman, Yogyakarta: INSISTPress, 2016, s. 43–71. ISBN 978-602-0857-16-9. OCLC 1002419730. (indonez.).
- Clemens L. Voorhoeve: The languages of the North Halmaheran stock. W: Papers in New Guinea linguistics. No. 26. Canberra: Department of Linguistics, Research School of Pacific Studies, Australian National University, 1988, s. 181–209, seria: Pacific Linguistics A-76. DOI: 10.15144/PL-A76.181. ISBN 0-85883-370-0. OCLC 220535054. [dostęp 2022-08-08]. (ang.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Andre Barahamin: Mining greed could doom Indonesian forest people. Southeast Asia Globe, 2019-11-14. [dostęp 2023-01-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-01-02)]. (ang.).
- Jakub Mielnik: Prawdziwa cena rezygnacji z silników spalinowych w Europie. To plemię nie przetrwa. Wprost, 2023-04-14. [dostęp 2023-04-14]. (pol.).
- Island community fight mining and illegal logging. If Not Us Then Who?, 2015-08. [dostęp 2023-04-15]. (ang.).
- Suku Togutil di Rimba Halmahera. Liputan6.com, 2011-04-11. [dostęp 2020-02-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-03-08)]. (indonez.).