Przejdź do zawartości

Witold Mańczak

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Witold Mańczak
Państwo działania

 Polska

Data i miejsce urodzenia

12 sierpnia 1924
Sosnowiec

Data i miejsce śmierci

12 stycznia 2016
Kraków

Profesor nauk humanistycznych
Specjalność: językoznawstwo romańskie i indoeuropejskie
Alma Mater

Uniwersytet Jagielloński

Doktorat

1950

Profesura

1982

Polska Akademia Nauk / Umiejętności
Status PAN

członek

Status PAU

członek krajowy

Witold Mańczak (ur. 12 sierpnia 1924 w Sosnowcu, zm. 12 stycznia 2016 w Krakowie) – polski językoznawca, znawca języków romańskich i indoeuropejskich, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, członek krajowy Polskiej Akademii Umiejętności.

Edukacja i kariera naukowa

[edytuj | edytuj kod]
  • 1945 Matura w Sosnowcu
  • 1947 Absolwent Akademii Handlowej
  • 1948 Magister filologii romańskiej na Uniwersytecie Jagiellońskim
  • 1950 Doktor nauk humanistycznych
  • 1954 Zastępca profesora na romanistyce UJ
  • 1957 Docent
  • 1971 Profesor nadzwyczajny
  • 1982 Profesor zwyczajny
  • 1994 Professor emeritus

Pełnione funkcje

[edytuj | edytuj kod]
  • 1954–1958 Sekretarz Polskiego Towarzystwa Językoznawczego
  • 1967–1972 Sekretarz Polskiego Towarzystwa Popierania Współpracy Naukowej z Francją
  • 1970–1974 Dyrektor Instytutu Filologii Romańskiej UJ

Praca naukowa

[edytuj | edytuj kod]

Witold Mańczak jest autorem 960 publikacji naukowych, w tym 23 książek[1].

Ważniejsze dokonania naukowe

[edytuj | edytuj kod]

W zakresie językoznawstwa ogólnego podejmował następujące zagadnienia:

  • kryterium prawdy w językoznawstwie – zdaniem Mańczaka „kryterium prawdy” w językoznawstwie (i w wielu naukach humanistycznych) opiera się na subiektywnych przesłankach (np. na autorytecie badacza), a nie jest ono kontrolowane za pomocą obiektywnych przesłanek (np. metod statystycznych czy matematycznych); sam autor formułuje własne tezy lub kontroluje hipotezy innych uczonych, wykorzystując metody statystyczne, przejęte z nauk ścisłych;
  • istota nazw własnych – według definicji W. Mańczaka nazwy własne nie są przekładalne na inny język (np. pol. Warszawaniem. Warschau, fr. Varsovie, ang. Warsaw itp. są adaptacjami fonetycznymi tego wyrazu), podczas gdy nazwy pospolite są bez problemu tłumaczone (pol. miasto przekłada się jako niem. Stadt, fr. ville i ang. town). Mańczak uważa, że rozpowszechniona definicja, iż nazwy własne mają charakter indywidualny i odnoszą się do pojedynczych desygnatów, a nazwy pospolite odnoszą się do wielu desygnatów jest całkowicie nieadekwatna. Imię Witold nosi wielu ludzi, podobnie dzieje się z nazwiskami (np. nazwiska Li, Nowak, Lopez, Smith odznaczają tysiące, a nawet miliony ludzi).
  • istota pokrewieństwa językowego – Mańczak zaprzecza rozpowszechnionej tezie, że „pokrewieństwo językowe przejawia się nie w słowniku, lecz w gramatyce”, i formułuje prawo, iż o stopniu pokrewieństwa językowego decydują zbieżności słownikowe, a nie zbieżności fonetyczne czy fleksyjne;
  • prawa rozwoju analogicznego – autor zaprzecza prawom rozwoju analogicznego sformułowanym przez Jerzego Kuryłowicza i formułuje własne prawa, opierając się na danych statystycznych;
  • nieregularny rozwój fonetyczny spowodowany frekwencją – Mańczak uważa, że nieregularny rozwój fonetyczny spowodowany frekwencją to trzeci obok regularnego rozwoju fonetycznego i rozwoju analogicznego czynnik decydujący o formie słowa;
  • wartość statystyki w badaniach językoznawczych – prawidłowe są tylko te hipotezy i prawa językowe, które dają się zweryfikować na bazie metody statystycznej i matematycznej. Przykładowo, nie jest prawidłowa, w opinii Mańczaka, teza Matteo Bartoliego o archaizmach peryferycznych (sformułowana w roku 1925), głosząca, że innowacje powstają w centrum, a archaizmy utrzymują na peryferii, gdyż przeczą temu liczby i ścisłe obliczenia dokonane na bazie słownikowej.

Oprócz prac z zakresu językoznawstwa ogólnego opublikował ważne publikacje z językoznawstwa indoeuropejskiego, romanistyki, germanistyki, bałtystyki i slawistyki. Zajmował się genezą ludów indoeuropejskich, w tym także pochodzeniem narodów romańskich, germańskich i słowiańskich. Opublikował liczne prace, w których przedstawił swoje argumenty na rzecz autochtonicznej etnogenezy Słowian[1][2].

Jak przyznawał sam Mańczak, największy wpływ na niego pod względem naukowym wywarł Hugo Steinhaus, wuj jego żony[3].

Publikacje książkowe (wybrane)

[edytuj | edytuj kod]
  • Gramatyka francuska, Warszawa 1960 (wyd. 2 – 1961, wyd. 3 – 1965).
  • Gramatyka włoska, Warszawa 1961 (wyd. 2 – 1963, wyd. 3 – 1966).
  • Polska fonetyka i morfologia historyczna, Łódź 1965 (wyd. 2 – Warszawa 1975, wyd. 3 – 1983).
  • Gramatyka hiszpańska, Warszawa 1966.
  • Z zagadnień językoznawstwa ogólnego, Wrocław 1970.
  • Fonética y morfología histórica del español, Kraków 1976 (wyd. 2 – 1989).
  • Le latin classique, langue romane commune, Wrocław 1977.
  • Praojczyzna Słowian, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź 1981, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, ISBN 83-04-00763-0.
  • De la préhistoire des peuples indo-européens, Kraków 1992, Nakładem Uniwersytetu Jagiellońskiego, ISBN 83-233-0512-9.
  • Problemy językoznawstwa ogólnego, Wrocław 1996, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, ISBN 83-04-04327-0.
  • Wieża Babel, Wrocław – Warszawa – Kraków 1999, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, ISBN 83-04-04463-3.
  • O pochodzeniu i dialekcie Kaszubów, Gdańsk 2002, Oficyna Czec, ISBN 83-87408-47-6.
  • Przedhistoryczne migracje Słowian i pochodzenie języka staro-cerkiewno-słowiańskiego, Kraków 2004, PAU, ISBN 83-88857-79-7.

Życie prywatne

[edytuj | edytuj kod]

Był ojcem Elżbiety Mańczak-Wohlfeld[4].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b Przemysław Dębowiak, O dorobku naukowym Profesora Witolda Mańczaka z okazji jubileuszu 90. urodzin, „Język Polski” (XCIV/3), 2014, s. 194–199 [dostęp 2022-01-05].
  2. Witold Mańczak (red.), Praojczyzna Słowian – zbiór wypowiedzi pod redakcją Witolda Mańczaka [online] [dostęp 2022-01-05] [zarchiwizowane z adresu 2007-04-29].
  3. Witold Mańczak: Deux questions fondamentales concernant la linguistique. W: Wege in der Sprachwissenschaft. Vierundvierzig autobiographische Berichte. Festschrift für Mario Wandruszka. Red. Hans-Martin Gauger, Wolfgang Pöckl. Tübingen: Narr, 1991, s. 151–155, seria: Tübinger Beiträge zur Linguistik 362. ISBN 3-8233-4217-7. (fr.).
  4. Zmarł Profesor Witold Mańczak, wielki polski językoznawca :: Professor Witold Mańczak, a renowned Polish linguist, passes away | Wydział Anglistyki UAM :: AMU Faculty of English [online], wa.amu.edu.pl [dostęp 2021-07-14].

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Opera maiora et minora Witoldi Mańczak / Travaux publiés par Witold Mańczak, [w:] Munus Amicitiae. Studia linguistica in honorem Witoldi Mańczak septuagenarii, edenda curaverunt Anna Bochnakowa et Stanisław Widłak, Cracoviae 1995, s. IX–XXIX. (lista publikacji W. Mańczaka do roku 1995).
  • Witold Mańczak, Językoznawstwo oparte nie na wierze w nieomylność autorytetów, ale na statystyce, [w:] Jan Wawrzyńczyk, Dariusz Bralewski, Ze wspomnień polskich językoznawców, Oficyna Wydawnicza LEKSEM, Łask 2010, s. 22–43, ISBN 978-83-60178-79-9 (autobiografia i przegląd dokonań).
  • Jerzy Treder, Posłowie. Witold Mańczak jako badacz kaszubszczyzny, [w:] O pochodzeniu i dialekcie Kaszubów, Gdańsk 2002, Oficyna Czec, ISBN 83-87408-47-6, s. 117–121 (biogram, dorobek naukowy).

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]