Universal Monsters
Universal Monsters lub Universal Horror – franczyza obejmująca serię horrorów stworzonych przez Universal Studios w latach 1923–1960, choć są wśród nich także filmy innych gatunków, na przykład komedia Abbott i Costello spotykają Frankensteina. Wszystkie produkcje łączy obecność tak zwanego „potwora”, który jest humanoidalną postacią o nadludzkich umiejętnościach (Drakula, niewidzialny człowiek) lub pokracznym ciele (Quasimodo, upiór w operze). Do franczyzy zalicza się wszystkie filmy reklamowane przez Universal Studios logiem Universal Monsters; wszystkie filmy, które dzielą swoje uniwersum z filmami reklamowanymi tym logiem oraz znane w swoich czasach szerszej publiczności filmy grozy studia Universal. Przyjmuje się, że pierwszym filmem z serii był Dzwonnik z Notre Dame lub Upiór w operze. Oba są nieme i występuje w nich Lon Chaney. Universal Studios wprowadziło do kultury masowej wizerunki wielu powszechnie rozpoznawalnych dzisiaj potworów takich jak Drakula, Frankenstein, wilkołak, mumia, niewidzialny człowiek i potwór z Czarnej Laguny. Najczęściej grającymi aktorami w tych filmach byli Béla Lugosi, Boris Karloff i Lon Chaney Jr.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Lata 20.[edytuj | edytuj kod]
W 1923 roku Universal wyprodukował dramat Dzwonnik z Notre Dame z Lonem Chaneym w roli Quasimodo. Była to ekranizacja powieści Victora Hugo Katedra Marii Panny w Paryżu, która jednak znacząco różni się od oryginału ze względu na obowiązujący wówczas kodeks Haysa. Film nie był horrorem, ale filmowa postać Quasimodo była wielokrotnie kreowana na potwora wchodzącego w kanon franczyzy. Na przykład Universal Studios wypuściło na rynek figurkę Quasimodo, której opakowanie było oznaczone logiem Universal Monsters[1].
Dwa lata później, w 1925 roku Lon Chaney wystąpił w innym filmie studia Universal, tym razem w horrorze – Upiór w operze. Zagrał w nim tytułową rolę. Film był oparty na powieści Gastona Lerouxa. W tym filmie została odwzorowana Opéra Garnier. Plan filmowy został wykorzystany ponownie w remake’u z 1943 roku[2].
W latach 20. powstały też między innymi takie filmy jak Kot i kanarek (1927), Człowiek, który się śmieje (1928), Ostatnie ostrzeżenie (1929) oraz Ostatnie przedstawienie (1929). Wszystkie filmy o potworach powstałe w tej dekadzie były nieme.
Lata 30.[edytuj | edytuj kod]
Na początku lat 30. studio postanowiło zekranizować powieść Brama Stokera Drakula. W tytułową rolę miał wcielić się znany z Dzwonnika z Notre Dame oraz Upiora w Operze Lon Chaney, który jednak umarł na raka krtani w 1930 roku. Miała być to jego pierwsza rola w filmie dźwiękowym[3]. Film Dracula ostatecznie powstał w 1931 roku, a tytułową rolę zagrał w nim Béla Lugosi, który był później wielokrotnie zatrudniany przez studio. Film okazał się wielkim sukcesem i postanowiono stworzyć kolejny horror z Bellą Lugosim w roli głównej. Miał być to Frankenstein. Jednak Lugosi odmówił gdy dowiedział się, że będzie miał charakteryzację zasłaniającą większość twarzy i nie będzie miał żadnych scen mówionych. Miał powiedzieć „I was a star in his own country and I will not be a scarecrow here!” (pl. Byłem gwiazdą w swoim kraju i nie będę robił za stracha na wróble!)[4]. Rolę przejął po nim Boris Karloff, który okazał się równie wartościowym aktorem dla studia i już rok później zagrał tytułową rolę w Mumii. Wszystkie trzy filmy – Dracula, Frankenstein i Mumia – były tak wielkim sukcesem kasowym, że zapoczątkowały całe serie. Znaczący udział w rozwoju filmów studia Universal o potworach miał Jack Pierce, który odpowiadał za charakteryzację w latach 30[5].
.jpg)
Następnie powstała trylogia filmów opartych na twórczości Edgara Allana Poego: Zabójstwa przy Rue Morgue (1932), Czarny kot (1934), Kruk (1935). We wszystkich trzech zagrał Béla Lugosi, a w dwóch ostatnich Boris Karloff.
Od 1935 Universal Studios zaczęło produkować kontynuacje swoich filmów: Narzeczona Frankensteina (1935), Syn Frankensteina (1939) i Córka Draculi (1936).
Lata 40.[edytuj | edytuj kod]
W 1941 roku Universal Studios stworzyło film Wilkołak, który również doczekał się wielu kontynuacji. W rolę wilkołaka wcielił się Lon Chaney Jr. – syn Lona Chaneya, który dawniej również był gwiazdą Universal Monsters.
W 1943 roku studio nakręciło remake Upiora w operze z 1925 roku z Claude Rains w tytułowej roli.
W tej dekadzie powstały kontynuacje i crossovery klasycznych już filmów o potworach. Jednak aktorzy często zamieniali się rolami w kolejnych filmach. W Duchu Frankensteina (1942) Frankensteina zagrał Lon Chaney Jr., a we Frankenstein spotyka Człowieka Wilka (1943) Frankensteina zagrał Béla Lugosi, a wilkołaka Lon Chaney Jr. W synu Draculi (1943) Lon Chaney Jr. zagrał rolę hrabiego Draculi.
Kontynuowano też serię filmów o mumii, jednak żadna z nich nie był kontynuacją oryginału, gdyż nie nawiązywała w żaden sposób do wydarzeń z pierwszej części i nie występują w nich postacie z oryginalnej Mumii. Powstały między innymi Ręka mumii (1940) i Grobowiec mumii (1942).
Ostatecznie wszystkie klasyczne potwory z Universal Studios z wyjątkiem Mumii i niewidzialnego człowieka pojawiły się w filmie Dom Frankensteina (1944) i Dom Draculi (1945). Pod koniec dekady powstały się także komedie z Abbottem i Costello, w której również pojawiły się klasyczne potwory wypromowanymi przez studio – Abbott i Costello spotykają Frankensteina (1948) i Abbott i Costello spotykają mordercę (1949). W kolejnej dekadzie pojawiło się więcej komedii o podobnym koncepcie.
Lata 50.[edytuj | edytuj kod]
Na początku lat 50. kontynuowano serię z Abbottem i Costello. Pojawiły się Abbott i Costello spotykają niewidzialnego człowieka (1951), Abbott i Costello spotykają Jekylla i Hyde’a (1953) oraz Abbott i Costello spotykają mumię (1955). W 1953 wyprodukowano też skecz Abbott & Costello Meet the Creature from the Black Lagoon, który pojawił się w amerykańskim programie rozrywkowym The Colgate Comedy Hour[6].
W 1954 roku studio stworzyło film Potwór z Czarnej Laguny, który był też pierwszym filmem z ostatniej serii filmowej w tej franczyzie.
Lista filmów[edytuj | edytuj kod]
| Nazwa | Data produkcji | Seria (lp.) |
|---|---|---|
| Dzwonnik z Notre Dame | 2 września 1923 | |
| Upiór w operze | 6 czerwca 1925 | Upiór w operze (1) |
| Kot i kanarek | 9 września 1927 | |
| Człowiek, który się śmieje | 27 kwietnia 1928 | |
| Ostatnie ostrzeżenie | 6 stycznia 1929 | |
| Ostatnie przedstawienie | 2 listopada 1929 | |
| The Cat Creeps | 10 listopada 1930 | |
| Dracula | 12 lutego 1931 | Drakula (1) |
| Dracula (wersja hiszpańska) | 20 marca 1931 | Drakula (2) |
| Frankenstein | 21 listopada 1931 | Frankenstein (1) |
| Zabójstwa przy Rue Morgue | 21 lutego 1932 | Edgar Allan Poe (1) |
| Stary mroczny dom | 20 października 1932 | |
| Mumia | 22 grudnia 1932 | Mumia (1) |
| Secret of the Blue Room | 20 lipca 1933 | |
| Niewidzialny człowiek | 13 listopada 1933 | Niewidzialny człowiek (1) |
| Czarny kot | 3 maja 1934 | Edgar Allan Poe (2) |
| The Mystery of Edwin Drood | 4 lutego 1935 | |
| Narzeczona Frankensteina | 22 kwietnia 1935 | Frankenstein (2) |
| Wilkołak z Londynu | 13 maja 1935 | Wilkołaki (1) |
| Kruk | 8 lipca 1935 | Edgar Allan Poe (3) |
| Niewidzialny promień | 20 stycznia 1936 | |
| Córka Draculi | 11 maja 1936 | Drakula (3) |
| Night Key | 18 kwietnia 1937 | |
| Syn Frankensteina | 13 stycznia 1939 | Frankenstein (3) |
| Tower of London | 17 listopada 1939 | |
| Powrót niewidzialnego człowieka | 12 stycznia 1940 | Niewidzialny człowiek (2) |
| Black Friday | 29 lutego 1940 | |
| Ręka mumii | 30 września 1940 | Mumia (2) |
| Niewidzialna kobieta | 27 grudnia 1940 | Niewidzialny człowiek (3) |
| Man Made Monster | 28 marca 1941 | |
| Horror Island | 28 marca 1941 | |
| Czarny kot | 2 maja 1941 | Edgar Allan Poe (4) |
| Wilkołak | 12 grudnia 1941 | Wilkołaki (2) |
| The Mad Doctor of Market Street | 27 lutego 1942 | |
| Duch Frankensteina | 13 marca 1942 | Frankenstein (4) |
| Niewidzialny agent | 31 lipca 1942 | Niewidzialny człowiek (4) |
| Tajemnica Marii Roget | 23 kwietnia 1942 | Edgar Allan Poe (5) |
| The Strange Case of Doctor Rx | 17 kwietnia 1942 | |
| Night Monster | 20 października 1942 | |
| Grobowiec mumii | 23 października 1942 | Mumia (3) |
| Frankenstein spotyka Człowieka Wilka | 5 marca 1943 | Frankenstein (5) Wilkołaki (3) |
| Captive Wild Woman | 4 czerwca 1943 | Kobieta-małpa (1) |
| Upiór w operze | 27 sierpnia 1943 | Upiór w operze (2) |
| Syn Draculi | 5 listopada 1943 | Drakula (4) |
| The Mad Ghoul | 12 listopada 1943 | |
| Calling Dr. Death | 17 grudnia 1943 | Inner Sanctum Mysteries (1) |
| Weird Woman | 1 marca 1944 | Inner Sanctum Mysteries (2) |
| Jungle Woman | 1 czerwca 1944 | Kobieta-małpa (2) |
| Zemsta niewidzialnego człowieka | 9 czerwca 1944 | Niewidzialny człowiek (5) |
| Duch mumii | 7 lipca 1944 | Mumia (4) |
| The Climax | 20 października 1944 | |
| Dead Man’s Eyes | 10 listopada 1944 | Inner Sanctum Mysteries (3) |
| Dom Frankensteina | 1 grudnia 1944 | Drakula (5) Frankenstein (6) Wilkołaki (4) |
| Klątwa mumii | 7 lipca 1944 | Mumia (5) |
| The Frozen Ghost | 1 czerwca 1945 | Inner Sanctum Mysteries (4) |
| The Jungle Captive | 29 czerwca 1945 | Kobieta-małpa (3) |
| Strange Confession | 5 października 1945 | Inner Sanctum Mysteries (5) |
| Dom Draculi | 7 grudnia 1945 | Drakula (6) Frankenstein (7) Wilkołaki (5) |
| Pillow of Death | 14 grudnia 1945 | Inner Sanctum Mysteries (6) |
| The Spider Woman Strikes Back | 22 marca 1946 | |
| House of Horrors | 29 marca 1946 | |
| Kobieta wilk z Londynu | 17 maja 1946 | Wilkołaki (6) |
| The Brute Man | 1 października 1946 | |
| Abbott i Costello spotykają Frankensteina | 15 czerwca 1948 | Abbott i Costello (1) Drakula (7) Frankenstein (8) Wilkołaki (7) |
| Abbott i Costello spotykają mordercę | 18 września 1949 | Abbott i Costello (2) |
| Abbott i Costello spotykają niewidzialnego człowieka | 7 marca 1951 | Abbott i Costello (3) Niewidzialny człowiek (6) |
| The Strange Door | 8 grudnia 1951 | |
| The Black Castle | 1 grudnia 1952 | |
| Przybysze z przestrzeni kosmicznej | 25 maja 1953 | |
| Abbott i Costello spotykają Jekylla i Hyde’a | 10 kwietnia 1953 | Abbott i Costello (4) |
| Potwór z Czarnej Laguny | 5 marca 1954 | Potwór z Czarnej Laguny (1) |
| Zemsta potwora | 11 maja 1955 | Potwór z Czarnej Laguny (2) |
| Cult of the Cobra | 30 maja 1955 | |
| Ta wyspa Ziemia | 1 czerwca 1955 | |
| Abbott i Costello spotykają mumię | 23 czerwca 1955 | Abbott i Costello (5) Mumia (6) |
| Tarantula | 14 grudnia 1955 | |
| The Creature Walks Among Us | 26 kwietnia 1956 | Potwór z Czarnej Laguny (3) |
| Curucu, Beast of the Amazon | grudzień 1956 | |
| Ludzie krety | 20 lutego 1957 | |
| The Deadly Mantis | maj 1957 | |
| Człowiek, który się nieprawdopodobnie zmniejsza | 22 lutego 1957 | |
| The Land Unknown | 30 października 1957 | |
| The Monolith Monsters | grudzień 1957 | |
| Potwór na kampusie | 17 grudnia 1958 | |
| The Thing That Couldn’t Die | 27 czerwca 1958 | |
| Curse of the Undead | maj 1959 | |
| Kobieta pijawka | maj 1960 |
Statystyki występujących aktorów[edytuj | edytuj kod]
Uwzględniono tylko aktorów, którzy zagrali w co najmniej pięciu filmach Universalu.
Remaki[edytuj | edytuj kod]
Universal Studios[edytuj | edytuj kod]
W 1973 Universal wyprodukowało dla stacji NBC miniserial Frankenstein: The True Story z Jamesem Masonem.
W 1979 roku Universal wyprodukowało inną wersję Draculi z Frankiem Langellą i Laurence’em Olivierem.
W roku 1999 powstał remake filmu Mumia, a kolejno w latach 2001, 2002 i 2008 powstawały jej kontynuacje i prequele – Mumia powraca, Król Skorpion i Mumia: Grobowiec cesarza smoka. Dwa pierwsze filmy odniosły szczególny sukces finansowy.
W 2004 roku studio wyprodukowało film Van Helsing z Hugh Jackmanem i Kate Beckinsale, w którym pojawiają się takie postacie jak Drakula, Frankenstein i Wilkołak. Film był hołdem dla łączonych horrorów z lat 40, jak Dom Frankensteina.
W 2010 roku powstał Wilkołak z Benicio del Toro, Anthonym Hopkinsem, Emily Blunt i Hugo Weavingiem.
W 2020 roku powstał Niewidzialny człowiek produkcji Blumhouse Productions z Elisabeth Moss i Oliverem Jackson-Cohenem[7].
Hammer Film Productions[edytuj | edytuj kod]
Universal Studios nie posiadało praw autorskich do konceptu większości swoich filmów o potworach, gdyż były one głównie oparte na powieściach. Jednak ich sukces zainspirował studio Hammer Film Productions do stworzenia wielu filmów opartych o te same powieści, w tym własnej serii o doktorze Frankensteinie, Drakuli i Mumii, a także filmów takich jak Upiór w operze i Stary mroczny dom.
Mroczne Uniwersum[edytuj | edytuj kod]
W 2013 roku studio zapowiedziało reboot serii o potworach. Filmy z nowej serii mają mieć wspólne uniwersum na wzór nowszych filmów Marvel Studios[8]. Reboot miał się rozpocząć od filmu Dracula: Historia nieznana z 2014 roku, jednak po tym jak zebrał słabe recenzje wśród krytyków i nie sprostał oczekiwaniom finansowym studia, postanowiono, że reboot rozpocznie film Mumia[9]. Jeszcze przed premierą pierwszego filmu studio ogłosiło, że tworzone przez nich uniwersum będzie nosiło nazwę Mroczne Uniwersum i planowane są rebooty filmów Frankenstein, Narzeczona Frankensteina, Niewidzialny człowiek, Wilkołak i Potwór z Czarnej Laguny, a w dalszej perspektywie Książę Dracula, Upiór w operze i Dzwonnik z Notre Dame[10]. Mumia miała premierę 9 czerwca 2017 i miał przytłaczająco negatywne recenzje, a dochody z filmu nie zadowoliły studia[11][12]. W związku z tym prace nad trzecim filmem, Narzeczona Frankensteina, zostały wstrzymane, a jego premiera wstępnie przesunięta na 2019 rok[13].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Universal Monsters Select Dr Jekyll and Quasimodo Packaged. The Toyark – News. [dostęp 2015-10-31]. (ang.).
- ↑ Phantom of the Opera (1943). IMDb. [dostęp 2015-11-09]. (ang.).
- ↑ Lon Chaney. IMDb. [dostęp 2015-11-11]. (ang.).
- ↑ Mark A. Vieira: Hollywood Horror: From Gothic to Cosmic. Nowy Jork: Harry N. Abrams, Inc., 2003, s. 42 – 43. ISBN 0-8109-4535-5.
- ↑ Tom Weaver, Michael Brunas, John Brunas: Universal Horrors: The Studio's Classic Films, 1931-1946. McFarland, 2007, s. 71. ISBN 0-7864-9150-7.
- ↑ Scott Essman. The Gill Man Turns 60. „Student Filmmakers”. 9 (2), s. 18, 2014.
- ↑ Rosie Knight: Oliver Jackson-Cohen on Becoming The Invisible Man. IGN, 2020-01-16. [dostęp 2023-03-07]. (ang.).
- ↑ 'Van Helsing' Producer Talks Creating a Universe of Monsters. ScreenCrush. [dostęp 2015-11-05]. (ang.).
- ↑ Universal’s Monsters Reboots Will Honor Horror Roots. ScreenCrush. [dostęp 2015-11-05]. (ang.).
- ↑ Znamy nowe szczegóły Mrocznego Uniwersum [online], Filmweb [dostęp 2019-01-11] (pol.).
- ↑ Scott Mendelson, What Universal Must Do To Sell Its Classic Monsters Universe [online], Forbes [dostęp 2019-01-11] (ang.).
- ↑ Hugh Armitage, Why The Mummy has Brendan Fraser Easter eggs [online], Digital Spy, 10 czerwca 2017 [dostęp 2019-01-11] (ang.).
- ↑ „Narzeczona Frankensteina” do poprawki. Produkcja wstrzymana [online], Filmweb [dostęp 2019-01-11] (pol.).